Tài liệu ôn thi vị trí Y tế công cộng - Sức khỏe môi trường - Ô nhiễm nước

Nội dung text: Tài liệu ôn thi vị trí Y tế công cộng - Sức khỏe môi trường - Ô nhiễm nước

1. BAI 4. 0 NHIEM NU'OC lVIVC TIED 1. Trinh bay duoc khai niem 0 nhi~m nuoc va phan loai diroc 0 nhi~m nuoc 2. Trinh bay duoc cac nguyen nhan va yeu t6 gay 6 nhiem mroc r 3. Trinh bay diroc cac hau qua cua 6 nhiern nuoc 4. Trinh bAy duoc cac bien phap bao v~ nguon nuoc NQIDUNG 1. Tinh hinh sU' dung nutrc sach, 0 nhi~m nurrc tren th~ giO'j va 0' Vi~t Nam Trang han 10 nam qua viec cung cftp mroc sach va chuang trinh v~ sinh moi tnrong tren toan th€ gioi c6 r~t nhieu cai thien, thea cac chuyen gia cua UN! CEF ty l~ ngiroi dan th€ gioi suodung nuoc sach tang ttl' 81% nam 1990 len 83% narn 1999, tY l~ ngiroi dan ti€p c~n voi cac cong trinh v~ sinh tang tir 56% nam 1990 len 60% nam 1999. Mac du v~y tren th€ gioi can hang tY nguoi khong duoc dung mroc s~ch, 2.4 tY nguai khong c6 cae cong trinh v~ sinh. Nhu v~y so r v6i ml,lC tieu d€ ra so v6i nam 2000 can caeh r~t xa. Theo nh?n dinh eua ngan hang th~ gi6i (WB) cho r~ng hi~n nay tren th~ gi6i c6 khofmg 80 QU6c gia dang g~p kh6 lilian v€ nu6'c s~ch va v~ sinh moi twang va WB cling dV doan ring khoimg 20 - 30 nam t6i thi con s6 nay se len t&ihang 1.5 tY nguai. ' Vi~t Nam hUOng ung chuong trinh hanh d c, twang n<)i!ru dan t<)c,cho 10.000 trung tam Y t~ xa. B€n nam 1997 mrac ta da t6 ch(rc, l~p d~t va dua van suod\lng 144.000 di€m c§p nuac s~ch dam baa c§.p nuac cho khoang 16 tri~u dan nong thon tren dia b~m 4901 544 huy~n thi tr§.n 76
2. trong ca llUO-C. Tuy nhien hien nay thuc tS v€ nuoc sach va v~ sinh moi tnrong o' Viet Nam con thAp nhftt so voi cac mroc Dong Nam A. Nhin chung xu th§ hien nay & th§ gioi cling nhu ()'Vi~t Nam tai nguyen nuoc ngay cang bj suy giam ca v~ s6 luong va chftt hrong do Sl,1' phat trien cna khoa hoc ky thuat, nhu c§u cua con nguoi v€ S\1' phat trien kinh t~, van hoa xa hoi, - 2. Khai niern. 0 nhi~m mroc nhi~m mroc la S\f bien d6i cac thanh ph~n trong mrac khac biet voi o , n trang thai ban d§u. D6 la sir bien d6i cac ch§t 1;' h9C, hoa h9c va vi sinh V?tJ S\1' cd mat cua cac' ch§t nay lam eho mroc tro thafih dQc h?i, gay nguy hi6m den nguoi sir dung, cac nganh cong nghiep, nganh th~ due the thao hoac cae m\lC ,.