Tài liệu ôn thi vị trí Phục hồi chức năng Cao đẳng - Bệnh lý và vật lý trị liệu bệnh thần kinh cơ - Vật lý trị liệu. Phục hồi chức năng bệnh nhân tổn thương tủy sống

Nội dung text: Tài liệu ôn thi vị trí Phục hồi chức năng Cao đẳng - Bệnh lý và vật lý trị liệu bệnh thần kinh cơ - Vật lý trị liệu. Phục hồi chức năng bệnh nhân tổn thương tủy sống

1. BAI 13:VAT. LY TRI LIEU/ PHUC HOI CHUC NANG BENH. NIlAN TON THUONGTiJYSONG I. Ml)C TIEU 1. Mo ta duQ'c nguyen nhan va cac hQi chirng lam sang cua ton thirong tuy -, , song. 2. Trinh bay nhtrng biSn chirng cua t6n thirong my s6ng. ; 3. Xac dinh nhirng vfrn dS can hrong gia cho nguoi benh t6n thirong my s6ng 4. Trinh bay duoc muc tieu va bien phap phuc h6i chirc nang cho ngiroi benh t6n thirong my s6ng. II.NOI DUNG I.D~i cirong. 1.1. Dinh nghia T6n thirong my s6ng(SCI) la tinh trang mQt phan tuy s6ng bi t6n thirong, gay anh huang dSn phan co thS nrong irngtphan do tuy song kiem soat). T6n thirong tuy s6ng co thS gay ra nhfmg thay d6i sau sAc trong cUQCs6ng cua ngiroi benh, H?u qua cua SCI kh6ng chi tac dQng len cuoc s6ng cua ngiroi benh va gia dinh, rna no anh htrong dSn ca xii hQi. Nguai bi t6n thuang tuy s6ng biSu hi~n Ii~t, mfrt cam giac mfrt ho~t dQng cua co thS, phv thuQc vao ngum khac Do V?y, can mQt chuang trinh phvc h6i chilc nang toan di~n, sg hgp tac cua nhom phvc h6i , vai tro cua ngum b~nh va gia dinh hQ dS d~t hi~u qua cao nhfrt. 1.2. Gicii ph~u chilc nang tuy s6ng. Tuy s6ng Ia phan thftn kinh trung_uang I!fun trong_ 6ng s6Qg. Giua 6ng va tuy co mang tuy s6ng. Tuy s6ng duQ'c cfru t<;l.Oboi hai chAt: chfrt xam 0 ~ va chfrt trAng bQc 0 ben ngoai. Chfrt xam hinh chu H g6m co mep xam 0 ngang giua va cac simg 0 m6i ben . d giua mep xam co 6ilg my. M6i simg 0 mQt khu va co t'ac dVng sinh Iy khac nhau. sUng truac to va phinh phv trach v?n dQng , tach ra til r~ truac cua thftn kinh s6ng . sUng sau hyp va dai thu nh?n cam giac, co r~ sau cua day than kinh s6ng. Tuy ben chi co dO<;l.nnggc cua tuy s6ng va Ia than kinh thgc V?t co cac nhan cua h~ giao cam va duQ'Cphan chi a thanh nhan v?n dQng n~m truac, nhan cam giac 0 sau. 9S
2. . Chat trang co cac bo dfrntruyen v~ dQng hay cam giac: + Cam giac: bo thon va bo chem chua cac soi truyen cam giac sau co ythirc di vS nao: bo gai - thi dfrntruyen dim giac xuc giac, y niem vS cam giac dau, nong : bo gai- tieu nao truac(b~t cheo) va bo gai- tieu nao d~n cam giac sau khong y tlnrc, + Cac bo v~ dQng quan trong la bo vo- gai ben nam 0 phan sau cua cQt tr~ng ben va bo vo- gai truce n~m sat voi ranh gitra tnroc. o tnroc va ngoai bo thap cheo la cac bo ngoai thap phu trach van dong khong co y thirc. • Tuy song tach ra 0 sirng tnroc va sung sau hai rS, rS truac va rS sau cam giac. Rai rS se ch~p l~i va t~o nen day thAn kinh s6ng. Do phcit triSn ch~m hon cQt s6ng nen 0 nguai truong thanh tuy s6ng ng~n hon so vai cQt s6ng. a tren tuy s6ng lien tiSp vai hanh nao 0 d6t dQi . d duai tuy s6ng t~n cling 0 khoang th~t lung I va doi khi thftp hon boi non cling. a dAunon cling co chum duoi ng\Ia la mQt rS chlim rS thAnkinh. 2. Cac lo~i tbn thuong tuy s6ng. Tbn thuong tuy s6ng xay ra khi tuy s6ng bi huy ho~i do chftn thuong, do b~nh t~t, do khiSm khuySt bim sinh. Nhiing biSu hi~n lam sang cua tbn thuong thay dbi my thuQCvao vi tn va dQrQng cua tbn thuong 0 tuy s6ng. Li~t tu chi : lien quan dSn S\IkhiSm khuySt hay mftt ho~t dQng v~n dQng va! hay la cam giac do tbn thuong nhiing phan do~n tuy s6ng cb. Cac ho~t dQng 0 hai tay, hai chan va than bi anh huang. Li~t h~ chi: :"lien quan dSn S\IkhiSm khtiySt hay mftt ho~t dQng v~ dQng va! hay la cam giac do tbn thuong nhiing phan do~n my s6ng ng\IC, th~t lung ctmg. Ph\! thuQc van tAm muc tbn thuong tbn, ho~t dQng co thS bi khiSm khuySt 0 than minh hay hai chi duai. Thu~t ngu nay khong noi dSn nhung tBn thuong cua dam r6i thAnkinh th~t lung cung. RQi chUng my trung tam: thuong tbn xay ra chu ySu 0 vling cb vfrn con cam giac my cung va co chi tren hon chi duaL Da s6 nhung tfm thuong khong hoan toan gay nen hQi chUng nay. HQi chUng dQng rn~ch tuy: v~ dQng, cam giac dau va nhi~t bi mftt ca hai ben 0 duai phan do~n bi tBn thuong. Tien lUQTIgxftu cho S1;lph\!c h6i ho~t dQng bang quang va tf\ICtrang, ho~t dQng cua ban tay, S\Idi l~i. 96
