Tài liệu ôn thi vị trí Phục hồi chức năng Cao đẳng - Phục hồi chức năng cơ xương - Đại cương gãy xương và vật lý trị liệu

Nội dung text: Tài liệu ôn thi vị trí Phục hồi chức năng Cao đẳng - Phục hồi chức năng cơ xương - Đại cương gãy xương và vật lý trị liệu

1. Biti 1 D~ CUONG GAY XUONG vA v ~T LY TRI LI¢u Ml,JCnEU _1. Trinh bay duoc nguyen nhan, trieu chimg lam sang, tiSn trien, cac giai dean li€n xuong, biSn chUngcUagayxuong: i_,; " !2/Trihh bay duqc ka hoach VL TLIPHCN g~y xirong, iNQIDUNG iI. B~nh Iy gay mong t. Djnh nghia Gay xuong la S\I gian doan v~ cAutruc giai ph~u binh thuong coo mQt xuong. Gay xuong la loai t6n thuong anh huang t61 S\Itoan ven cua xuong. 2. Nguyen nhan t ChAn thuong: G~p chu yeu thirong do tai nan giao thong, lao dQng, sinh heat, chien tranh, born dan Benh 1y: Chiem diroi 10%, thuong g~p viem xirong, ung thu xirong, loang xuong 3. Phan Iov.i Theo duong gay: . Gay ngang Gay cheo Gayxo~ Gay nhi~u manh Theo vi tri: a than xuong Ohanhxuong .a dAuxirong, nQi khop 4. 8inh ly qua trlnh li~n xuong Qua trinh li€n xuong 1amQt qua trinh phirc tap lien quan toi nhieu yeu t6 tlr muc pha.n tli, tS .bao t61 vimg tAn thucmg t61 toan co th~. v~t6 chuc hQc, qua trlnh li~n xuong binh thuemg di~n ra qua 4 giai do~ nhu sau: Giai aO(ln adu con g9i III phayiem: _XuAt hi~n ngay sau khi xuong gay giai do~ nay keo dai trong thm gian 3 roAn vai dinh di~m 1angay thu 3 t61 ngay thu 5 sau chAn thuong. ~ _L\Ic mc dQng hUn gay xuong se dang thai lam t6n thuong ca 2 h~ th6ng cAp mall coo l11ang xucmg va my xuong d~ t61 ho~i tt:r cac t6 bao ~i 6 gay, cac t6 bao nay se giai ph6ng cac yeu t6 hOl;lth6~ thanh ml;lchgay tang qua trinh gian ml;lchva thb thAu thfum ml;lch. Qua trinh nay lam tang 1uu 1uqng mau t61 6 gay va dinh di~m 1a2 mAn sau chAn thuong. Tren nan coo C\1C mau dong hinh thanh tlr cac t6 bao viem, cac nguyen bao sqi xuAt hi~n ~o ra collagen dAn thay - -I. . ~-. -.-. .~ .,- 'X - _ -_. . ._ - C\1C the m4u' dong bang to chuc hl;lt. - . Giai aO(ln hai III giai aO(l~ tfilo can wong: ken dai tlr 1d6n 4 tMng, gam hai giai :do~ nhu Ii> -,-.sau: _ IDnh thanh cali xuang mem: di~n ra trong 1- 3 mAn ciAu: + Trong giai do~ nay hinh thanh nhieu cac m~ch mau tan t~o duqc ~o ra bOi cacite bao g6c my xuong. Cac t6 bao g6c nay xam ~p van vUng-tAn thuong va bi~t h6a my thuQc van dieu 2
