Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Sức khỏe môi trường thảm họa - Mô hình bệnh tật và các yếu tố nguy cơ trong trường học

Nội dung text: Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Sức khỏe môi trường thảm họa - Mô hình bệnh tật và các yếu tố nguy cơ trong trường học

1. MO HINH BƠNH T~T vA cAc YEU TO NGUY CO TRONG TRUONG HQC MVCTIEU: 1. Phan tich duQ'crno hinh benh t~t cua hoc sinh trong va ngoai mroc 2. Trinh bay diroc cac benh tnrong hoc thmmg g~p NQIDUNG: 1. Mo hlnh b~nb t~t ella hec sinh trong va ngoa! mrae Hien nay c6 rAtnhieu y€u t6 anh huang d€n sire khoe cua hoc sinh. Nhieu nghien ciru gAll day cho thAy c6 sir lien quan rn~t thi€t gitra sire khoe cua hoc sinh va cac y€u t6 nguy C(Y trong tnrong hoc nhu cac benh hoc duong (c~ thi, cong veo cQt s6ng , benh rang mieng, giun san ). Hiroshi Nakajima (Tlmg thu\.i T6 clnrc Y t€ Th€ Gioi - WHO) da tuyen b6 rang: "Chua bao gia tu6i tre phdi 'tl6i pho voi nhiing hiim hoa ghe gam nhu hom nay". Trong s6 cac hiem hoa rna cac em phai d6i ph6 c6 hi€m hoa cua S\l phat tri€n cac b~nh hQc duOng, di~u nay da duQ'c cae nha khoa hQc c{mh bao va quan tam d~c bi~t thong qua lich su nghien Clm v~ sinh hQc duOng. vAn d~ ganh n~g b~nh t~t va suc kh6e hQc dUOng cua hQc sinh dang ngay cang duQ'c quan tam cua chinh phu ciing nhu cQng dAng. K€t qua di~u tra Qu6c gia v~ suc kh6e chung cua thanh thi€u nien Vi~t Nam (SA VY) cho thAy cac bi€u hi~n v~ dUOng tieu h6a (5,6%); tim m~ch (2,4%), hen (1%), c~lo~vi€n thi (4,8%); bi€n d~g cQt s6ng (0,5%) 1.1. B?nh biin d(1ng cpt sang Bi€n d~ng cQt s6ng la b~nh da duQ'cphat hi~n va di~u tri illgiai do~ rAtsam. cua Ijch sir phAt tri€n y hQc. Hvpo~rate _la rnQt trong nhitng tac gia d~u tien trinh bay v~ cong vc(o cQt s6ng va d~ ten 1ftScolios~ã dAng thm ong cling mo ta cac thi€t bi lam , . giam ti~n tri€n cua cong vc(o cQt s6ng. Tm th€ ky XVIII - XIX, cac nha nghien Clm da tim ra nguyen nhan, b~nh sinh cua cong vc(o cQt s6ng mQt cach dAy du, ro rang han. D6 la di€m dAu bu&c phAt tri€n to l&ntrong vi~c phong va chua trj b~nh hQc duOng. Nam 1849, Hare nh~ thAy bi~n d~ng cQt s6ng c6 l1t~Q~@;t6'itu the sai, r6i.lđn phat tri~n the chAt, cUi xUang, suy <Jinh duOng. Cimg nam d6, Edwad Lonsdale vi~t lu~n thuy~t v~ di~u tri bi€n d~ng cQt s6ng. Ong cho r~ng, ~ khi ngAi khal!._va, 84
2. mac ao nit nglJc qUa chat hoac b~ ~m em nho mQt ben tay a giai doan cQt s6ng phat trien qua nhanh se d~n d~n bi~n dang cQt s6ng. Vao d~u th~p ky 70 (1971 - 1976) tac gift J.E Loustein kham sang loc cho cac tnrong h9C a Minesota tren 571.722 hoc sinh thAy 8,3% hoc sinh co bieu hien ban d~u cua bien dang cQt s6ng, sau d6 khi kham chuyen khoa c6 toi 4% bi bi~n dang cQt s6ng. MQt nghien ciru sang loc khac cua Guillauve va d~u th~p k:Y 70 tren 731 tre em a Philadenphia cho thAy c6 18% trong s6 350 tre trai va 41% trong s6 381 tre gai bi bi€n