3. , HQi chimg Brown-Sequard: thuong Ia h~u qua cua t6n thU011g xuyen thung(vSt thtrong hoa khi hay bi dam), chi met mra tuy song bi t6n hai. HQi clurng duoi ngira : t6n hai chum duoi ngira xay ra khi chanthuong 0 cQt s6ng th~t lung I va th~p han. H~u qua bi t6n thirong nowrron v~n dQng dum, tlnrong la t6n thirong khong hoan toan bieu hien li~t mem va khong c6 heat dQng phan xa my • HQi chimg non tuy: thuong tAn tuy cung va nhtrng r~ th~n kinh th~t lung 0 trong Bng th~n kinh tao ra hinh anh lam sang la in~t hoat dQng va cam giac chi diroi, khong co phan xa bang quang va tnrc trang, 3. BiSn clnrng t6n thuong my s6ng TAn thtrong my s6ng co th~ gay nen loan van dQng nr tri, m~t cam giac , li~t v~n dQng , m~t ki~m soat bang quang va tfl)'Ctrang. T6n thuang tuy s6ng co th~ gay biSn chUng thu c~p, no xu~t hi~n trong thai gian bi t6n thuang dSn suBt cUQc doi. Nhom diSu tri phai nh~n thuc duqc nhfing nguy co tiSm lin cua cac biSn chUng, kSt hqp trong chuang chinh diSu trio Giao d\lc b~nh nhan nhfing bi~n phap phong tranh la mQt ph~n trong ChU011gchinh diSu ph\lc h6i chuc nang til khi nh~p vi~n cho dSn khi ra vi~n. 3.I.BiSn chUng ho h~p. BiSn chUng ho h~p thuemg xay ra va la v~n dS tiSm tang de dQa dSn cUQc s6ng cua nguai bi SCI, no co th~ xay ra 0 b~t ki thai gian nao sau khi bi t6n thuang. Do li~t cac co ho h~p, S1)'giam thong khi phS nang se giam vvaf co th~ d§:n dSn c~c biSn chUng ho h~p. - TAn thuang tren C4 him li~t cac co tho vao, thuemg c~n dSn cac co ho h~p nhan tCito.Nhfing co thO' vao bao g6m:' co hoanh, co gian xuon, co uc don chum, bo tren co thang, co b~c thang, co ng1)'c Ian. B~nh nhan li~t tu chi C4 co th~ co kha nang duy tri S1)'sBng rna khong c~n ho h~p nhan tCitOnhung luon phai co may trq tho 0 ben cCitnh. - TAn thuang C5- T12 lam li~t cac co gian suan, nguai b~nh co th~ bi ySu cac co ho h~p ph\l. M~c du hit vao g~ng suc co thS giam, nhfrng b~nh nhan nay thuemg co kha nang bu tnl. - TAn thuang treri TIO lam li~t cac co thanh b\lng 0 cac muc dQ khac nhau. Nhfing co thanh b\lng la nhfing co tho ra g~ng suc, do v~y li~t lam giam S1)'hfru hi~u ho. 97
4. vfin dS ho hfip a nguoi benh tu chi va ha chi tir nguc gitra dSn ngirc tren bao g6m: giam t6ng thai chat tiet, giam di dong 16ng nguc, han chS SlJ thong khi phe nang va nhfrng di~u nay dftn dSn tinh trang giam thong khi phS nang man tinh, 3.2.T6n thirong da. Loet: lam gia tang rfit nhieu thoi gian nam vien va vien phi cling nhir anh huang dSn nhirag chirc nang dQc l~p. Mfit cam giac, SlJ bfit dong , hoat dong bang quang va true trang bi khiem khuyet, nhtrng r6i loan tu tri lam da phai trai qua mot thai gian dai chui sir ti de, nhan nhum, nhiet va im trot. Tfit ca nhfmg ySu t6 tren d~n dSn su t6n hai cua da. Khi Iuc de len da virot qua ap luc trung binh cua mao m~ch se t~o nen SlJ thiSu mau cvc bQ. NSu S\f ti de du lau, d~n d@nch@t t@bao va cU6i cilng thuong t6n da se xay ra. SlJ thlJC hi~n sai cac ho~t dQng chuc nang nhu dich chuySn co thS lam da nhan nhum. Ti@n trinh t~o nen S\f keo gian va rach cac mao m~ch mau n~m giua lap da va lap co ben duai. S\f thiSu oxy va chfit dinh duang cho da co thS xay ra h~u qua la da bi t6n thuang. Khi