Tài liệu ôn thi vị trí Phục hồi chức năng Đại học - Bệnh lý và vật lý triệu bệnh thần kinh cơ - Phục hồi chức năng viêm dây thần kinh tọa

Nội dung text: Tài liệu ôn thi vị trí Phục hồi chức năng Đại học - Bệnh lý và vật lý triệu bệnh thần kinh cơ - Phục hồi chức năng viêm dây thần kinh tọa

1. BAI 12: PHUC. HOI CHUC NANG VlEM DAY THAN KINH TOA. I. MVC TIEU: Sau khi hoc xong bai nay sinh vien co kha nang trinh bay duoc: 1. Nguyen nhan, trieu chimg, tiSn trien, bien clnmg cua dau day thftn kinh toa. 2. DiSu tri, phuc h6i chirc nang dau day th~n kinh toa qua cac giai doan cua benh. II. NQI DUNG: 1. D~i CU'01lg: _ Dau day th~n kinh toa la mot hQi clurng kha ph6 bien trong benh Iy th~n kinh. Nguyen nhan da dang, benh thuong g~p a hra tu6i 30 - 60, nam nhieu han nu. Chuan doan va diSu tri som cho kSt qua t6t, nSu diSu tri muon dS lai nhieu di clnrng va hay tai phat. DiSu tri bang thuoc, phuc h6i clnrc nang 'va diSu tri phau thuat khi co chi dinh. 1.1. Nhiic l~i giai ph§u _Day than kinh toa duoc thanh til hai day than kinh la th~n kinh mac chung va th~n kinh chay: + Til dam r6i that lung - cung, nganh sau rS L4 - S1 - S2 t~o nen day th~n kinh mac chung. Nganh truac rS L4 - S1 - S2 - S3 t~o nen day th~n kinh chay. + Til h6 ch~u day th~n kinh tQa chui qua khoi~ch~u hong 16(# Ian qua vi tri ' giua \l ng6i va mllu chuySn 100 di dQc xu6ng ph~n giua m~t sau dui. Khi dSn dinh cham khoeo thi chia thanh hai nhanh t~n Ia th~n kinh chay va thftn kinh mac chung. + Day th~n kinh mac chung chi ph6i v~n dQng cho nhom co c~ng chan truac, dim giac vung m~t truac ngoai c~ng chan, m~t ca chan, m~t ca ngoai va mu chan. + Day th~n kinh chay di dQctf\lC cham khoeo va chi ph6i v~ dQng nhom co ,. phi a sau c~ng chan (co sinh doi, cap dep ) cac co viIng khoeo, cac co gan ban chan,' dim giac viIng c~ng chan sau, gan ban chan, ph~n mu chan cua ngon 5 va cua ngoai ngon 4. Dam nh~n phan x~ gan got. _Cac t6n thuang xam ph~m cac rS tQa nen day thftn kinh hong (trong do hay bi nhllt Ia rS L5, S1) cling nhu t6n thuang day th~n kinh hong khi di ra ngoai h6 ch~u se gay dau a muc dQkhac nhau. 86
2. 1.2.Binh nghia - Dau day thAn kinh toa la met hQi chirng co d~c diSm dau Ian doc thea duong di cua day than kinh, vung tir thit lung xuong dSn ban, ngon chan. 1.3. Nguyen nhdn • - Hay g~p nhAt la do thoat vi dia d~m, chiem 80% cac nguyen nhan khi rna d~m tho at khoi vi tri binh thuong, no 16i ve phia sau ben (do day chang y@uhan) chen ep vao cac rS sau cua thAn kinh tuy sBng gay dau cho benh nhan. Dia d~m hay tho at vi nhAt la gitra L4 - L5, L5 - SI do do ve thAn kinh L5, SI hay dau . . '- Nguyen nhan khac: + Do chen 'ep: lao cQt song, u di din, u tuy, u thAn kinh vung duoi ngira . .+ Di dang cQt s6ng: hep Bng s6ng, gai doi, cung hoa dBt L5, thit lung hoa SI, cQt song qua uOn, qua phat mom ngang. + Viem nhiem: viem cQt sBng dinh khop, viem da rS day thAn kinh, viem mang nh~n, day dinh vling th~t lung. + Thoai hoa cQt s6ng: voi hoa day ch~ng, mQc cac gai xuang. + R6i lo~n chuYSn hoa: b~nh dai thao dUOng gay thoai hoa day thAn kinh. + Chan thuang: gay truqt CQts6ng, sang chAn ch~u hong gay chen ep, dam r6i th~t ) . - lung cling gay ton thuang cac re L4, L5, S I. J. Y@ut6 thu~n lqi: + Nguai lao dQng khuan vac n~ng, lai xe, v~ dQng vien thS thao. + Nam nhieu han nu, tu6i cao 40 - 50 tu6i . - Dau day thAn kinh tQa khong r5 nguyen nhan. 2. Tri~u chUng 2.1.Tri~u chung coonang 2.1.1.Bau 87