dang cQt s6ng. Tai Singapore nam 1982, tac gift J.S Dauruwalla va cong su kham sang loc cho 110.744 hoc sinh a cac nh6m tu6i, t:Y 1~bi~n dang cQt s6ng t8JJg daD thea nb6m tu6i: nh6m 6-7 tu6i la 0,12%; nh6m 11-12 tu6i 1ft1,7% va nh6m 16-17 tu6i la 3,1% bi bi€n • dang cQt s6ng. T~i Anh vfto nam 1985, Sterling vft cQng S\l da kham sang lQccho 15.799 hQc sinh 6 d~n 14 tu6i, k€t qua 1ft5,9% hQc sinh c6 bi~u hi~n bi~n d~g cQt s6ng ban d~u. Khi chl)p X quang sang lQc l~n 2 c6 tm 2,7% duqc chAn doan xac djnh 1ftbi~n d~g cQt s6ng. T~i @t Naw, t:Y 1~ bi~n d~g cQt s6ng a hQc sinh thay d6j qua nhi€u thO; kYo MQt nghien Clm a Hft NQi vfto nam 1962 cho thAy t:Y 1~bi~n d~ng cQt s6ng chung cua hQc sinh 1ft12%. Ty 1~nfty tang d~ theo cAphQc: ti~u hQc 1ft27,4%; trung hQc co sa 1ft 31,3%; trung hQc ph6 thong 1ft34%. Trong p.hfrn__Ê;l)am 1968 -] 969. mOt 86_ tacgia dj~i)ira v~ benh-hiSn d~g CcQi_oScfmg cua hQc sinh cho thAy: a khu V\lC Thai Nguyen, Thai Hinh vft Hft NQi g~p t:Y 1~b~nh nfty d6i v&i hQc sinh nam 1~ luqt 1ft30,0%; 36,0% vft 21,0%; d6i v&i nu 1~ luqt 1ft 50,0%; 50,0% vft 24%. Trong th~p ky 90, tac gift Bui thi Thao vft cs bao cao: t:Y 1~cong v~o cQt s6ng a xa Vii Thu - Thai Birth la 13,7%. Theo D~g Duc Nhu t:Y 1~nfty a Hft NQi 1ft28,6%. Theo Tr~n Van D~n nh~n dinh t:Y 1~cong v~o cQt s6ng a hQc sinh th~p ky 90 til 16,0% d~n 27,0%. <) Thai Nguyen, theo N6ng Thanh San (2000) t:Y 1~b~nh nfty 1ft10~48%. Nhu v~y, b~nh bi€n d~ng CQts6ng 1ftmQt trog nhfrng b~ lua tu6i di hQc-vft dang duqc quan tam. 85
3. 1.2. Bfnh c(in th] h(Jcduimg C~ thi Ia mQt t~t khuc xa cua mat khien mAt chi nhin ro v~t 6 gĐn, khong thAy v~t 6 xa do dQ hQi tv cua mAt tang qua mire binh tlnrong. C~ thi c6 th~ do bfun sinh la k€t qua cua sai lac phat tri~n xay ra 6 thoi ky phoi thai va thoi ky phat tri~n tich C\l'C, do su bAt thtrong cua cac thanh phan cAu tao khuc xa cua th~ thuy tinh va true truce sau cua nhan cAu, co th~ do di truyen chiem 30% trong t6ng s6 bi c~ thj. Ngoai cac nguyen nhan k~ tren con c6 mot s6 nguyen nhan mAc phai nhAt Ia d6i voi hra tu6i hoc sinh, va tnrong hoc, C6 hai loai c~ thi la c~ thi dan thufut va c~ thi b~nh IY. :Cd1_! tl_lidon tlium} Ia c~ thi do S\l'mAt can x(rng gitla chi~u dai truc nhan cAuva _r' cong suat h{>i D) gia mAt, Ilh!!!!g chi~u dai tn,Ic nhan cAu va cong suAt hQi 1\1 cua mAt w con t:r:onggi6i han binh thuOng, khong c6 thoai h6a 6 hAc m~c va vong rn~c. 1- • '\ '\ , ,Can thj l?enh l:Y:_lac~ thi rna chieu dai trvc nhan cau va dQhQitv cti~ mat ~ gi6i h~ binh thuang. C6 th~ g~p cac Io~i c~ !hi b~nh Iy nhu c~ thi kern thea nhUng thmii h6a 6 gai thi va hAcvong m~c, c~ !hi do bi€n ~g giac m~c va th~ thtiy tinh. C~ thj Ia mQt trong nhitng b~nh hQc duang dugc nghien CUuva quan tam hang dAu. C6 cac cong trinh nghien CUuv€ b~nh nay 6 tren th€ gi6i va Vi~t Narn: QJ.Tren th€ giqi: k€t qua nghien tiI nhi~u nu6c tren