Tài liệu ôn thi vị trí Y tế công cộng - Sức khỏe môi trường - Ô nhiễm không khí

Nội dung text: Tài liệu ôn thi vị trí Y tế công cộng - Sức khỏe môi trường - Ô nhiễm không khí

1. r BAJ. 7. 6 NHIEM KH6NG KHi .Ml)CTlEU 1. Trinh bay cac khai ni~m v~ 6 nhi€m kh6ng khi 2. Trinh bay duoc m9t s6 chat gay 6 nhi~m kh6ng khi 3. Trinh bay duoc ~_b_lJ~gl1g cua 6 nhiem kh6ng khi 4. Trinh bay duoc -cac bi~n phap phong ch6ng 6 nhi~m khong khi NOIDUNG 1. Khai ni~m chung Hau h€t chung ta da c6 lfin phai tiep xuc voi moi tnrong khong khi b] 0 nhiem, c6 nguoi da phai nhieu Ifin hoac kha thuong xuyen tiep xuc voi mo i r tnrong khong khi 6 nhi~m. Khi chung ta dung tren boobien cua thanh ph6 New York hoac thanh ph6 Los Anggeles thi se thay nhtrng dam may mau nau do bao phu tren bftu troi thanh ph6 va thdy chung troi nr tir v~ phla bo bien, N~u ng6i tren nhtrng ngoi nha choc troi (y cac thanh ph6 cong nghiep nhu Denver, Los Anggeles, Sanfraneiseo se nhin thay nhtrng dam khoi den bao phD quanh tao TAt ell nhfrng di~u d6 hi bi~u hi~n cua 6 nhi~m kh6ng khL Truac day, nguoi ta coi hinh fmh 6ng kh6i cua nha may nha vao kh6ng khi la hinh anh cua S\l' ti€n be>va phat tri~n thi ngay nay nhu'ng 6ng kh6i d6 la bi~u hi~n cua s\l'~ng kh1.· . r (10 nllilm khong khl (0. N. K. K) {a trong khong khl co m;jt m9t chit J{lhole co m9t S!l' b_!1n__~~ng (hanh phin khong khf gay ra ttic t19ng co h{li hoic 1n91S¥, kho chju: mui kho chju hole giiim tim nhin xa do bui ) - Chat 6. N. ~. i ia mQt ch~t c6 trong khi quy~n 1lllli_ng(y n6ng do cao han binh thucmg ho?c chat d6 bin Vi d\l: + Tren th€ giai c6 nhfing V\l 6. N. K. K khung khi€p nhu a Hungari vung thung lung song D.Suan nam 1948, a thanh ph6 Luan 86n nam 1952. + a Vi~t Nam nhfrng vung bi coi la 6 nhi~m n?ng nhu: D~t 8/3, cO'khi Mai 89ng, xi nghi~p hoa ch~t Ba Nhat ( B~eh Mai), khu cong nghi~p Thugng r Dinh, nha may hoa chdt Vi~t Tri, khu cong nghi~p Bien Hoa 100
2. 2. Tinh ch§t cua S\I' O. N. K. K + 6. N. K. K ttl)' thea dla di~m, chang han nhir S\T tang eao khi cacbonie (CO) trong khong khi & cac thanh ph6 c6 qua nhieu phuong tien giao thong v?n tai b~ng 0 to, hoac cac nha may lai thai VaG khi quyen cac loai khi khac nhau cling cac kim 10:;1i, hop ch~t hfru CO', vo ea,J. + O. N. K. K mang tlnh chat dia phuang, tuy nhien doi khi nh(l""ngvat gay 0 nhiem co th~ di chuyen di kha xa til' noi nay d~n noi khac, til rnroc nay d~n mroc khaeJ 3. Ngu6n gay O. N. K. K • Nguon 6 nhiim [Men nhien 6. N. K. K la do cac hien trang thien nhien gay ra nhu d~t sa mac, dgt trong bi mua gi6 bao mon va tung vao khong khi bui d~t, bui da va thuc v~t, hien tU'Q11gnui lira phun cac nham thach cung cac hoi