3. _vi tri: dau tir vung th~t lung xuong duoi chan, chia thanh 2 kieu dau chinh my then vi tri th~n kinh chen ep, + Dau kieu rS L5: dau tir vung th~t lung xuong mong, qua m~t ngoai dui, mat tnroc ngoai c~ng chan, qua phia tnroc m~t ca ngoai, b~t cheo mu ban chan va kSt thuc a ngon cai. + Dau do rS S1: tir vung that lung xuong mat sau dui, mat sau cang chan qua phi a sau m~t ca ngoai xuong gan chan va t~n cung a ngon ut hay a 2 - 3 ngon chan , cuoi. + Doi khi vi tri dau khong r6 rang nhu mo ta lam kho khan trong chuan doan dinh khu. - Tinh ch~t dau: + Trieu clnrng dau thuong xuat hien do mot dong tac gang sue hoac sau chan thirong nhu nga ngoi, nga d~p vung th~t lung. _ Luc d~u thirong dau du doi: th~t, nhir dien giat, tang len khi ho, h~t hoi, ran, thay d6i tu thS, di l~i, xoay nguei _Truong hQ'Pnh~ phai cui xu6ng, ho, r~n, leo c~u thang b~nh nhan mm cam th~y dau. Sau do tuy then tiSn triSn rna dau co thS giam di hay tang len lam b~nh nhan m~t an, m~t ngu. 2.1.2. RBi lo~n cam ghic cho quan _Kern then dau, b~nh nhan co thS co r6i lo~n cam giac kiSu di cam (te nong, 'kiSn be, cham kim) a chi dau. 2.2. Tri~u chUng thl}'cth~ 2.2.1. Cac ki~u dau _ Th6ng diSm Valleix:, ~n van cac diSm dQc duang di cua day th~n kinh tQa t~i cac vi tri sat xuang nhu ranh giua m~u chuySn \l ng6i, giua m~t sau dui, khoeo, giua b~p chan b~nh nhan se co dim giac dau choi han binh thuemg gQi la d~u valleix (+) _Nghi~m phap Lasague: b~nh nhan n&mngira, hai chan du6i th~ng, nang got b~nh nhan len khoi m?t giuang trong khi mQt tay giu th~ng g6i. Binh thuang co 88
4. thS nang dtroc len dSn 90° (goc hop boi mat giirong va chan benh nhan). Khi benh nhan bi dau th§n kinh toa thi chi nang len t61 mire dQ nheit dinh la co cam giac dau illvung mong Ian xuong sau dui va c~ng chan khien benh nhan phai g~p g6i lai, Ta ghi nhan goc dQ khi dau, goc cang nho benh cang nang. Vi du: Lasague 30°, 45°. + Ngoai ra con co dAu hieu lasague cheo: khi lam 6 chan lanh thi benh nhan dau chan benh. Day la deiu hieu thirong xuyen g~p va co y nghia trong chAn doan, theo d6i tiSn trien dieu tq. • - Nghiem phap Bonnet: benh nhan n~~ ngira g~p g6i ve phia bung va xoay khop hang vao trong se gay dau, nhu v~y Bonnet (+) - Nghiem phap Nerri: benh nhan dimg thang, gift thang hai g6i, til til g~p ngiroi cham 2 tay xuong deit, b~nh nhan dau nen chung g6i ben dau va khang thS I thgc hi~n dugc dQng tac nay. 2.2.2. Tri~u d J'ng t~i cqt sBng Quan sat b~J)l nhan di ho~c dUng theiy nua nguai ben lanh h~ xu6ng (vyo nguai sang ben lanh, trQng tam ca thS d6n ve ben lanh) do phtin Ung co cUng cac kh6i ca c~nh cQt s6ng (deiu hi~u nghen cua Deseze), chan hai co len. - CQt s6ng meit duang cong sinh ly, VyO ve ben lanh ho~c th~ng uOn, v~n dQng cQt s6ng bi giai h~n. - Cac diSm cQt s6ng: quan trQng han diSm Valleix, ein t~i vi tri lien gai ho~c c~nh cQt s6ng 2 ben, d~c bi~t ngang muc L4 - L5, L5 - S 1 se gay dau ,t~i ch6, ho~c Ian truyen theo dUOng di cua day th~n kinh tQa~gQi 1ft deiu hi~u "nhein chuang". 