th€ gi6i ghi nh~ S\l'phan b6 ctia c~n thi phuc t~p va Iuon bi€n d6i. Tac gia Lindstrom da: nghien CUuc~ thi t~i chau Au van nam 1995, thAy c~ thi chi~m tY I~ 25% trong d6 90% ti:r 1 d€n 6D; 5% ti:r 6 d~n 8D va 55 tren 8D. T~i My nam 1997, Morgas K.S va Kenemer. J.C khcim cho 14.075 tre em tu6i ti:r nha tre d€n hQCsinh lap b6n ctia 70 truOng trong 5 bang phia Tay nam nu6c My cho thAy tY 1~c~n thi chung la 4,5%. K~t qua nghien CUut~i mQt s6 nu6c khu V\l'CDong Narn A nhu Dai Loan (1983), cho thAy tY 1~c~ thi tang thea cAp hQc, trong d6 ti~u hQc la 13 -27%; trung hQc co s6: 28-69%; ph6 thong trung hQc:79 -89%. T~i Bang Kok - Thai Lan nghien CUuduQ'cti€n hanh van nam 1999 cho thAy tY 1~ c~ thi cua tre em ti:r 6 d~n 12 tu6i la 12,5%. T~i Lao (1999), di~u tra 5.452 tre em tiI 6 d€n 12 tu6i la 1%. (JViet Nam: tru6c nam 1975 c6 rAt it cac cong trinh nghien CUuv~ c~ thj hQc duang. M9t vai nghien CUuctia Ha Huy Khoi van nam 1960 tren d6i tuqng la hQc sinh Ha NÂi cho thĐy ty 1~c~n thi la 4%. Narn 1964, Ngo Nhu Hoa di~u tra tren 10.823 hQc 86
4. sinh tai Ha NQi cho th~y tY 1~hoc sinh bi c~n thi la 4,2%. Khoang 10 nam sau (1974) theo di~u tra cua Vien Mit Trung Uong cho th~y tY 1~benh c~n thi la 10,385, tang g~p 2,5 lfin. Chinh vi v~y benh c~n thi hoc dirong da:duoc nhieu UtCgia quan tam. Dieu tra cua trung tam M~t (Ha noi) vao nam 1994 cho th~y 1)' 1~c~ thi co xu huang tang nhanh theo c~p hoc, tY 1~benh nay 6 ti€u hoc la 1,57%; trung hoc co s61a 4,75%; trung hoc ph6 thong la 10,34%. Cling trong nam do trung tam Mit 6 thanh ph5 H6 Chi Minh di~u tra kh6i hoc sinh trung hoc co s6 va trung hoc ph6 thong thfry 1)' 1~ c~n thi 6 hoc sinh la 9,75% va la 18,4%. K~t qua di~u tra tai Ninh Binh (1997), thfry tY 1~ c~n thi chung 6 hoc sinh la 8,46% trong do ti€u hoc la 4,1%, trung hoc co so la 8,3%, ph6 thong trung hoc la 14,2%. K~t qua di~u tra tai Nam Dinh (1997) cho thfry tY 1~benh c~n thi chung 6 hQc sinh la 10%, trung hQc co s6 la 16,2%, ph6 thong trung hQc la 15,4%. T~i Thai Nguyen (2000), Nong Thanh Son ghi nh~n 1)' 1~chung Cllab~nh nay la 6,93% (ti€u hQc: 3,08%; trung hQc co s6:7,35%; ph6 thong trung hQc: 10,5%). Theo Vli Quang Diing (2001), nghien c(ru t~i Thai Nguyen cho thfry 1)' l~ c~ thi chung 6 hQc sinh la 7,16% (ti€u hQc:3,09%; trung hQc co s6: 7,35%; ph6 thong trung hQc: 10,96%). B~nh c~n thi khong ngimg tang len theo cac nam va theo cfrp hQc. B~nh C~ thi tuy khong anh huang nhi€u d~n tinh m~g clla hQCsinh nhung se lam can tr6 cac em trong cong vi~c, trong sinh ho~t hang ngay, trong h,ra chQn ngh~ nghi~p wong lai va nhfrt la anh huang d~n thdm my. 1.3.Brnh rling mi?ng Nghien c(ru v~ b~nh fang mi~ng CllahQc sinh duQ'crfrt nhi~u cac tac gill trong va ngoai nu6c quan tam. Nghien c(ru t~i cac truemg ph6 thong Italia cho thfry: tre 6 tu6i bi sau rang sua chi~m 52,9%; tre 12 tu6i bi sau rang vinh vien chi~m 52,7%; tre 