khi, mrcc bi 6 nhi€m b6e hoi • Ngu6n6~ Cac eh§t 6 nhi€m 'nhan t:;10 chu y€u la: - Cae lo~i oxyt nita: Nitric oxyt: N20 . Nita oxyt: NO Nita di oxyt: N02 - Aldehyt Sunfura: S02 - Cacbon oxyt: CO, CO2 Khi Halogen: C12, Br2, 12 - HQp ch~t Flo - Cae chftt t6ng hQ1JEt- xang, Benzen, Axetie, Ete - Cae ch§t thai ph6ng x~ - Cae ehfit 10'lung: b\li r~n, bVi long, vi sinh v~t. - Nhi~t dQ - Ti~ng 6n ( C~e chftt gay 6 nhiem khong khi thuemg (; cae d~n~: Ran: b1,li,mUQi Suang Khf Cae ehftt 0 nhi€m nhan t~o d~u ttl' ba ngu6n sau: + Ngu6n <) nhi€m_cong nghi~p - Ong kh6i ttl cae nha may xi nghi~p thai VaG moi tnrCmg khong khi nhi~u chftt dQe h~i. 101
3. - Tir cac qua trinh cong nghe san xufit do b6c hoi, ro ri, th~t tho at tren day chuyen san suat, tren dirong 6ng dan tai Cac chat thai do cac qua trinh cong nghe nay co d(tc di€!m la nong de) cao, t?P trung trong khoang khong gian nho. + Nguon 0 nhiem do giao thong van tai '016 ~ cal ~ d'dJ1s] ~ '-' Nguon nay nay sinh ra 2/3 la khl Cacbonic, ngoai ra con co khi r Hydrocacbo~oxyt.' " /)4(J~ ,fc{iAO )'€J <J~(~ , , _, / I B?c diem cua nguon nay la 0 nhiem thap chu yeu 6 hai ben duong, ,- ___ , , + Nguon 0 nhiern do sinh hoat cua con nguoi gay ra, nguon nay chu yeu \~ do bep dun, 16suoi dung cac nhien lieu nhu than, dftu hoa va khi d6t. suo - cui, Dac di~ffi cua nguon nay nho mang tin_~_~~,~~_12.2.'~a)~~~~.) '\ 4. y~u ta anh hufmg d~n khuyech tan 0 nhi~m khfmg khi ~ ~ - Y€u t6 kh£ tUQ'ng:nhi~t 09, 09 Am, gio - Bia h1nh: d6ng b~ng, d6i nui, nha, cac cong trlnh xay dl,l'ng __ hl-r Mu6n danh gia muc 09 0 nhi~m khong khl, ki~m tra, ki€m soat va dl,l' ~~~ aiu Lt,bao cling nhu phong ngira 6 n~i~m kh6ng khi c~n phai xac oinh dU'Q'~g 09 d \ ~ m6i ch§t gay 0 nhi€m trong m6i trmJng khan kl:~::' [I', ~ adJ /fJ, ,- l}IM\ ~ , , o t.JP;(LILU Cf( r J, ~ fc ' • Q so C gay 0 nhiem khong khi ~ <5 I~ \{wl , l 5.1.6 nhiim nhie."t dJo cdJ ~ + Nguyen nhan cua 0 nhi€m nhi~t khong khi M: kVl c~' - Gia trmg ham lUQ'ngkh£ CO2 trong khong khi do d6t chay cac nhi~n li~u hoa th~ch nhu: D§u hoa, than da " Theo t1nh toan So' b9 thi m6i nam co hang ty d.n CO2 duQ'Cthai ra'moi trucmg do d6t chay d~u hoa, than dfl va cac nguyen li~u khac. Dan s6 tang, san xudt phat tri~n thl vi~c dao thai khi CO2 cang nhi~u, Khi CO2 sinh ra ffi9t ph~n duQ'c hoa tan vao nu6c d?i duong, m9t ph~n dUQ'ccO'th€ s6ng giG' l~i, m9t ph§n duQ'c giG' l?i trong khong kh1, do v~y m6i nam n6ng dQ khf CO2 tang len 0,2 % nhu v~y lam tang nhi~t de) khang khf 0 r trung blnh (] b~ lTI?tdAt len 0,2- 0,3 C tinh tu nhfrng nam 1940 den nay. - Sl,l'tich luy cac hQ'p chdt CFM (Clorua fior metan), CFC (Clorua fiOf cacbon) trong thuQ'ng tftng khi quy€n, cac ch§t nay co ten gQi chung la FREON. Ch~t nay duQ'c suo d\mg lam tac nh8.n dAy trong cac binh khi nen a t~ng khi quy~n 6 gk m?t ddt, va con duQ'c tim thdy khi san xufit may lam l~nh, khi 0' gftn m~t d§t chfit nay trO'v6i phan frng thong thucmg nhuug (] t§ng blnh luu thl 102