2. kien tai ch6 : nBng dO oxy t6 chirc, sue cang gisn va cac y~u to klch thich phat trien tai cho (Growth factors). + Sue ding giiin tai ch6 se hoar h6a te bao g5c sinh cac nguyen bao soi, o nheng noi c6 n6ng do oxy th~p va cang gian thirong xuyen cac t~ bao g5c se tao cac nguyen bao S\ID (chrondrocyte), sau d6 cac can S\IDse tao cfiu n5i gitta hai dfiu xuong gay, cilng chinh cac can sun nay S15lam giam dQ cang gian va dira t61 S1,lli~nxuong. + Ngiiyenhad.,)oJong~i , , , .'~steopiqgenitor-" . cell)' S15tang sinh nhanh ch6ng cr moi tnrong giauoxy vail bi cang giarioo h(>C.;u,(iog vfuig nay tao nen can xtrong cimg tnrc liSp. ".' • . + Can xirong 1n~m dm;tc tao ra 'nhcr sir bi~n d6i tu t6 ~huc hat sang t6 chuc canxi h6a t?In thM, bao gbm cac nguyen bao xuong va nguyen bao S\IDciulg h~ th5ng cac sqi collgen. Cat nguyen bao xuang va nguyeI).bao S\lllt5ng hgp cac ch~t gian bao d~g xuong va S\ID.S1,lkhoang hoa can mem xu~t hi~n dfiu tien cr ch6 ti~p giap giua cac dAuxuong gay, roAn tv tlr dAu nay sang i d~u kia Clla 5 gay cllo den khi hai dAuxuang gay duqc n5i lien nhau. Can cr giai doi;tllnay d.t mem va d6 gay. + Hinh thanh can xuang ctmg: can xuang mem tiep tl.Icphat tri~n, cac t~ bao S\lll ciulg h~ th5ng sqi collagen 1l1ngdQng canxi t~o moi trubng cho cac te bao g5c di vao bi~n d6i thanh cac nguyen bao xuang, cac t~ bao nay bi~n dBi S\lllda khoang h6a thanh cac be xuang cUng s~p x~p dQc thee cac vi quAn. S1,lc5t hml t?o thanh cac be xuang cUng dam bao n5i li6n 6 gay vung ch~c. _ Giai c1oc;znsua chffa hinh thJ can: Xuong Havers thfch hqp duqc dinh huang thay th8 can xuang ctmg ( qua trinh nay keo dai ill mot d~n vai nam, tra l~i cho xuong c~u truc t5 chuc hQc cua no ). DuO; S1,ltac dQng Clla cac 11,lc co hQc t5 chuc can xuang ti;tiday c6 S1,lthay d5i v~ hinh th~ d~ thich hqp vo; chuc nang cua wang. S1,lslia chua duqc th1,lchi~n boi cac BMU ( bone modelizing unit ) gbm c6 cac huy c5t bao va ~o c5t bao va dian ra thee mQt trlnh tv duqc l~p di l~p l~i. Giai c1oc;znh6i ph~c hinh thJ xucmg nhu ban c1du: +Keo dai til mQt d~n nhi~u nam. Hlnh th~xuang ph\lc h6i hom toan cr tre em, nhung cr nguai Ian khons the hBi ph\lC nhu hinh the ban dfiu. + Tren lam sang va X quang, tuang (eng vcri giai do~ viem va hlnh thanh t6 chuc h~t; bi6u hi~n bfulg sung, nong, do, dau, giam dAn sau 7-10 ngay, X quang cae dAuxuang gayv§n s~c c~ chua co bi~n d5i gi. Tuang (eng vcri giai do~ hinh thanh can mem, lam sang khong con cli dQng b~t thuang t?i 6 gay, x quang cac ddu gay khong con s~c c~, b~t dAuxuAt hi~n can cfiu ( can xuang dQ i),dAn dk can wang phat tri€n ti;tOthanh mQt cAu can n5i li~n hai d~u gay, tuy nhien khe gay van con ro (can xuang dQ n). Tuang Ung vo; giai doi;tllcan xuong cUng, lam sang so thay ro kh5i can, khong.con cli d.Qngb~t thuang, khong con dau t~i 5 gay, x quang co hinh anh kh5i can xuang to ch~c n5i lien hai dAugay, khong con khe gian cach ( can xuangdQ ill). 5. Tri~u chUng Tri~u chung chic chfu (chlc6 troni giy xUcrng) _.' -~ - Bi~n d~g cUa tr\lc chi _ C6 ti6ng l~o ~o khi CQsat hai ddu xuang gay . - CU dong bAtthuang Tri~u chUng khong cMc chfu (chung cho cae lo~ gay xuang) -Bau 3