15 tu6i bi sau rang vinh vien la 68,8%. Di~u tra 6 Trung Qu5c (1998) v~ thai dQ va cham soc rang mi~ng CllahQc sinh lap 1 d~n lap 6 tho thfry: chi co 22% danhrang 21fuVngay va 20% co-d~ri kham rang mi~ng nhung khong thuemg xuyen. T~i Vi~t Nam cling co nhi~u nghien c(ru v~ tinh tr~ng b~nh rang mi~ng tren mQi d5i tuqng noi chung va hla tu6i hQc duemg noi rieng. Theo di~u tra co ban clla Vi~n Rang Ham M~t (1991), tren tom qu6c co hon 90% dan s6 m~c cac b~nh v~ rang 87
5. mieng. Tre 12 tu6i co tY I~ sau rang la 57,3% va viem loi la 95%; tre 15 tu6i tY I~ cac benh nay IAn lug! la 60% va 95,6%; con (] nguoi IOn c6 toi 72,33% hi sau rang va 99,34% bi viem I'lL Theo nghien ciru cua Vii Thi Ki~u Di~rn (1991) dati~n hanh di~u tra co ban tinh trang rang mieng cac tinh phia Narn cho thAy 80% hoc sinh 12 tu6i bi sau rang, binh quan rn6i em co 3 chiec rang sau, 40% ccaanf duoc nh6 rang, 60% can duoc tram ding va 14% can duoc chua tuy. Tai Thai Nguyen, tac gia Hira Thien Thu va Nguyen Van Khi~t da di~u tra benh rang mieng cua hoc sinh til 6 d~n 15 tu6i vao nam 2000, k~t qua cho thAy tY l~ sau rang chung la 55,4% (tre 6 tu6i: 68,2%; tre 15 tu6i: 56,3%); Ty I~ chung cua viem Ioi va viem quanh rang la 66,8%. Ty I~ v~ sinh rang mieng kern a tre 6 tu6i la 51,6% va tre 15 tu6i la 48,3%. a mroc ta trong nhtrng nam gfuI day do dai s6ng duQ'c nang cao, ngum dan su d\mg nhi~u duang, nuac ngQt han nua cong tac phong b~nh rang rni~ng chua cao. Chuang trinh nha hQc duemg ra dm da ap dl,lIlg nhu cAu rAt cApthi~t la cham soc va phong cac b~nh rang rni~ng, hl;1thAp tY I~ b~nh rang rni~ng cho hQc sinh noi rieng va c9ng d6ng noi chung. 1.4. B~nh Tai - Mfli - H(mg B~nh Tai - Miii - HQng da duQ'c nhi~u tac gia tren th~ giai va trong nuac quan tam d~n nhorn b~nh nay d~c bi~t la lua tu6i hQc sinh.TY I~ b~nh Tai - Miii - HQng tre em (1 Thai Lan chi~rn 13,0%; (1 Philipp in til 7,4% d~n 11,4%; 0 Bungari la 4,9%. M9t s6 tac gia trong nuac da cho k~t qua nhu: Theo Phimg Huang Loan di~u tra tinh hinh b~nh Tai - Miii - HQng t~i trllang TfuI QU6c Toan, Ha N9i nam 1988 cho thAy ty l~ hQc sinh bi b~nh miy la 10%. D~n narn 2000, Dinh Thi Kim Chi va cs ti~n h~nh nghien CUut~i Hili Phong ghi nh~n tY I~ rn~c b~nh Tai - Miii - HQng la '18,85%. Tl;1iThai Nguyen, thea nghien CUu cua TrAn Cong Hoa va cs nghien cUu tl;1ixa Hgp Ti~n, huy~n D6ng Hy (1990) cho thAy tY I~ rn~c b~nh Tai - Mfii - HQng la 50,79%. 2. MQt sA b~nh truOng hqc thuOng g,p 2.1. B?nh biin df!ng cvt s8ng: * Nguyen nhan: J _ Do ban gh~ khong hgp tieu chuAn v~ sinh, nhu ban cao rna gh~ thAp ho~c ban th~p rna gh~ Il;1icao. 88 -, -, ;-; ~ "