4. cac chat FREON duoi tac dung manh cua tia birc xa ttl' ngoai chuyen thanh die nguyen tu Clo, m6i nguyen ttl' C10 diroc giai phong ra se phan irng day chuyen voi hang tram ngan phan ltl' Ozon va chuyen Ozon thanh Oxy. Chinh vi v~y nguon Ozon trong t§ng binh hru bi giarn, lam cho anh sang m~t tro i chieu xuong trai c1~tnhieu han do v~y nhiet dO trai dfrt tang, buc X~ ttr ngoai chieu xuong trai d~t Cling tang. - S\1'phat tri€n cua nganh hang khong, may bay o' dO cao 16- 24 km thi c cac dong ca cua may bay lam suy giarn t§ng Ozon. + H~lI qua cua 0 nhi~m nhiet: do suy giam dng Ozon ddn d~n: - Nhiet do trai d~t tang: lam tan cac tang bang gay lut IQi va thay d6i thai ti€t -Btrc xa tli ngoai xuong trai d~t cting tang: lam huy hoai sinh V?t tren tnii d~t, anh huang d€n strc khoe con nguai - Theo tinh toan ly thuy€t nguai ta th~y cu giam birc Xl;!m~t trai xu6ng m?t d~t 1% thi nhi~t d9 trung binh Clla khong I<.him~t d~t giam di 1,50C. 5.2. Sun/uara' Andehyt (S02) - Khf Sunfuara Andehyt c6 trong khong kh{ la do d6t chay cac nhien li~u c6 chu'a luu huynh. ChAt nay co n6ng d<) cao trong kh6ng khi cua cac di~m dan cu, m6 than, d§u mazut - Hang nam tren th€ gi6i thai ra tren 140 tri~u tAn Sunfuara Andehyt va ngmJi ta dv t{nh nhfrng nam 2000 se 1(\tren 300 tri~u t§n, - Cac nha khoa·hQc da lam cac thi nghi~m va cho bi€t Sunfuaro Andehyt co n6ng d<) th~p cling c6 th€ gay co th~t cac IOl;!ico th~ng cua ph6 quan, a n6ng dQ cao gay tang tiet ch~t nhay a thanh duang ho h~p tren. Tuy nhien suc de khang clla co th€ tang len khi chiu tac d\lng lau dai clla ch~t nay. - Sunfuara Andehyt trang l<hong kh1 se k€t hqp v6·j Oxy t~o thanh Andehyt sufuaric, ch~t nay g~p nu6c trang khong kh1 tl;lotharu; axit sunfuaric S02 + O2 ~ S03 S03 + H20 ~ I-hS04 Axit sufuaric sinh ra la nguyen nhan gay mua axit lam hu h?i cay c6i, Umg do chua clla d~t tr6ng tr9t, an mon kim Io~i, huy hOl,li d~n cac cong trinh xay dVng, d?c bi~t h\ cae cong trlnh b~ng da. 103
5. I\1Qttuong (y d§t nuoc Ai C?P c6 nr 3000 nam, khi mang v~ thanh ph6 New York thi sau 90 nam bi an man nhieu han 3000 nam truce. r - Ngay nay d~ han ch~ thai khi Sunfuaro Andehyt ra ngoai moi tnrong: - Loai hru huynh ra khoi nguyen lieu - Gill' khi Sunfuaro Andehyt trong khl thai, tan dung khi nay d~ san xuat axit sunfuaric. 