3. - Sung n~, bAm tim _Gifun hoac mAt ell dQng 00 nang Trong gay xirong khong nhat thi~t phai co dti 3 trieu chimg cl~~c ch~n cua g§:yxuong rna chi cdn 1trong 3 trieu chimg dola co the k~t 1$1 dUQ'C~6L ' 6. Bi~n chung 6. iBi~n clnmg ngay . S5c eMu thirong . 1 T~cm~ch 6.2 Bi~n clnmg tai ch5 .' . , TAn thuong t:bAnkinh do xuong gay choc vao day than kinh. Vi du hay g~p tAn thirong thAn kinh quay khi gay ddu diroi than xuong canh tay.' I Tuin .hoan: chen ep khoang, hoai tit da, r5i loan dinh dU9'ng, nhi€m trung. 6.3 Di chirng _ Cimg khop, teo co, co rut co: do bAt dQng Iau _ Xuong chsm li~n: la hien nrong can xuong chua li~n sau mQt thai gian du deli~n xuong (3 thang) thoi gian do phai keo dai qua thoi gian quy dinh rna tai nci gay v§n can dau. Co the g~p I do bAtdQng khong t6t, ho~c g~p a nguoi gia, . _ Can xuong l~ch VyO:Do n~n khong dUng tr\lc ho~c di l~ch thu phat sau khi da n~ dUQ'cr6L _ Kh6p gia: la khi h~t thM gian quy dinh rna xuong khong lien.t~i nai gay nguM b~nh khong icon dauniia, do~ gay lUng lfutg. Thuang do mAt xuong qua nhieu hay do ca xeD.ke vao gifra ! 2 d~u xuang gay ho~c do 2 dAu xuang gay a xa nhau qua. i 7. Cae phuong phap di~utrj 7.1 Bieu tri bao tAn _Nyp: co the dUng nyp tre, g5, chAt deo, nyp crame, nyp Thomas, nyp hai thea tu th~ ca nang Clla chi. _ Bo bQt: d5i v6i gay'xuang kin d~n sam n~u n~ chinh ngay sau do bo bQt theo tu th~ ca nang. _ K60 lien t\lc : dUng kim kirschner xuyen qua cac d~u xuang rAi dUng suc n~rig de keo lien ; t\lc trQng IUQ'Ilgcoo ~ my thea xuang. B5i vai chi tren trQng iUQ'llgkeo 1/14-1110, d6i v6i chi duai trQng luqng keo 1/8 trQng luqng Clla ca the thm gian keo tily thea chi dinh ap d\lllg de __ ! dieu trio 7.2 Bieu tri pMu th~t Ngucrl ta c6 the dimg phuong phap ph§u thu~t de dieu tri gay xuong nhu k8t hQ'Pxuong .1 bfutg kim lo~i (dong dinh nQi thuy, dimg nyp vis, bUQc vong, xuyen kim v.v·i·) ho~c ghep I xuang. Phuong phap ph§u th~t co un diem: - Co the n~ xuong dUng vi trl giai ph§u. • ._ _BAtdQng tuang-_ d5iA cMc- cMu,_. - .__tranh. _. duQ'c. . di l~ch.-. thu phat _ -_- _. - -:Ngum b~nh c6 the ~p v~ dQng sam tranh teo ca, cUng kh6p. NhuQ-c diem: n8u khong dam bao vo khuAn dB bi nhi€m khuAn gay viem xuong, ch~ lien, kh6p gia. II.K~ ho¥-eh V,t Iyhi li~ul PHCN 1. Giai do¥-n bit dOng Luuy 4
4. _ Nh~ bi~t duoc giai doan cua benh, dua ra muc tieu phil hop: _~_ Giai doan d.p: cham soc di~u dueng, d~ phong bi~n chimg thu dp va giam dau. Giai dean ban cAp: cham soc dieu dirong, de phong bi~n chimg thtr cAp va bit dAtiPHCN. Giai doan man tinh: phuc h6i chirc nang la chu y6u. Xac dinh nhttng thanh phArrlien quan - Chuang trinh toandien: Hi~u duoc nhttng h~'ili5ng bi anh huang thir phat Bi~t du<}cnhtmg anh hirong cua khi~m khuy~t ve