2.2.3. RBiIo~n v~n c1qng - B~nh nhan gitim khti nang di I~i .do dau, d~c bi~t la trong giai do~n ceip tinh. - Li~t nhy ca geip du6i ban chan. + Sa va thu ca theiy Igc ca ySu, truang Igc giam. + N Su do rS L5: ySu ca c~ng chan truac, ca du6i cac ngon chan, lam b~nh nhan khang dUng b~g got chan dugc, ban chan rai, + NSu do rS S I: ySu ca m~t sau c~g chan, b~nh nhan dUng b~ng ngon chan khang dugc, ken mcit ho~c giam phtin x~ gan ca tuang Ung. 89
5. 2.2.4. RBi loan dinh dU'Ong _ Benh hien teo co vung lung, mong, dui, c~ng chan, mong x~ xuong, nep lfin mong rn~t, teo nhieu it tuy mire dQ nang nhe va my thoi gian bi benh. Teo CO' thuong bieu hien muon, xuat hien khi dau th~n kinh toa da tro thanh man tinh. _Teo co thuong do dau, it v~n dQng va do t6n thirong th~n kinh. • 2.2.5. Phan x, gan xuong Trong dau th~n kinh toa kieu rS S1, phan xa gan got benh nhan giam t6n thuong rS L4 thi phan xa gan g6i se giam. 2.2.6. RBi loan cam giac _Thuong xuat hien sau giai doan t6n thuong kich thich rS. Benh nhan se co cam giac nong (dau, nong, lanh, cam giac xuc giac) tai vung da tuong irng voi cac rS than kinh chi phoi. _Doi khi con ph6i hQ'Pvai r6i lo~n cam giac kiSu yen nglJa nSu din nguyen nfim vling duoi nglJa ho~c trong truemg hQ'PbiSn chUng cua hQi chUng duoi nglJa do thoat vi rna d~rn. 2.2.7. RBi loan. thAn kinh thlfc. vat. Giarn tiSt rna hoi, giarn nhi~t dQ da, biSu hi~n r6i lo~n v~n rn~ch, m~t phan x~ dlJllg lOng, r6i lo~ ,dinh duang da. 3. Tri~u chUng cin lam sang - Ch\lp X quang: + Cho biSt cac b~nh ly CQts6ng: Lao cQt s6ng, thoai hoa cQt s6ng, cling hoa, th~t lung hoa, hinh anh gai doi. + M~t duemg cong sinh ly cQt s6ng - Ch\lp CT - Scanner, cQng huang tir: + Phat hi~n thoat vi rna d~rn chen vao tuy s6ng, chen ep rS th~n kinh. 90
6. + Phat hien u th~n kinh, U cQt'sdng, hep dng sdng. 4. Ti~n triSn - Tlurongtien trien qua 2 giai doan sau: + Giai do':lll'c~p tinh: trong 2 -'4 ngay dAu, co the lau hon, benh nhan dau dfr dQi, han chS t~m v~n dQng. • + Giai doan ban c~p va man tinh - Sau giai doan c~p tinh, benh nhan dau fun I keo dai, hay tai phat, giai doan muon co thS biSu hien teo co, thay d6i dirong cong sinh ly cQt s6ng. 5. f)i~u tr] 5.1. f)i~u tr] nguyen nhan - Tuy thea nguyen nhan cu thS co phuong phap di€u tri thich hQ'P: + Do thoat vi rna d~m: neu di€u tri nQi khong dO'co thS phfiu thuat c~t bo rna d~m hoac xSp lai. +NSu chen ep do u my tien hanh phfiu thuat c~t boo + Di€u tri lao cQt song, benh dai thao dirong, benh viem da rS day th~n kinh. 5.2. f)i~u tri phyc hBi chifc nang 5.2.1. Nguyen t~c: - Di€u trj dau day th~n kinh tQa chu y: + Di€u tri dmg sOm ph\lc h6i cang nhanh, thm gian di€u trj duQ'c rut ng~n. + Giiii phong sg chen ep cua rS thk kinh. + Di€u tri Sl)' co ctffig va co th~t co do dau. 5.2.2. Di~u tri giai do~n cAptinh (khoang 2 d~n 4 ngay diu) La giai dOl;lnb~nh nhan dau nhi€u va co ctffig co lung 91