5~(CO) Oxyt Cacbon ducc tao thanh chu yeu do d6t chay khong hoan toan nhirng hQP chat c6 chua Cacbon, hoac sinh ra trong khi b~n phao, ban dai lien, tac nghen giao thong ~. Oxyt Cacbon la chat dQc hai khi cO' th€ bi nhiem d9C se giam cung d.p Oxy cho t6 chirc cua co th€ do oxyt Cacbon k~t hop voi Hemoglobin, ai hrc cua oxyt cacbon voi Hemoglobin rnanh gfrp 250 - 300 l~n ai luc cua Oxy voi r Hemoglobin. Tuy nhien Cacbon oxyt khong c6 tac dong tich luy nen khi nong dQ cao thi c6 th€ gay ngQ dQc d.p, nhung trong truCmg hgp cacbon oxyt tac d<)ng lau dai (y n6ng dQ tuang d6i thfrp l?i 'khong gay nhi~m dQc m~mtinh. 5.4. Chi (Pb) -Chi dugc san sinh 1'akhi d6t chay cac lo~i xang c6 pha chi (Tetraetyl chi), cu Ilit xang c6 0.8ml Tetraetyl chi. - Sv c6 m~t cua chi trong khong khi di€m dan Cll' thucmg r§t it, ma chi chu y~u xam nh~p vao cO'th€ qua duang. tieu hoa - Chi c6 1<hanang gay nhi€m dQc dch luy- nhi€m oQc m~n tinh. 5.5. H(Jp chat Flo - Ngu5n dua Flo vao trong khong khi Ia cac qua tr1nh tv nhien, d6t nhien r li~u: than, - Flo c6 th€ gay t6n thuO'ng ph~n h6 cua cO' th€ nhu da va niem m~c, tuy nhien chung ta can biet r:1t it anh huang cua chfrt nay d6i vai cO'th€. 5.6. Cac hod chat kluic - Thu6c bao v~ thvc v~t c6 chua Clo dung phun tru sau, di~t co, kfch thich cay tr5ng, di~t con trung c6 canh, - Hydrocacbua thom da vong: dung thi nghi~m gay ung thu tren 49ng V?t. - Ch§t d6ng vi ph6ng x~: do m§t oi lap d:1t va vo b~ m~t bao phil tv nhien, cac V9 n6 vii khf h~t nhan, suodVng cac d6ng vi ph6ng x~ VaG trong nghien CUukhoahQc, di~u tri, cong nghi~p, nong nghi~p,.". 104 r
6. 6. Mire dQ cac chilt dQc cho phep trong khfmg khi 6.1. Khting khi noi scm xuiit cong nghifp - Mire dO cac chat dQc cho phep trong khong khi noi lam viec cua cong nhan rAt khac nhau a nhieu mrcc vi v~y dt kh6 quy djnh gi6i han nong do t6i da cac chftt doc co th~ ap dung trong pham vi QU6c t~, boi bi nhiem d(>c hay khong ngoai vftn d~ tiep xuc voi chftt doc, con tu), thuoc van sire khoe cong nhan, cuong dO va thai gian ti~p XlIC. - WHO (1969) d~ nghi ap dung mire GOcho phep cac chat doc trong ." khong khi nhir: Chftt doc N6ng do t6i da cho phep trong khong khi (mg/m') nc: 5-7 Phosgen (Cacbon oxy clorua) 0.4-0.5 H2S 10-15 S02 10-l3 H2S04 va S03 1 03 0.1-0.2 NH3 20-35 As 0.2-0.3 Nitro benzen 20-35 Dinitro benzen 3-5 6.2. Khting kh! trong thimll ph& no'i dong dan ell' + Muc G9 0 nhi~m kh6ng kh1biSu hi~n qua n6ng dO cac chAtgay 6 nhi€m. 3 2 2 + Ban vi do n6ng dO la: - mg/m , mg (g)/ m ; kg (tAn)/ km (s6 lm;mg I~ng dQng tren di~n tich b~ m~t) - mg/m2/ngay; mg!m2/giiiy; tAn/km2/nam (tinh thea thai gian) + Hi~n nay nguai ta ci:'mCll'va~.lH'un luang SO? va bl,ti trong kh6ng khi d~ danh gia chung v€ 6 nhi€m kh6ng khi: \ 105