~ dich khac nhu chan nu6i gia StlC, nu6i ca va cac lo?i sinh v~t khac s6ng a trong moi tWCmgmrac. Ngu'(yj ta n6i t6i 0 nhi~m nhi~t nuac la truCmg hqp nuac thay d6i nhi~t de>do t~p tnmg cae ngu6n mr6e thai nong eua vimg do thi. Chu chuy€n eua nu6c trong t\1'nhien c6 lien quan den 0 nhiem mr6'e boi vi khi ngu6n mrac nay bi 0 nhi~m se keo theo c~e ngu6n nuac khac eung bi 0 nhi~m. Ngoai ra 6 nhi~m cling lien quan den 0 nhi€m die moi tnfcmg khae: M6i truemg dftt, moi truang khong khL 3. Cae nguyen nhan gay 0 nhi~m ntro'c ., -. -=-::-= :: Tftt ca cac n~En nuo-cc1€ue6 th~bi 0 nhi~m tlly nhien cac ngu6n mrac b€ m?t d~ bi 0 nhi~m han ea, nguqc l?i cac ngu6n nuac ng~ tuong dbi an toan hon. o nhi~m nu6'c e6 the do cae nguyen nhan sau: - Do thj hoa ngay nay phat tri€n dftn den lfrp d~n cac d~m h6, thai rac va nuac thai ra khu vvc song h6, bien d§n cac song h6 t\1'nhien thanh nO'i chua nuac thai bo lam mftt d§n ngu6n nu6e b€ m?t, ng§m xu6ng nuae ng~m cae ehfrt doc h~i va eac vi sinh v~t. - Gia t~~ dan ~ qua nha~h, cung vai vi~c do thj hoa, sv qua tai v~ dan s6 khong nhG'ng gay thi~u h\lt nuae rna con gay 0 nhi~m nu6e. - S\1'tang truang v€ kinh t6, eong nghi~p hoa trong thai d~i hi~n nay. 6 day mu6n n6i d€n 6 l1hi~m nuac do cae chftt thai eong nghi~p: cac kim lo~i n?ng, hoa ehftt, ehftt phong X~L 77
3. " ~ r 4. Cac yeu t nhiem flu-ac 4.1. 6 nhilm nuoc do cdc cltlit thili bo , _ • Chat thai sinh hoat y~u t6 gay <) nhiem mroc la cac chAtthai bo trong qua trinh sinh' heat cua con nguoi nhir mroc dung tkt gi?t, ruroc sir dung d~ ch~ bien thuc an, mroc 1au CQ nha cira, mroc ti€u, nuoc illcac cong trinh v~ sinh, mrcc cong ranh. Mot y€u t5 rftt quan trong gay 0 nhiem mroc do 1a phan va mroc tieu cua nguoi va dong v~t. c- • Chdt thai cong nghiep _ • ol;;ip fi(!_ \)-c[ LL tAf2Lt"fj -rz= D€ san xuAt ra hang hoa va san pham cua minh thi cac nha may, xi nghiep va cac ph an xuong san xudt phai sir dung 111<)ts6 hrong Ion nuoc sach r song tir d6 cling thai ra mot luong mroc thai tuong ling. LUQ'ngmroc thai cong nghiep chi~m m<)t ty l~ Ian trong s6 lUQ'ngnuac thai hang ngay. a cac nuac cong nghi~p phat tri~n nhu nu6c Phap hang nam thai ra m6i truang 111<)tlUQ'ng 3 nuac thai khoang 140 tri~u 111 trong, d6 nuac thai cong nghi~p chi~m 90 tri~u 3 3 m . d Ha Lan m6i nam thai ra 34 tri~u m nuoc thai trong 06 nuac thai cong 3 nghi~p chi€m 22 tri~u m • a nuac ta, thanh ph6 Ha NQi trung binh mQt ngay thai ra 260.000m3 nu6c thai, trong d6 nuac thai cong nghi~p chi€m 35%. Vi~c xac dinh tfnh chdt cua nuac thai hi~n nay con g~p nhi€u kh6 khan & cac nu6c tren th~ gi6i Thanh ph§.n va tinh chAt cua cac chAt gay 6 nhi~m trong nu6c thai Cr chI co th~ phan Hch ngay noi co nu6c thai xa vao. Nguaj ta da:g~p hang ngfm cac chdt gay 6 nhi~m do nuac thai c6ng nghi~p: chdt t§y rU'a, cac dung r m6i, cac lo~i eN-, cac hQ'p chdt chua N, cac chdt beo, cac mu5i, hQp chdt Clo, thu5c nhuQm, xang, d§.u, son, Phenol, Sun fit, mu6i Amoni Ngoai cac chdt thai long, cac nganh cong nghi~p con oao thai ra ngoai m6i truang ddt, nuac va kh6ng khf cac chllt thai r~n cling kh6ng kern ph§.n da d~ng cac chdt dQc gay 0 nhi~m nhu cac chdt thai long. 4.2. 