7. ~ Myc tieu PHCN Phuong phap PHCN Ke hoach 1. Lam benh - Giai thich, dong vien an ui benh - Khi benh nhan co 10 nhan giam, hSt 10 nhan .tao niem tin, khuyen khich l~ng. l~ng, an tam va benh nhan diSu trio _ hop tac diSu trio - Nghi ngoi tuy~t d6i tai giuong, hoac nghi tren van phang, thu gian co. - Sieu am, dien phan dfin thuoc 2. Giam dau (Novoeain, natrisalieylat)., di~n Tuy mire d9 dau xung. nhieu, it rna kSt hop - Thu6c giam dau chong viem: 2 hay nhieu phuong Aspirin, diclofenae, indomethacin, phap dii neu, ngoai ra dung them thuoc b6 th~n - Lam 2-3 l~n/ 24h kinh, vitamin Bl, B6, B12 liSu cao. - Ap dung cac phirong phap diSu tri giam dau nhu tren. - Nhiet nong (h6ng ngoai), nhiet co sau (song ngan), dien xung, xoa - Lam 2-3 l~n/ 24h. 3. Ch6ng bop, bam huyet, nr thS t6t. cirng, co that co, lam mem co. KSt hop cac phuong _ Thu6c mSm co, an th~n nh~: phap nSu c~n. Valium, Mydocalm, Caltramyl, Decontracil. - Giai do~n dau tiSn hahh g6ng co 4. Duy tri hrc co, tinh cae nhom co chi dau, t~p chu - Lam 2-3 1~n/24h ngua ySu co, tang , d9ng co khang chi lanh. tam v~n dQng - V~n d9ng nh~ nhang chi dau. kh6p. 92
8. 5.2.3. Giai doan ban cAp tinh va man tinh: - Sang giai doan nay ta tiSp tuc diSu tri giam dau, giam co cirng co duy tri 19c-co va t&mv~n d<}ngkhop. - Khi benh nhan chuyen sang man tinh, hay tai phat, co biSu hien teo co, cong veo c<}ts6ng, chirc nang di chuyen giam c&ntiSn hanh diSu tri, Muc. tieu Phuong phap PHCN K~ hoach 'PHCN 1. Ngan ngira - Dieu tri giam dau, mem co, tu the T~p 2 - 3 lanl24h cong v~o c<}t t6t, keo gian c<}ts6ng, cac bai t~p , song," diSu tIi v~ d<}n~c<}ts6ng lung. , cong v~o c<}t , song. 2. Phuc hoi co - Tir gong co tinh, den ket hQ'Pchu Tap 2 - 3 lanl24h teo, tang 19c co d<}ngco khang tro my thuoc b~c co cho benh nhan, benh nhan, 3. Phuc hoi - Giai doan dau huong d&ndi co tro Tap 2 - 3 lanl24h clnrc nang di giup, nang, g~y (neu c&n),tiSn hanh chuySn, sua sua dang di dung cho b~nh nhan a dang di xfiu cho giai do~n tiSp theo. b~nh nhan. 6. Cac bai t~p dau th~n kinh tQa giai do~n ban cAp va m~n tinh 6.1. Ti\p if til th~ n~m nghi. - GAng co th~t lung - ch~u, co mong, co illd&u,cac co c~ng chan. - T~p g~p - du6i cB chan . .- T~p uOn lung (diSm tga a d&uva lung) 6.2. N~m ngti'a, hang; gBi g~p - T~p lam c&u,t~p gfip du6i tirng ben, t~p g~p du6i hai ben cung luc. 6.3. T~p thif 6.4. N~m sAp 93
9. '- T~p ngang d~u, xoay d~u, t~p nang d~u va hai vai. 6.5. Bo (quy 4 di~m) - T~p gong co vung th~t lung, t~p dtra tung chan len. - V~n dQng tu thS quy khong chong tay. - T~p quy, ng6i xuong tirng got chan. 6.6. V~n dQng to' th~ ngBi du8i chan. 6.7. V~n dQng it to' th~ quy mQt chan 6.8. T~p dung len: vin thang tuong, tu dirng khong tro giup. 6.9. T~p di: dung cu tro giup (nang, g~y ) t~p di dung. VI. CHUONG TRINH T~I NHA. -Hirong d~n bai t~p dau than kinh toa va huang d~n tu thS t6t, dung trong sinh hoat voi muc dich lam tang t~m van dong khop, tang hrc co, ngira bien dang va dau tai phat. - Khuyen khich benh nhan khong lao dQng, khuan vac nang. VII. CHi BINH. BlED TRI NGOAI KHOA -Sau dot diSu tri phuc h6i chirc nang dau than kinh toa 10 - 15 ngay rna b~nh nhan con dau riliiSu, tiSn triSn n~ng them. - Dau tai phat nhiSu l~n, diSu tri nQi khoa th~t b?i. - Dau th~n kinh tQa thS li~t chan. - Ch\lp CT - Scanner hay cQng hucmg tu cho hinh anh thoat vi rna d~rn chen van tuy s6ng, h~p 6ng tuy, u tuy, gai doi. 94