clnrc nang . '_ . _'. Hi~u diroc nhtrng 10 Ilfug cua benh nhan va muc tieu rna benh nhan mong mu6n d~t'du<}c; 1.1. Mllc dich - GiAm dau, giam viem. - Giam h~u qua cua pharr irng viem giai doan cAp. .,Phong ngira cac bi~n chUng viem ph6i u dQng, huy6t kh5i, loet do chen ep. - Duy tri tAm v~ dQng cua kh&P tt.r do, h,rcca - Huang dfut cac kY th~t thich nghi va chuc nang. 1.2 Phuong phap VLTL _ ChuCnn Ic;mh:giup giam phil ne, giam dau. Thvc hi~n trong khOarrg 2 ngay dAu sau chAn thuang. :-Iu th8 tri li~u: d6i vai vilng chi con phil ne thvc hi~n dB chi len cao cho tuAn hoan d6 lUll thong. - GiAmdau: * Di~n tIi li~u * Nhl~t l~nh -v~ dQng tri li~u: D6i vro vilng gay xuang phai bAt dQng ta thvc hi~n co ca tinh dB de phong teo ca, giam phil ne, lam nhanh qua trinh can xuang. D6i vro cac khcrp tt.r do khong bi c6 dinh thi thvc hi~n v~ dQng chu dQng cac kh&p h~t tAm dQ. _Huang dfut cac kY th~t thich nghi: DUng d\lfig C\ltrq giup hay nang dO-dB di chuyBn. 2. Giai dmJ.1Jsao bAt dqng ~- - - LU'uy B~nh nhan se co giam tAm v~ dQng kh&p, teo ca va dau kh6p do bAt dQng. N6u t6n thuang phAn mem se dfut tm co SyO cUng Xac dinh xem xuang da lien tren phim Xq chua ? Xac dinh muc dQ mAtv~ dQng Clla kh6p ? Dieu tri chu y: Tang cuemg keo gian, lam m~ ca, ho~t dQng chuc nang. 2.1 Mllc dich - Giam sung ne, giam dau - Gia tang tAm ho~t dQng Clla kh&p ~ Gia tang suc m~ ctla ca~ - Gia tang mAn hom pM tan ket dinh - Ph\lc h5i chuc nang sinh ho~t, eli chuyBn. 2.2. Phuong phap - V~ dQng iff li~u: nh~ keo gian, lAy l~ ROM khcrp va Ivc ca. Cac Icy th~t ap d\lfig C\l thB tren timg b~nh nMn. 5
5. !T~p d~ khang vung chi lanh: lam thuong xuyen, K€ hoach : 30phut /1-2 IAn/ ngay .Nhi~t TL: h6ng ngoai, nhi~t Am,paraffin . f)i~n tri li~u: di~n phan giam dau, sieu am . Xoa b6p tri lieu . Hoat dQng tri li~u voi chi tren: lam vi~c nha, Hun ngh~ thu congo V6i chi duoi t~p di bQ, sua dang di dung . j' .THAMKHAo \ Nguyen nhan hinh thanh khop gia, ch,m li~n xuong : n« t6 ehan thU'071gban etc1u: . C6 anh hirong rAtnhieu d~n S\l hinh thanh ch~ li~n va khop gill nhu: gay di l~ch tW~u, gay he, m!t doan xirong, gay mit V\Ul do chAnthuong nang hrong cao, nhi~m trung. Tyi l~ ch~ li~n xuong tang cao cung v6i rmrc dQnang cua gay ho . MQt y€u t5 thuong quyet dinh d~n tY 1~lien xirong la su nguyen v((n m~ch nuoi duang xuang, d~c bi~t d5i vai t1!,ful xuari.