cam giac dau va cam thv ban thS bi khi@m khuySt nguai b~nh co thS khong nh~n bi@tduQ'c la t6n thuong mo dang xay ra. SlJ mfit truong I\fC thanh m~ch mau co thS t~o ra S\f phil nS ngo~i bien va S\f oxy hoa t@bao kern cling d~n d@nh~u qua t6n thuong mo. NhiSu b~nh nhan bi t6n thuang tuyrcos tinh tr~ng toat m6 hoi qua nhiSu va k@thQ'P vai tiSu ti~n khong t\f chu lam cho da bi im um lau dai. Then van do la S\f gfty mon va thiSu mau rfit thuang xay ra ngay sau khi bi t6n thuong tuy lam gia tang kha nang xay ra thuong t6n da. 3.3. H~ huy@t ap tu th@va phil nS. H~ huy@t ap tu thS ~a phil nS hai chan xay ra do h~u qua cua SlJ mfit nhfrng tac d<;mggiao cam. SlJ gian m:;tch t~o ra huySt ap kSt hQ'Pvai S\f mfit ho~t uQng cua . bam co a chi duai ba co bvng gay nen tinh tr~ng u tr~ tInh m:;tch. Muc dQ phil nS va nhUng vfin uS h:;thuySt ap tu thS phv thuQc van s6 luqng thuong t6n giao cam a vting my s6ng nglJc va s6 luqng co van bi li~t saukhi bi t6n thuong tuy. 3.4. HuySt kh6i tInh m~ch sau va t~c m~ch ph6i. Day la hai bi@nchUng nguy hiSm cua tuy s6ng. BiSu hi~n: xufit hi~n phil nS r6 rang ho~c khong d6i xung a chan. Co ch@hinh thanh nen huy@t kh6i tInh m~ch Ia SlJu tr~ tuftn hoan tInh m:;tch, SlJ kich thich ho~t dQng mau, ap IlJc nen hai chan bi bfit dQng va thuong t6n noi 98
5. mach, Nguy co nay thuongxay ra a tu~n IS thir hai d~n tuan IS thir 12 sau thirong t6n my song. 3.5. Loan phan xa nr frio - Nguyen nhan : bang quang bi kich thich hay cang phong, true trang d~y phan hay bi kich thich, loet de ep, mongchan quap vao, bong, kich thich a co quan sinh due .mei tnrong nong fim, quan ao bo chat. . - Trieu chirng: dau d~u dQt ngot, dii dQi, huyet ao tang cao virot tren 40mmHg so voi tnroc do, d6 m6 hoi va do bimg a vung phia tren thirong t6n, ret run rna khong s<3t,nghtttmiii, cirong duong vat. Xu tri: + D~u tien la phai loai bo nhfrng kich thich dQchai, + Ngiroi benh nen duoc d~t ngay a tu th~ thang dtrng dS tao ra ha huyet ap tu the, + KiSm tra xem h~ thong thong tiSu co bi t~c ngen hay khong va ngum b~nh phai duQ'cthong tiSu ngay n~u co. + Kham nhiing nguyen nhan khac rna no co thS t~o ra nhiing kich dQch~i. + N~u nhiing bi~n phap tren khong lam h~i duQ'chuy~t ap thi phai bao ngay cho bac Sl. 3.6. Sv co cUng. . - Co cUng la h~u qua cua t6n thuang my noron v~n dQng tren, nhiing noron v~n dQng a dum muc thuang t6n duQ'c giai phong khoi nhiing anh huang u~ ch~ binh thuang cua h~ th<3ngtren tUy. - Lam sanh cua co cUng co 1£1S\f gia tang cua nhiing phan x~ keo gian truang Igc co co nghla la S\f gia tang S\f khang can khi keo gian th\l dQng, cac phan x~ gan xuang tang qua muc va S\f kiSm soat tv y cac co van bi khi~m khuy~t co thS co rung gi~t va co gi~t co. - Co cUng tr~m trQng thuang gay dau mftt t~m v~ dQng kh6p, giam sg dQc I~p chuc nang, gia tang nguy co dch va da, kho thgc hi~n cong vi~c v~ sinh h~ng ngay, gay r<3ilo~ d~i tiSu ti~n. - DiSu tq: v~t Ii tq li~u, ho~t dQng tq li~u, thu<3ckhang co cUng, thu<3cuc ch~ diSm v~n dQng, ph~u thu~t. 99
6. 3.7.S\l mem nheo. NhCing thU011gtBn noron v~n dQng dum gay nen tinh trang li~t mem voi tinh trang khong co hoat dQng phan xa tuy bSn duoi tlurong tim. Thirong xay ra khi bi tBn thU011gtir L 1 tra xuong, Str memnheo co thS gay rei: long leo khop, khop khong virng, m~t din bang hrc co, teo co, kiem soat tu thS kern va phu nS. 3.8. Nhi~rn trung duong tiSt nieu Trong giai dean c~p tinh cling nhu thai ki d~u cua chuang chinh phuc h6i chirc nang, tren 80% ngiroi bi tBn thuong tuy s6ng bi nhiem trung duong tiSt nieu. TBn thirong tuy song lam r6i loan su t6ng thai mroc tieu, nhtrng tBn thirong noron v~n dQng tren co thS co d&n dSn tinh trang co cirng bang quang va co tron, r6i loan hoat dong