7. r , J Khong khi Nang G i, khoi: sinh ra a 16d6t cua m9i ngfmh cong nghi~p. Gay b~nh r khl phe thilng, dau m~t, ung thu - M9t s6 hi~n tuqng 0 nhi6m khong khi tren th~ gi&i: 106
8. + 1952 a thanh ph6 Lu8.l1Don co hien nrong dao nghich khi quyen do lUQ11g kh6i khong 16 tir cac 10 suoi bang than va ttl' cac 6ng khoi ella cac xi nghiep cong nghiep trong vong ttl' 2-3 tufin da lam ch~t 4000 nguoi va anh huong con keo dai d€n nhieu nam sau, mot sf>luong 16nngiroi bi mite cac benh tim ph6i. + M9t s6 nha khoa hoc nghien elm cho thay 6 nhiern kh6ng khi la , v nguyen nhan gay tang cao cac benh ph6i nhu viem phe quan man, ung thu phoi Ngtroi ta cho biet tre em 6" My va Nhat song a vung khong khi bi 0 nhi~m nang thay m~c cac benh nhiern trung duong ho hfrp tr~m trong hon + 6 thanh ph6 Los Angeles khi cho lai xe lai trong 90 phut thi sau do cac lai xe th§.y c6 hien tuong dau ng\]'c, tha I1hanh nong han so v6i truo-c khi lai xe . .7.2. OICchat tlrc gay /tfli cho cay, hoa qua, rau miiu, cong trinh x{w dl;lng. - S02 c6 h~i v6i dinh lang, d~i m~ch, bong - Clorua co h{iliv6'i cay an trai - SO) gay mua ax it lam h~i rau mau va cac cong tr1nh xay dgng NguCti ta thfry hang nam o' My thi~t h~-j do 0 nhi~l11 khong khi gay ra uoc tinh hang ty USD 7.3. 6 nhiim /chong khi va kIll h{iu 6 nhi~m khong kh1 gay anh huang xfru d~n lilli h~u va thai ti~t: Do 16 thting t~ng Ozon Kh[ Cacbonic tang cao lam tang nhi~t do trai dfrt, gay l~t loi Kh{ S03 tang gay mU'a axit. 8. Bi~n phap phong chfing 0 nhi~m ldlong khi MU6n phong eh6ng 0 nhi~m va baa v~ moi trU'Ong c~n phai c6 cac bi~n phap t6ng h9P nhu: giao d~lCnhan dan, quan ly xa hoi , d~u tu kinh phi, ap d\mg ~~. ~ 8.1. Qllal1ly va Idim sotit moi tl'lt'(mg * Th\l'c,.hi~n lu~t_!strung (Lu~U cO' ban: Framework act) va cac van bim , , d1.r6i lu~t ve bao v~ moi trU'<1ng, thimh l~p co quan chuyen trach ve ·quan Iy m6i tmcmg, t6 chuc thanh tra va ki~m soat bao v~ moi truong. * Ti~n hfmh ki€m socit va dang ky cac ngu6n gay 0 nhi~m m6i truOng. M6i nha may c6 dang ky v~ chilt thai, hlnh thu'c thai ch§t dQC h;;ti, bi~n phap phong tnl.nh s~rc6 xay ra thaITI ho~ 6 nhi€rn moi tru·ang. 107
9. Thu thu~, xu phat, ngung san xuftt cac nha may thai ra chdt d9c hai. . . Khuyen khich cac nha may ap dung cong nghe san suAt moi, c6 tinh chAt " ' Sach" ( Thai ra it hoac kh6ng c6 chAt dQc hai). , * Ki~m tra thuong xuyen mire d9 0 nhiem moi tnrong khong khi qua r nrng khoang thai gian ngan dElquy dinh va 1\.1 dong phat tin hieu khi nong oQ cac chat 6 nhiem qua mire cho phep. 8.2. Quy hooch xiiy dung do th] va b6 tri khu cong nghifp * Dia di~m xay dung nha may cfin d~t 6 cu5i huang gi6 chu