6 nltilm I1U'O'C do qua trinh dnt cluiy cac chat , : _.- , Cac hi~n tUQng dot chay trong t\1'nhien: Ho~t dQng cua nui hia,dQng dat. Cae hi~n tw;mg d6t chay trong' san xuftt, dai s6ng rna co Slr d\lng cac lo~i nhien li~u nhu rom, r~, d~u hoa, than qua trinh d6t chay cae nhien li~u trong vi~c sir d\lng cac phuong ti~n giao thong. Tu cac qua trinh tren sinh ra cae ch§t thai dQC h~i lam 0 nhi~m moi twang n6i chung va m6i twang nu6e noi rieng. r 78
4. /'1 .r ( .: N: tv/ Ifc_a) V'V 4.3. 6 nhiim nu'o'c do cac hoa chat ( h(,{,L ';f)/ll Boa chElt (lugc sCI'dung trong cac khu cong nghiep, khu khai thac rno, khu nang nghiep, trong chien tranh Cac hoa chat nay c6 chua cac chat o(>c hai, cac kim loai nang nhu chi, thuy ngan, chinh cac chftt nay la y€u t6 gay 0 nhi~m mroc. Khi nguon nu6c bi a nhi~m cac hoa chftt nay r~t kh6 loai tnr va - , con c6 th~ bi gifr lai trong cac loai thuy san. Ngiroi ta tim th~y cac m§.u ca, • tom, eua b~t duoc ttl' vjnh Grceeta (Indonesia) th~y luong chi virot qua 4%, hrong thuy ngan vuot qua 38% . Sa 06 cac yeu t6 gay a nhi~m nuoc dtroc bieu thi nhu sau Qua trinh dot chay Khong khl 1 NU'O'c mua Nuoc b~ Chit m~t thai Nuoc. ngam 5. Phan loai 0 nhi~m nU'()'c 5.1. Phiin loa! theo ngu6n gJc -6 nhi€m mr6c do cac chat thai sinh ho?t -6 nhi€m nu6c do cac chat cang nghi~p -6 nhi~m nu6c do cae chftt thai nang nghi~p va chan nu6i -6 nhi~m nu6c do cac chat sinh ra do giao thong -6 nhi€m nuac do ~ac chat tlr khang khi va ofit bj a nhi~m tham nhi~m vao . 79
5. 5.2. Phiin IO(li theo uu: nhiin gay 0 nhilm + 6 nhi€m mroc do cac U1C nhan sinh hoc: vi khuan, virut, ky sinh trung, h~ sinh v~t khac trong nuoc. + 6 nhi€m mroc do cac tac nhan hoa hoc: cac ch~t hiru co, VO co, chat doc, kim loai nang, + 6 nhiern nuoc do cac tac nhan v~t ly: Nhiet dO, chat ph6ng xa . 5.3. Phiin 10(11theo s~·pluin huy cdc ellat gay 0 I1hi€m trong nutrc r + 6 nhiem mroc do cac ch~t d€ bi phan huy boi cac vi sinh vat. "£)o la cac ch~t hlru co trong mroc thai sinh hoar, mroc thai ch€ bien thuc pham, nuoc thai cua xi nghiep thuoc da + 6 nhiem ruroc do cac chat it bj phan huy trong mroc hoac phan huy cham nhu cac chat tAy nra, thuoc bao v~ thlJc V?t, phenol. , ;. + 6 nhi6m nuac do cac chftt khong phan huy trong nu6c nhu cac chfifvo', ca, cac mu6i kim Io~i n~ng, chi, thuy ngan. Theo UlC giii L.V. Grigorieva (1975) phan lo~i 0 nhi~m nuac nhu sau 6 nhi~m nU'6'c r Sinh hoc Hoa hoc Ch~t huu co' ~ Vi khu§n Vi rut San ph~ffi dftu ma Th\l'c v~t Chftt t§y rira DQng v~t Hoa ch~t bao v~ thl,l'cV?t Chat d(Je r Ch~t phong x~ Tuy nhien trong th\!c t€ ta khong th~ tach rai cac lo~i 0 nhi€m nuac mot each rieng bi~t boi vi trong mot ngu6n mrae co th~ co nhi~u tac nhan gay 0 nhi~m va nguQ'c l~i mot tac nhan gay 6 nhi~rn co th~ c6 nhi€u ngu6n g6c khac nhau. 80