$5hay; S\l plui huy dQng m~ch nuoi xuang khi gay di l~ch nhi~u ho~c pha huy mang xuang tr~mg gay ha dQII, TIlding §m tang cao tY l~ kh6p gia, ch~ lien xuang. Khi nghien Clm 842 truang hqp kh6p gia xuang dai, Boyd, Lipinski va Wiley thay ·r~g kh(yp gia thuang g~p khi g!y hg, InhiSrn trUng, ga_ynhieudo~n va mat ~ nUQi_QQ_.ana_giua, gay phuc t~p doshan.thuang . ~-' - -_ - nang lugng tOn, n~._~l!inh khD_ngt5t, c5 dinh khong dam b~o, ~ dQng khong_du !hq~, ~ rna 6 gay ho~c keo d!n.6 gay._ Qua 814 truang hQP kh6p gia, d' Aubigne cling nhdn m~ dan yBut5 nhiSm triu{g nhu 1anguyen nhan gay ra kh6p gia. LaVelle nghien Clm tren 300 tru gay ~an xuang - - dai duqc xem la kh6p gia khi khong liBn sau gap doi thm gian lien xuang binh thuOng, thea nhleu mc gia thM gian nay 1akhoang 6 thang . : Tren lam sang, c6 the chia thanh hai lo~ kh6p gia: lo~i ch~t, khong c6 di dQng ~i a gay va lo~ 6
6. long leo, co th~ th.1y di d9ng tai 6 gay, thuong phai bat d9ng them bfug b9t hoac phuong ti~n k~t xirong kim IO<;1i.Tren X quang, roy thea mire dQ phat trien cua dAuxirong, co th€ chia thanh 10<;1iphi dai va 10<;1iteo det 2. Cac phuong phap dieu tri khop gia - Ghep xirong u.r than : duQ'c coi la tieu chuAn vang trong dieu tri khop gia, dem lai ti l~ lien xuong cao 80-90%. Manh ghep mao c~u c6 chtra dAy du cacyeu t6 cAn thi€t nhu 15% nguyen , ,:0. . T bao xirong con s6ng va cae dong t~ baa trung rno khac, m?t khac cung capngay cae nguyen ,_-i" '~_'J_l_-'" _. li~u tao xuong nen co kha.nang tao Xl.l'oogrilm tir ngay sau ghep.Tuy nhien phirong phapnay co han chS boi s6 hrong va cac phiSn toai tai vimg lay xuong ghep. .' - Ghep tuy xuong va t~bao g6c my Xuong u.r than : Chua nhiSu t6 bao g6c co kha nang bi€n d6i t<;10cac nguyen bao xuong. Kha nang nay da:duQ'c nhiSu tic gia ap dl,lIlg d~ tang cubng d~c tinh sinh xuong cua xuong ghep bfug cach trQn xuang ghep vOi tuy xuong lay duqc trong qua trinh ph~u thu?t. Hernigou va cQng S\I ( 2005 ) bao cao 60 trucrng hqp kh6'p gia than xuong chay duqc ghep tuy xuong u.r than c6 sir d\lIlg may ly tam d~ tang s6 luqng va dQt~p trung t6 y bao g6c duqc ghep, tY l~ li~n xuong d<;1t95%, cho thay day la m9t phuong phap it xam lan, dan gian va hi~u qua . - Cae phuong phap kich thich sinh hQc : Nhin chung con dang trong qua trinh nghien CUuva thu nghi~m, rn9t s6 phuong phap nhu : Ti~u cAu - y~u t6 kich thich tang tru6ng tg than, y6u t6 tang tru6ng va bi~t h6a 5 (growth and differentiation factor-5), S6ng sieu am tAn s6 thap. - Ghep xuong d6ng 10<;1i: phuong phap ngay cang duqc ap d\!ng nhiSu do c6 nhi~u Uti di~rn nhu : manh ghep kieh thu6c lan, nhi~u hinh d<;lllg,vi tri khac nhau, khong c6 bi6n chUng vimg lay xuong, cung cap v~t li~u cho qua trinh tii t<;loxuong. Nhuqc di~m la chi cung cap v~t li~u chu khong tham gia qua trinh tai t<;10xuong, ph\! thuQc Icy thu~t va trang thi€t bi, nguy co nhi~m trimg cao do thai ghep. - Ghep eac dk eMt t<;10xuong : G6m va Hydroxyapatite, collagen, ch~ phdm tir san ho, Beta- tricalcium phosphate. Chi c6 tac dl,lIlgph\! trQ'cung cdp v~t li~u eho qua trinh t<;loxuong nen khong the dUng dan Ie va con dang nghlen cUu. • 7