t6ng thai, co thanh bang quang phi dc;tiva nuac tiSu nguQ'c dong. TBn thuang a trung khu tiSu ti~n gay nen bang quang li~t nheo va giarn truang ll!c cua cac cO't~ng sinh mon cling nhu cO' tron. Nhi~rn trling.thuemg xuyen va lien t\lC co thS gay nen soi th~n, u nuac, viem th~n mu, ap xe quang ni~u dc;to.T~t ca dSu co thS d&n tai tinh trang suy th~n. Tri~u chUng: thuemg khong ro rang. Thuemg g~p la s6t nh~ va rn~t moi toan than, hc;tnchS nguai b~nh trong sinh hoc;tt.On lc;tnh,s6t cao dQt ngQt, bU6n non, non mua, dB m6 hoi, kho chiu vling b\lng, co c(mg gia tang, di tiSu khong t\l chu nhiSu h011, lugng nuac tiSu thira nhiSu, nuac tiSu d\lc, n~ng mlii la nhfrng d~u hi~u chi bao co v~n dS a duemg tiSu bao g6rn ca nhiSm trung duang tiSt ni~u. 3.9. BiSn trung tieu hoa Nhfrng biSn chUng thuemg g~p nh~t la tao bon kinh nien, phan von C\lC, fa chay, r6i loc;tntf\lC trang thu c~p. 4. Ph\lc h6i chuc nang 4.1. Lugng gia Khai thac b~nh su va lugng gia rnQt cach ky luang se cho biSt duQ'c rnuc dQ tr~m tr<;mgva t~m muc tBn thu011g th~n kinh dS thiSt l~p rn\lC tieu phil hgp. T~t ca nhfrng linh Vl!Cc~n lUQ'nggia bao g6rn nhu duai day: 4.1.1. B~nh su C~n xem xet c§n th~n b~nh su thong qua b~nh an tru&c khi tiSp xuc vm b~nh nhan. DiSu nay se cung c~p nhfrng thong tin c~n thiSt, cling nhu cho biSt nhfrng diSu c~n phai c~n th~ dS tharn kharn duQ'c hi~u qua va an toano B~nh su nen bao g6m nhfrng thong tin ca nhan, ch~n doan, ngay bi tBn thuang va nguyen nhan, qua trinh diSu tri nQi/ngoc;ti khoa, tinh trc;tng dinh duang, va nhfrng chU011g trinh ph\lc 100
7. h6i chirc nang tnroc do. Them vito do"tiSn sir xa hQi cling diroc ghi nhan bao g6m nghe nghiep tnroc day, hoan canh sinh s6ng, tinh trang hon nhan va gia dinh, tinh trang hut thu6c/u6ng nrou, 4.1.2. Dftu hieu khach quan: C~n thuc hien hrong gia khach quan h~ th~n kinh, co - xuong, tim mach, da cling nhu hrong gia chirc nang. - Da: co t6n thirong hay khong, vi tri t6n thirong, dQ rQng va sau, mau s~c, co hay khong co mui, tiSt dich, hoac 10loet. • - Thin kinh: Cam giac benh nhan diroc mo ta boi thiSt doan da. Cam giac se duoc ghi nhan la toan ven, giam hay mftt h~n theo tirng tiSt doan. Phan xa gan xuong va cac day thin kinh SQ nao ciing c~ diroc kham xet. - V~n dQng: cin thir nghiem co bang tay theo tiSt doan co d~c hi~u. - Cir dQng chuc nang va ho~t dQng s6ng hang ngay: Cac cli dQng chuc nang cin lugng gia laodi chuySn tren giuOng, dich chuySn, di chuySn b~ng xe lan, sv di l~i. Cac ho~t dQng s6ng hang ngay bao g6m an m~c, t~m rna, vi~c nha, cham soc bang quang va trvc trang; va suc bSn bi. Phin nay chi thvc hi~n khi co sv 6n dinh vS nQiva ngo~i khoa. - Tim v~n dQng - Dau - Di l~i: mo ta dang di bao g6m ca sv h6 trg, dVng cv chinh hinh, kha nang dS dUng d~y, nhfing sv l~ch l~c d~c bi~t trong dang di, va kha nang dS ng6i tro l~i. Cin ghi nh~n S\I di l~i tren m~t b~ng, dUOngd6c th<?aithoai, via he, b~c thang, va dia hinh g6 ghS. Ghi vao h6 so nSu ngum b~nh·sir dVng dVng cv chinh hinh hay bftt Icy dVng cv h6 trg khac. 4.1 3. Danh gia theo tieu chuin ASIA. Tieu chuin ASIA (Hi~p hQi T6n thuang Tuy s6ng Hoa Ky) dugc dung dS t~o thu~n 19i cho vi~c giao tiSp gifra nhfing ngum lam lam sang va nhfing nha nghien cUu dugc chinh xac han. B~g cach kham xet mQt cach co h~ th6ng nhfing tiSt do~n da (dermatome) va tiSt do~n co (myotome), ngum ta co thS xac dinh dugc phan do~n my bi anh huang do t6n thuang my. Kham nghi~m thin kinh ASIA bao g6m kham xet cam giac va v~ dQng; va no dugc dung dS xac dinh tim muc bi t6n thuang cung nhu muc dQt6n thuang la hoan toan hay khong hoim toan 101