6. a cac nuoc dang phat trien, 0 nhi~m nuoc chu y€u do cac chftt Iuru co va cac tac nhan sinh 119C: vi khuan, virut, k9 sinh trung. (ycac mroc phat trien, do nhtrng ti€n be) cua khoa hoc ky thuat va su phat trien rnanh me cua nganh cong nghiep thi cac tac nhan gay a nhiern nuoc lai la cac chftt hoa hoc, cac kim 10~i nang, 6. H~u qua 0 nhi~m nu'o'c Tuy thea tung tac nhan gay 0 nhi~m nuoc va mire dQ 0 nhiem rna de lai cac hau qua khac nhau. 6.1. Nutic bj 0 nhiim cdc chat hiiu co di phtin ItujJ Cac chat htru co bi dao thai van nguon nurrc tv nhien c6 nguon g6e ttf thuc V?t nhu xac cay co, hoa qua. cac chat nay nguyen t6 co ban la cac bon. Cac chftt hu'u co c6 ngu6n g6e ttl' oQng V?t nhu cac eh§t thai sinh ho?t: T~m gi~t, qua trlnh ch€ bi~n thuc an, mrac thai ill h6 xi tv ho~i cac chftt nay thi nguyen t6 cO'ban la Nita. Cac vi sinh V?t ho~i sinh trong nu6c d6ng vai tro trong vi~c ph an huy citc chAt hGu cO'thfmh vo ca. Cac chAt v6 cO'nay dUQ'csinh V?t nhu tao, reu trong nuae sCI' d\lng. Chinh tao, reu l~i Ia thuc an chu y~u cua cae sinh V?t h~ d~ng trong nu6c. Cae sinh V?t h~ d~ng l~i la thuc an cua cae loai ca., eac l~i la ngu6n thll'C an cua can nguai. con nguai I~idao thai chAt huu ca. Qua trinh tren t~o thfmh vang trcm SI,r s6ng va c6 lien quan lTI?tthi€t voi nhau. Con nguai Cae ehftt huu co Vi sinh V?t Tao reu Sinh V?t h~ d~ng l.xhi ngu6n nuac bj 6 nhi~m lam cho luqng oxy hoa tan (DO) trong mr6c giam ho?c kh6ng con nua do d6 {mhhuang d~n qua t1'inh phan huy chAt hUll co (Lcim giam ho?c khong phan huy), tu d6 sinh ra cae san ph§m chuy€n hoa trung gian gay dQc h~i trong l1uo'c: NI-h, CH4, N02, S02, SH2• Aldehyt, lam 81
7. eh~ nu~e e6 mui hoi thoi, mau <:le,vi V?y anh huang xau d~n S\f s6ng cua cac quan the sinh V?t va ca 6' trong nuoc. ( 6.2. Nuirc bj {J nhilm cac tdc nhiin sinh hoc r Nam 1990, T6 chirc Y te the gioi (WHO) oil eho biet 80% cac benh t?t cua con nguoi e6 lien quan oen nguon mroc, voi s6 giuong benh bang 11 2 tong s6 giuong benh tai benh vien, Tai cac nuoc dang phat trien, cac benh co lien quan d~n nuoc thuong ph6 bien, kh6 khong che hoac thanh toan. Nguoi ta du x€p thanh 4 loai tac nhan sinh h9C chinh gay cac benh truyen qua nutrc nhir sau. * Vi khudn duong ruot ~ ., , Vi khuan duong ruot VaGco the qua nuoc an, uong hoac qua mroc dung