dao va cuci nguen mroc sa voi khu dan cu. * Cac ngu6n gay 6 nhi~m moi tnrong nhir 6ng kh6i, cac phan xirong thai chat dQc hai cAn t~p trung d~ d~ dang xu lY. * Dam bao thmlng cho cac cong trlnh cling nhu kh6ng gian n&rn gifra cac cong trinh. B€ lam dugc nhu v~y cfin: - Hinh thanh ,cac nha may vai cac t6 hgp cong ngh~ hi~n d~i - HQ'Pkh6i trang thi~t bi m~t b~ng chung - Phfu1khu thea cac giai da~n phat tri€n nha may hqp f Iy - T~ptrung hmt cac h~ th5ng duang 5ng cong ngh~ * Xay d\IDg vung cach ly v~ sinh cong nghi~p. Kich thuac vUng nay duQ'c xac dinh tit khoang cach ngu6n ch~t thai 6 nhi~m d~n khu dan cu Khoang cach mlY tu)' thea tung la~i cong ngh~ san suAt va muc 09 ch~t thai gay 0 nhi~m moi wang khong khi xung quanh. Mu'c do. doc. hai. I II III IV V Chi~u r9ng vung each ly(m) 1000 500 300 100 50 8.3. Sit d{mg cay xanh. til bao v~ mo; tTl-fong khong khi - Nguai ta vi rung Ia "hi ph6i" cua Qu6c gia, cong vien cay xanh la "la ',' ph6i" cua duCrrigph5, vi cay xanh co tac dl,lng che n~ng, hut buc x~ m~t trai, f hut bl,li, gift hVi, 19C s~ch khong khi, hut ti~ng 6n va che ch~n ti~ng 6n, t~o dmh quan do thi. - Ban ngay cay xanh hAp phl;l bue x~ m~t tfai va hut nuac tu duoi ddt len d€ ti~n hanh di~p h,lc hoa thea ph~m ung sau: 6 CO2 + 5 H20 = C6HlOOS + 6 O2 + 674 calo Hoi;ic: 108
10. 8.4. Birfl pluip cong nghr Day la bien phap CCI ban nhat vi n6 cho phep dat hieu qua caa nhat d~ ha thfrp va doi khi loai trir chftt doc hai ra ngoai moi tnrong * Lam kin qua trinh cong nghe Bien phap nay co tac dung loai trir viec thai van moi tnrong khong kh! nhung chAt doc hai ngay trong qua trinh san xuat: Cac chAt dQc hai duoc thu gom t~p trung van QUOng 6ng rieng d~ thai ra ngoai hoac sir dung lfrn 2 cac hoi khl thai ra. Vi du: Cac nha may nhiet dien, cac dong co 06t trong khi nhien li~u bi cl6t chay c6 th~ S11 dung kha nang tao thanh khi axit Nitric * Sir dung cong nghiep san xuat thea nguyen t~c cong nghe "khong c6 chAt thai". Cac khi thai ra QUQ'cstr dung nhir nguyen lieu co gia tri trong san xu§t cong nghi~p ti@p thea. Tuy nhien hinh thfrc nay d.n t6n thai gian d~ chuy~n giai Qo~n. * Thay th~ chAt doc h~i dung trong san xu§t bAng chAt khong Q(>ch~i ho~c it doc h~i, him s~ch chitt doc h~i trong nguyen Ii~u, v~t li~u: Tach lUll hu)rnh ra kh6i nguyen li~u than, ddu; ho~c gia cong kho cac v~t li~u nhi€u b\li biing phuang phap um; thay nung lira bkg nung di~n. 8.5 Phu'o'ng pluip Iam S(lclt khi tltiti - LQc bVi biing phuO'ng phap cO'khf - Lam s?ch khi biing ki6u hut bam (hitp phv), h§p th\1 (hoa tan). - Lam s~ch biing phuO'ng phap trung hoa hay chuy6n tai di xa d~ pha loang n6ng dO cae chAt trong kh6ng khi. t: 109