8. Nhjrng di~m chinh sau dU'gc ki~m tra hal ben v~ dQ nhay cam TllY Vi tri cam glac Co' nrong ung TllY Vi tri cam giac Co' M~t trong ciia hB"trU'O'c Dang L).· hA Tl C2 OIC am xurrng try ngon ut C3 HB tren don T2 Dinh nach D~u tren ciia mom cung vai C4 T3 Khoang gian SU'On3 don GAp khuyu tay, nh] T4 Khoang gian siren 4 C5 M~t ben ciia hB trurrc xuong mu d~u canh tay ' ). C6 Ngon cai, m~t mu, dot gan DuBi c8 tay T5 Khoang gian siron 5 A ). C7 Ngon giii'a, m~t mu, dot gan DuBi khuyu T6 Khoang gian SU'On6 , Ngon iit, m~t mu, dBt g~n CO'gap ngon T7 Khoang gian siron ,7 C8 T8 Khoang gian SU'On8 102 I •
9. · . Tuy Vi tri cam glac Coonrong mg Tuy Vi tri cam giac Ll Phan nira khoang each gifra T12 va L2 T9 Khoang gian smm 9 L2 Hoi trurrc gifra G§p hong TI0 Khoang gian sU'(m 10 I x , s , L3 L8i cAn trong xuong c.loi Duoi goi TIl Khoang gian sU'(m 11 L4 Mit ca trong G§p mit ca T12 Day ching ben fI c.li~mgin LS M,t lung ban chan va khop c.lAtban 3 Du8i ng6n cai dai , SI G6t phia ngoai S3 Vng8i S2 HA khoeo fI c.lU'Onggifra S4 - 5' Vung quanh hiu mdn 103
10. Kham v~n dQng duoc thuc hien bang each thir 10 tiet doan co cho m6i ben. L\Ic cua m6i co dtroc dinh bac va cong cac diSm s6 cua ben phai va ben trai, S\I co rut co chu y cua co vong h~u mon cling diroc ghi nhan, Cling voi thong tin vS cam giac a h~u men, thong tin vS v~n dQng a co vong cling dugc' dung dS xac dinh xem la tbn thirong my la hoan toan hay khong hoang toano Sauk hi hoan t~t kham xet cam giac va v~n dQng, cluing ta xac dinh t&mmire th&n kinh cam giac, t&mmire th&n kinh van dQng, thang b~c tbn tlnrong ASIA (ASIA impairment scale), va vung co bao tbn mot phan (zone partial preservation) Thang di~m x~p hang r8i loan theo ASSIA A = Hoan toan: khong co chirc nang van dQng ho~c cam giac dugc bao tbn tir cac khoanh tuy cling S4 - S5. B = Khong hoan toan: Chuc nang cam giac con nhung chuc nang v~n dQng khong con ben du6i muc th&nkinh va bao gbm cac khoanh tuy cling S4 - S5. e = Khong hoan toan: chuc nang v~n dQng dugc bao tbn ben du6i muc th&nkinh va han nira s6 cO"chinh ben du6i muc th&nkinh co diSm cO' 3. E = Bloh thmmg: chuc nang v~n dQng va cam giac binh thuong Luu y: DS mQt b~nh nhan nh~ dugc h:;mgC ho~c D, nguoi do phai la li~t khong hoan toan, nghIa la co chuc nang v~n dQng ho~c cam giac a cac dO<;lntuy cling S4 - S5. Ngoai ra b~nh nhan phai co cO'co th~t h~u mon t\I y ho~c v~n con chuc nang v~n dQng han 3 muc ben dum muc v~n d9ng. Di kern v6i nhfrng thong tin da li~t ke a tren, Tieu chuAn danh gia S\I DQc lap Chuc nang (Functional Independence Measure = FIM) cling dugc ASIA dS xu~t dS mo ta tac dQng cua tbn thuong tUy len hO<;ltdQng cua nguoi b~nh. FIM lugng gia nhfrng lInh V\IChO<;ltdQng khac nhau b~ng cach sir d\mg thang diSm bay (7 -point scale) dS mo ta s6 lugng trg giup cho nguoi b~nh. Lugng gia bao gbm nhfrng lInh V\ICnhu la t\I cham soc, kiSm soat cO'vong, S\I di dQng, S\I di l<;li,S\I giao ti~p va S\Inh~n thuc xa hQi: 104
11. '. 7. DQc l~p hoan toan (Dung hie, an toan) Khong din . ngtrOi trq ghip 6. DQc l~p co diSu kien (Dung cu) Le.thudc. it - MUCDQ 5. Giam sat 4. H6 tro t6i thieu (Benh nhan tlnrc hien = 75%+) C"an ngum'" trq 3. H6 trc trung binh (Benh nhan thuc hien giup., = 50%+) L~ thuQc hoan toan 2. H6 tro t6i da (Benh nhan tlnrc hien = 25%+) 1. H6 tro toan bQ (Benh thirc hien = 0%+) Tieu chudn danh gid Sf!D6c ldp Chtrc nang (FIM) 4.2. Phuc hBi chirc nang PHCN co th@chia thanh nhieu giai doan, chia giai doan mang tinh ch&t tuong d6i boi vi co khi a giai doan diu dfi co th@huong d~n benh nhan lim mQt s6 cong viec cua giai doan sau, ho~c co khi a giai doan sau v~ tiSp tuc lam mQt s6 cong viec cua giai doan diu. Cac tac gia co th@chia nhieu giai doan khac nhau nhung nguyen cic ph\lc hBi nhu sau: Giai do~ diu: til luc bi b~nh, bi tai n~ bao gBm ca qua trinh lanh cho dSn khi co tBn thuang tuy s6ng. Trong giai do~ nay cham soc b~nh nhan la quan trQng nh&t. Giai do~ tiSp thea (giai do~ mUQnhan): b~nh nhan phai tv hQc dugc cach t\l cham soc, dQc l~p sinh ho~t t~i giuang, t~i xe lan, hQc d@tv di chuySn va thich nghi vo; tinh tr~ng khuySt t~t. Giai do~n cu6i: b~nh nhan dfi co tiSn triSn t6t, thich nghi vo; moi truOng, tim cong an vi~c lam, hoa nh~p vao gia dinh va xfi hQi. 105