de ch€ bien thuc pham Phan nguoi bi b~nh r V \ Thgc ph~m Nurre ~ . Nguai bi cam nhi€m Cac lo~i vi khu~n duang ru9t hay g~p: - Salmonella, Salmonella paratyphi A, B r _ Shigella - - escherichia Coli r - Vibriocholera - Proteus, aeromonas '_ - Leptospira • *~ d6 la cae lo~i virut phat tri~~ trong co quan tieu ~oa ella nguai duqc dao thai ra ngo~i canh thea phan roi vao moi tWCmg dat, nuoc, th1,!c ph~m va quay l~i gay b~nh cho ngu~ Cac lo~i virut hay g?p: Virut b~i li~t, nh6m ECHO, virut viern gan, Adeno virut, Reo virut. 82 r
8. * ,-Ky sinh tr£mg' Ky sinh trung gay benh truyen qua nuoc chu yeu la giun, san, va amip, Cac sinh v~t nay vao co th~ nguoi tnrc ti"~phoac qua cac V?t chu trung gian nhu ca, 5c, so, h~n, cua.] San la gan (fiu trung) -+ Phan -+ Nurre -+ o, -+ Ca -+ Nguoi San.la ruot (fiu trung) -> Phan -+ Nuoc -+ Oc -+ Nguoi * Cdc loai sinh wit khac ~ - Mu6i truyen benh s6t xuftt huyet, giun chi, s6t ret • - Benh da, mat do 0 nhi~m nuoc 6,3. Nutrc hi {}nhiim cdc hoa·chat va tl9C chat Nguon g6c gay 6 nhi~m nL1'6cdo cac chat GOC hoa hoc chu yeu la do cac chftt thai cong nghiep nhu: thuy ngan, chi, asen, Hydrocacbua th om , quinin thorn, dAu hoa, chat t~y t6ng hgp, hoa chat bao v~ th\l'c v~t Cac chat GOC nay lam cho mr6c thay d6i mflU, mlli, vi va anh huang xau o~n qua tr1nh t\1'lam s~ch clla nu6'c, oQc d6i vai cac dong v~t, thllc v~t trong l1uac do v?y gay ng9 09C cho con nguai. Thea UNESCO, hang nam toan th€ giai thai vao.moi twemg 320 tri~u tan s~t, 2.3 tri~u tftn chi, 6.5 tri~u tan phospho. Cac chat nay kh6ng chi gay 6 nhi~m mrac rna con 6 nhi~m moi tn.rcmg th\l'c pham, kh6ng khi. Moi trU'ang khong khi va thl,ICphAm l~i gop phAn lam 0 nhi~m nuoc. 6.4. 6 nltilm nhift 6 nhi~m nhi~t trong nuo-c Ia do t~p trung cac n_gu6nnuo-c thai nong cua cac vung GO thi. Khi nhi~t do trong l1uo'c tang thi IUQ'ngoxy hoa tan trong nU'&cgium, qua trinh phan huy cae chat hGu cO'thea can duang ky' khi va sinh ra cac san phAm trung gian lam giam t6c GO sinh twong ho?c ch~t cac sinh V?t trong nuO-c. 6.5. 6 nltiim cac chat plt6ng X(l Cac ch§.t phong x~ vao ca th~ can ngU'ai qua nuac ho?c th\l'c ph~m bi nhi~m. NU'O'c bi 0 nhi~m cac ch§.t phong x~ tu' khi quy~n ho?c tu cac ch§.t thai Clla cac trung tam nghien CLru va Slr d~mg cac chat phong x~. Khi trong mrac co cac chat phong X? li~u cao co th~ lam ch~t nguai, sinh V?t ho~c thay o6i du tnk t~ bao gay nen cac b~nh di truy~n, ung thu, b~nh v~ mau. Nguyen nhan gay 6 nhi~m l1lr6c ng§m la do nuoc thai sinh ho?t, mrac thai cong nghi~p, do cac 6ng dfln chat long khac nhau bi hu hong, d~c bi~t la dAuhoa. 83