12. Thoi gian chuyen tir giai dean nay sang giai doan khac tuy thuoc vao mire dQt6n thuong, cac bien chirng va kha nang h6i phuc cua benh nhan, 4.2.1. Phuc hBi clurc nang giai doan d§u PHCN benh nhan bi t6n thuong tuy trong giai doan d~u b~t d~u bang viec phong ngira, Phong ngira nhfrng hj~n chUng thu cAp lam cho t6c do chuySn sang tsiai do~n ph\lc h6i nhanh chong, cai thien diroc kha nang la nguoi benh setr6 thanh mot thanh vien hiru ich cho xii hoi. Trong giai dean cAp cua qua trinh phuc h6i, ngiroi benh co nguy co cao bi de ep, co rut khop, viem t~c tinh mach sau va • suy giam ho hAp. Muc tieu ngin han. Nhfrng muc tieu ngan han duO'c thiSt l~p hang tu~n hay hai tu~n mot l~n:, Trong giai doan d~u, nhtrng muc tieu ngan han diroc lap ra dS chuan bi cho nguoi b~nh chuy@nqua giai do~n hai cua qua trinh ph\lC h6i. Do v~y, nhfrng gicii phap giSu tri nh~m dSn la t6i thi@uhoa nhfrng biSn chUng va lam nguai benh V~D d9ng. Khi qua khoi giai do~n cAptinh, nhfrng m\lc tieu ng~n h~n - nhu la b~c thang d@ d~t duQ'cm\lCtieu dai h~n, la hfiu ich dS danh gia xem chuang trinh diSu tq co tiSn tri@ndung nhu mong mu6n hay khong. Hang tu~n, xem xet I~i nhung m\lC tieu ng~n h~ co d~t duQ'c hay khong la rAt c~n thiSt. Khong co S\1' tiSn bQ co th@cho biSt la c~n phciicfm nh~c va xem xet tn)' l~i nhfrng m\lCtieu dai h~n. a. Phong ngira loet de e'p Cham soc da phong ngira duQ'cb~t d~u b~ng vi~c ki@mtra c~n th~n. Nhfrng vung da sat xuang co nguuy co cao nhAt : xuong cung, xuong canh tay, xuang ch~u, mAu chuy@nIOn, m~t ca, g6i, ch~tp.,xfidng vai, khu)ru, va nhfrng momgai. PhlfO'ng phap : 1 - ~~ thay d6i tu thS dS phong loe!:.Nhfrng tu thS d@d~t b~nh nhan co th@la ~m ngua, ~ ngbjeng ben pbciiva hen trai, ~m nua nghie_ngho~c nira sA!?: $ - Chern 16j: b~ng g6i hay nhfrng tAm d~m mSm xung quanh nhfrng \l xuong dS lam gicim hOt Sll de 6p tiSm t?mg Chem lot truc tiSQtren cac \l xuong bkg g6i hay tAmd~m cung_co th@lam Kiatang hICde ep. 3 - Thay d6i tu thS nguai b~~ a tren giuang_ 2 gia/lcln. Sau do, thai gian co thS khocing 6 gia khi chuySn qua giai do~n ph\lc h6i nhung no ph\l thuQc vao suc 106
13. chiu dung cua da benh nhan. MQt khi nguoi benh co nhtrng hoat dQng ngoai .giuongthi cling c~n phai dtck th~n voi nhirng bS m~t chiu sire n~ng. 4 - Xoa bop, v~ dQng thu dQng ,- - ChS dQan dam bao dinh duOng. b. Phong ngira co rut khop. - T.~pv~ dQng ~hang ngay giup ngan ngira 0 co rut. Nhtmg benh nhan xuat hien tinh trang co clIng doi hoi phai @rqc t~p thuemg xuyen han do tang nguy co 0 phat triSn thanh co rut. Nhtrng sg co ngiin hay keo dai co khong mong mU6n c~n phai diroc 'phong ngira. Vi du, benh nhan bi t6n thirong my TI2 co thS su dung dung cu chinh hinh dS di lai. Tuy nhien, nSu nhtrng co g~p hong bi ngan thich irng do ng6i xe Ian lau dai thi se lam cho di lai kh6 khan. i-Dung bit tfu dan h6i va bang thun b\lng ob - Di dQng sam 3- D~t tu thS dS tranh de ep len nhfrng m~ch mau Ian 't '};aptha sau 5- U6ng nuac d~y du d. Phong ngira bi~n chung ho h~p. Trong giai doan c~p, c~n chu trQng dSn viec phong ngira cac \>iSnchung thu c~p cua pb6i va nang cao ho~t dQng ho h~p co s~n. Kha nang t~o tha cua ngum b~nh phai duqc t~o l~p truac khi doi hoi b~nh nhan thlJc hi~n nhiing ho~t dQng. T~p luy?n cae Cd thd vao * Tip CO' hoanh : Khai d~u, t~p co hoanh a tti thS