9. r Nguyen nhdn gay 0 nhi6m nuoc bi~n ttl' nhi€u nguon: nguon nu oc thai sinh hoat, nuoc thai cong nghiep, cac ch~t thai cua phuong tien giao thong dirong bien, rae, cong nghiep khai thac day bien, cong nghiep khai thac dau Trang cac thanh phfrn lam 0 nhiem mroc yen bien, dang k~ nh~t la cac chitt htru co c6 kha nang 1:\1' phan huy, cac kim loai nang, mot s6 ch~t dQckhac. 7. Bi~n phap bao v~ ngu6n nurrc 7.1. Bifn pluip banh chinn Giao due tuyen truy€n bao ve moi truong. Dua VaG luat bao v~ rnoi truong, baa v~ khai thac tai nguyen thien nhien va cac luat bao v~ sire khoe, cac tieu chuan nha mroc v~ cong nghe san xuat nuoc d~ lam chuan muc trong r cong tac giam sat va ki~m tra. Giam sat ehftt luqng nuac Ia suodanh ia v' et th~n trQng v~ ch~ dQ an toim va cac tieu chucin chftp nh~n duQ'c clh vi~c cung c~p nuae theo tieu chufrn aa ban himh. 7.2. Bifn phap v§ chuyen mon va Icy thu~t ~ '\ - , ' H~n che cae nguon gay ra 0 nhiem ba each lam sf;lchcac chat thai ~6 truac khi thai ra moi truang b~ng nhi6u phuong phap khac nhau va phu hqp: Phuang phap sinh hQc, hoa hQc, ly hQe Ap dl,lng cac quy trinh cong ngh~ "khong sinh chitt thai", Uti su dt,mg cac chitt thai 'vaph~ thai. ' Tneo d5I, ki~m tra va giam sat cac ho~t d9ng eua khu V\fC XlI' ly chftt r thai, cac hOl;1tdQng cUa-quylnnh lam sf;lch chfit IUQ'ngmof twang trong khu Vl,l'Cxu ly va khu Vl,l'Cdan Cll'xung quanh. Phan kh~Il mroc + Dbi vai tr~m khai thac mrac be m~t Phfin khu I: - Noi hut nuac (Thuqng ngu6n: 200m - SOOm, hf;lngu6n: 100m - 200m Nai xu ly nu6c • - Duang bng chinh trong nha may Khu yVc nay co ch~ d9 nghiem ng~t: Rao kin, co nguai bao v~, khong c6 nguai a, khong co cong trinh v~ sinh, khong tr6ng rau, khong b6n phan, thuy€n be khong dUQ'c d6, mQi nguai lam vi~c a aay phai duQ'C kham strc r khoe dinh kY. 84
10. Phan khu II: cAn xet toi kha nang tv lam sach cua mrcc song" h6 va chieu SaL! cua song, h6. - 86i voi cac song nho thi bao v~ ca dong song - D6i voi cac song 16n co th€ bao ve mot doan song, mot khuc song. Vung Ian c~n ch6 l§y mrcc (1 phia tren tu 300m - 500m va phia duoi tir 150m - 300m khong duoc co cong thai, tu diem dan cu, b~n d6 tau thuyen. + 86i voi tram khai thac mroc ngam 'I Phan khu I: Ban kinh til 30m - 50m khong co cac nguon nhi~m b§n Phan khu II: Ban kinh 50m- 100m khong c6 cac nguon nhi~m bim 7.3. Khi I1gu6n l1U'()'C nghi I1giJ 0 nltiim phai kip thai tien hanh 111<)t s6 cong vee nhu sau: - 8i~ tra thl,l'c dja va di~u tra xet nghiem d~ xac dinh r5 xem nguon mroc c6 bi 0 nhiem hay chua - 8i~u tra va tim cac y€u t6 \@J:!g_ mroc - Dtra ra cac quye; dinh Xll' ly kip thai. Ngan ch?n va xir ly cac nguyen nh8.n gay 0 nhi~m nuae. ~. , _ . .,. 85