n~m ngua. ~mQt ap h;rcnhy khi tha vao dS t~p luy~n co hoanh bi yell vua phai. Ap h;rcqua IOn co th[ can tra SlJco cua co hoanh. Khi co hoanh bAtd~u m~ han, KTV c~n diSu chin !! h!c dS khang cho thich hqp. Co thS t~p co hoanh b~ng cach d~t v~t n~ng len thanh b\lllg. Buac tiSp thea trong t~p luy~n duqc chuySn tir n~m sang ng6i. * Tip CO' phI} tnl_: Khi co hoanh bi ~uy ySu, c~n t~p m~nh cac co ph\l trq dS ~ia tang SlJthong khi: T~p luy~n co ph\l trq vm tu tb€ niim ngua vai sg keo gian_ nhy nhang nhiing co na~. Sg keo gian d~t duqc b~g cacb dang vai va xoay ngoai, du6i khuyY, c~ng tay ngua, d~u va c6 a tu thS trung tinh. Ban tay KTV gat truc tiSp- len nhfrng co JllTgC t::10 thu~n. Ngum b~nh duqc huang d~n cach tha nglJCtren. 107
14. e. V~n dQng som. f)~t b~nh nhan a tu thS ng6i th~ng cimg sOm cimg t6t· d~ thuc dAy viec tv di dQng va chuyen tir giai doan mot sang giai doan hai cua tien trinh phuc h6i. Tuy nhien, cAn phai hoach dinh kS hoach ro rang cAn than. Mot h~ thong gh~ ng6i co nang dO'va giam 19c de phai duoc nghi d~n. Chu y d~n tinh trang giam huyet ap tu the. Celn huang dfrn ngiroi b~~ngay cach chuySn trong luong hay giam 19c tl de. Khdi dAu, ~huy~n trQng IUQ'llgduO'c th\lc hien m6i 30 phut mQt lAn, va diroc thay • d6i tuy tinh trang da cua nguoi benh. cAn thuang xuyen kiSm tra da cua benh nhan. !6ng thai gian dS ng6i tang dAn my thea suc chiu dvng cua benh nhan, cAn thea doi dap irng timphoi bao 16m nhip tim va tful so ho hap, huyet ap. 4.2.2. Ph c hBi chirc nang giai doan sau : M(lc tieu dai han : nhiing kit qua tang quat. Duoi day la nhtrng muc tieu dai han phil hQ'Pvoi t~t ca nhimg benh nhan bi t6n thuong tuy cAn ph\lc h6i. Tuy nhien, khi ap d\lng cho tUng nguai b~nh rieng Ie thi m\lc tieu cAn phai viSt mQt cach cg th~ ( ch~ng h~n s6 IUQ1igthm gian, s6 dQ ROM ) va phil hQ'Pv6i tinh tr';lng cua nguai b~nh. • B~nh nhan se d';lt / duy tri duQ'c ROM hoan toan a t~t ca cac kh6p. • B~nh nhan se d';lt duQ'c suc m';lnh cO't6i da co thS co a t~t ca nhfrng cO'khong bi anh huang. • B~nh nhan se d';lt duQ'c dung luQ'llg ho h~p t6i da. • B~nh nhan se ng6i duQ'c thfuIg nguai rna khong co bi~n chUng. • B~nh nhan se d~t duQ'c suc chiu dvng t6i da khi ng6i rna khong bi t6n thuong da. • B~nh nhan se khong bi loet trong su6t qua trinh ph\lC h6i. • B~nh nhan se d';lt duQ'c suc bSn t6i da cho h~ tim m~ch • B~nh nhan / nguai cham soc b~nh nhan thgc hi~n duQ'c rnQt cach dQc l~p nhihlg bai t~p t~i nh:l dS duy tri / gia mng suc m~nh ca. ROM, suc bSn, va dung IUQ'llgho h~p. • B~nh nhan / nguai cham soc trinh bay va thao tlk dung sg v~n hanh cua d\IDg C\ltrQ' giup va cach bao quan. • B~nh nhan thvc hi~n dung nhfrng ho~t dQng tg cham soc. • Hoan thanh t~t ca nhfrng diSu chinh vS nha cua duQ'c dS xuat. 108
15. Chi dfu1tuyen tham v§n chuyen mon cho nguoi benh ngoai tni tnroc khi xu~t vien. M¥c tieu dai h{ln : nhiing kit qua hO{ltilvng chuc nang. Nhtrng muc tieu hoat dQng chirc nang diroc thiSt l~p theo nhfrng Iinh V\lCsau : . di chuyen tren giuong, dich chuyen, chuyen trong lUQ11g,di chuyen bang xe Ian, xu ly xe Ian, di lai, an u6ng, an mac, t~m rna, xu ly bang quang va tnrc trang, v~n chuyen giao tiep, cham soc da, va ROM / tu thS. • Nhfrng thanh t6 then ch6t tiSp day c~n phai co dS co th@dat duoc nhimg Icy nang chirc nang: + Sire manh co d~y du + ROM thich hop + H~ ho h~p fin dinh + Da toan ven + Sire chiu dung khi ng6i thang + Sire bSn cua h~ tim mach d~y du a. Giam Ivc ti ile Khi con n~m tren giirong, gicim ap l\lc ti de b~ng cach chern lot hay thay dfii tu thS thuang xuyen. Giarm ti de khi ng6i tren xe Ian d~t duqc khi l\lc de trgc tiSp len nhfrng \l xuang duqc giciiphong hay phan b6 l~i nh~m giup tu~n hoan mau dSn dugc nhfrng rno bi chen ep du6i nhfrng \1 xuang nay. N~m hoi cfing co th@dung dS lam gicirnb6t l\lc ti de. V6i nhfrng b~nh nhan bi li~t tu cho do~n giua hay th~p, hQ c~n duQ'chu~n luy~n Icy thu~t nghieng sang hai ben hay ra tru6c d@lam gicim l\lc ti de. V6i nhfrng b~nh nhan bi li~t hai chan, hQthuang duqc huang d~n Icy thu~t hang than d@lam giciml\lc ti de. a. Di chuyin tren giU"ung Nhfrng ho~t dQng di chuy@ritren giuang bao g6m Ian tu ben nay sang ben kia, tu n~rn ngua sang n~m s~p va nguQ'c l~i, ng6i .d~y, va truan kh~p mQi huang. Kh&i d~u hu~n luy~n Icy thu~t di chuy@ntren giuang dugc thgc hi~n tren n~m. Ngum- bi li~t illchi tk muc cao khong th@thgc hi~n nhUng bai t~p nay. Bai t~p di chuYSn tren giuang la mQt thu thach cho nhUng b~nh nhan bi li~t tu chi muc C5, muc giiia, va th~p. V6i nhUng ngum bi li~t hai h~ chi, do suc rn~nh cua hai tay d~y du nen bai t~p nay chi c~n mQt thai gian ng~ la d~t dugc. 109
16. c. Dicb chuyJn xe Ian _ Hoat dong thS chat dS chuyen mot nguoi tir bS m~t nay sang bS m~t khac dircc goi la dich chuyen. Dich chuyen xe Ian co thS duoc thuc hien bang nhieu each khac nhau. No phu thuoc vao t~m rmrc t6n thirong, su h6 tro c~n phai co, sir ua chuong cua ngiroi benh, va su an toan trong khi dich chuyen. Trogn khi dich chuyen c~n chu y d@nnguyen tac sinh-co hoc cho ca benh nhan l&nKTV. £)S dich chuyen , co the su dung t§.m tnrot, dich chuyen kieu nang va dich chuyen kieu xoay th@dung. Dich chuyen xe Ian duoc tlnrc hien voi nhiSu bS mat khac nhau. Khoi d~u voi sir chuyen dich dS nh§.t, r6i ti@nd~n d@nkho hon. Thuang b~t d~u v6i hai bS m~t ngang nhau, tang ti@nd~n d@ndich chuySn co dQ cao chenh l~ch khi suc m~nh CO'va ky nang cho phep b~nh nhan th\fc hi~n duQ'c. d. Ky nang di chuyJn bang xe Ian. Khai d~u, nguai b~nh t~p di chuySn tren m~t b~ng. Sau do tang ti@nd~n d@n nhfrng ky na~g kho hon nhu : di chuySn ngoai trai, tren dia hinh g6 ghS, di chuySn trong khoang kh6ng gian ch~t h~p, di chuySn a ch6 dong nguai, vao/ra thang may, lenlxu6ng IS duang, lenlxu6ng duang d6c e. Cae hO(lt t1~ngsang hang ngay MQt cach t&ng quat, b~nh nhan bi t&n thuang tuy tren muc C6 va co l\fc CO' du6i c6 tay nho hon 3/5 se bi l~ thuQc ho~c c~n S\fh6 trQ'dang kS dS hoan thanh ADL. B~nh nhan t6n thuang muc C6 va th§.p han co kha nang d~t duQ'cmuc dQc l~p chuc nang cao hon. B~nh nhan co thS th\fc hi~n vi~c an u6ng va trang diSm v6i d\lng C\l h6 trQ'. HQ co thS m~c ao, nhung t~m rira , m~c qu~n, cham soc bang quang tf\fC trang thi c&n'S\ftrQ'giup nhiSu hon. V6i nguai li~t hai chi dum, ngo~i tm m6i truang kh6ng biSt tru6c, h~u nhu hQc hoan toan dQcl~p v6i h&uh@tADL. " T6i se di l~i duQ'ckh6ng? " la mQt cau hoi thuang duQ'cb~nh nhan neu len trong qua trinh ph\lC h6i. Nhom ph\lc h6i c&nphai d6ng cam va ch§.p nh~n nhfrng m\lCtieu cua ngum benh vS S\f di l~i, va v§.n dS nay c&nphai duQ'c thao lu~n mQt cach cm ma. Nhfrng chuyen gia phai c~n th~n khi trao d6i dS kh6ng lam m§.t di niSm hy vQng cua b~nh nhan, vi r&ng,hy vQng la diSu C\fCkY quan trQng dS duy tri nhirng tiSm nang s6ng cua ngum b~nh. Nhfrng b~nh nhan kh6ng thS co kha nang di l~i nen duQ'cgiai thich r5 rang vi sao m\lc tieu do la diSu kh6ng thS, va hu6ng d@n cac m\lCtieu thi@tth\fc hanla hi~n th\fc ADL cling nhu cac ho~t dQng xii hQi. 110
17. V oi nhtrng benh nhan rna su di lai la mot muc tieu co thS dat duoc, chuang trinh diSu ttl co thS ngAn va khong qua phirc tap cho mot s6 ngiroi va kho khan cho met, s6 benh nhan khac. Nhtmg kY thuat diSu ttl bao gam nhirng bai t~p van dQng, phan hoi sinh hQC,kich thich thfrn kinh co, t~p thang bing , t~p dimg va cac bai t~p tnroc khi di va khi di, KTV cfrn can nhAc den moi tnrong s6ng cua ngiroi benh sau khi xuat vien trong qua trinh t~p luyen, - 111