6. ( , I ' J _Do chieu sang a trong lop khong dfty du, hoc sinh phai xoay vô ra phia c6 nhi€u anh sang d~ viet. V _Do tu th~ xĐ.ukhi ngoi hoc nhu veo dftu,v~ nguoi hay ng5i x6m d~ hoc J_Do phai lao dQng chan tay qua s6m hoac phai ng5i lam viec thu cong a mot nr th~ go b6 trong thoi gian dai khi tu6i dang con nho. V _Do h~u qua cua mQt s6 benh nhu bai liet, lao cQt s6ng * Hinh dang V?O: Thuong g~p 4 dang veo sau day: Hinh chtr C thu~. Hinh chtt C ngucc. Hinh chir S thu~n Hinh chtr S nguoc. Ho~c guo C6 3 dQv~o: _DQ I(nhe) _DQII (vira). _DQ III (nang). IDnbl. Cong v~o cQt sAng rm,m Tuy thea rmrc dQ bi~n dang cua CQts6ng rna co anh hmmg toi suc khoe cua hoc sinh. i:J rrnrc di) I ehua c6 imh huimg gl. (jmue di) n dii cO imh hlIl:Jngdfu hlnh d3ng !II!he cua hQc sinh, d~n chuc nang ho hĐ.p. {J muc dQIII thi anh huang ro r~t d~n chuc nang ho hĐ.p,tu th~ xĐ.u.N~u {J cac em gai thi con aM hUOngtm khung ch~u. * Bi?n phap ilJ phong: V _Lcrp hQc phai dam bao chi~u sang dfty du ca chi~u sang t\I nhien va chi~u sang nhan t~o, g6c hQc t~p {J nha phai dam bao du rum sang. V _Bfm, gh~, bang phai hqp v6i tieu chuAn v~ sinh. X~p ch6 ng5i trong lcrp phai hqp ly, tu th~ ng6i hQc a lap cling nhu a nha phai dung va ngay ngiin. J_ Deo c~p hai vai, khong duQ'cxach c~p (J m9t ben. \) _Lao dQng va t~p luy~n vira suc, can d6i. 89
7. J -Dam bao dinh du1tng day du, nang cao th~ trang, 2.2. Brnh c(in th] truung hoc: * Nguyen nhdn; J -Do 16p hoc khong diroc chieu sang day du (chieu sang tv nhien va nhan tao vi v~y mit cua hoc sinh phai di6u ti~t nhieu trong qua trinh dai dan tOi true tnroc sau cua milt bvi keo dai mit lam cho hinh anh cua v~t khong hi~n a tren vong mac mit Iai hien (J phia tnroc vong mac. HopManbHoe 3peHMe - Thi life blnh thuong liFllt130PYKOCTb ~ Can th] Hlnh 2. So sanb mit blnh tbtrirng va c,n th] - Do ban gh€ khong hop quy each: Vi du: + Ban cao gh€ thĐp lam cho khoAng each gitta mAt va va qua gĐn, nen mAtphai di~u ti€t nhieu, + Ban thĐp, gh€ cao, hoc sinh phai cui xu6ng d~ viet lam cho rnau dim vao h6 milt nhieu lam cho ap lire trong h.3 mit tiing len, ddy thuy tinh thi! ph6ng fa phla !mac. 90
8. _Do hoc ~p khong hqp v~ sinh nhu IllCsang sorn, bubi chieu hOm, nlim d~ hoc d~ulam cno m~tphai di~uti~tnhi~u. * Ttic hai cua b?nh can thi truang hoc: _Anh huimg den qua trinh hQC~p vi khbng nhin r5 chlJ va hinh v~ iJ tren bang !. (do khong deo kinh). _ Anh huimg toi sinh hoat hang ngay, thuimg Iii ch~ chap vii de gay ra cac t1i nan. MQt sb nganh nghe khbng sir dllIlg nhlhlg nguIYim~t kern. " Bien chirng nguy hi&nnl:lftt cOO'*'thi truimg hQC\it bong vong ~ gftyra mil. * Bi?n philp tlJ phong: _Mi)t trong nhifug dleu cbt yeu nhat ve th\ 11,IcIii anh sang thlch hop. Hay luon .Inon diun bilo tre co anh sang tbt khi dQc sach ho~ hQCtWo ClI anh Sang,qua m(lllh llu anh sang qua mIYdeu liun cho m~t tre met moi, cin pbirl tranhã KMng de tre dQc s{lch, vi~t cM lien trong thiri gian dilL Cling khong nen xem ti vi 2 - 3 giiJlien. _Khoang cach tit nilit den m~t trang sach, trang gi!y cin khoang 30 - 40cm. Tu . the ~i hQC clla tre phai ngay ngin. Khi viet khong d~ din tre nghieng ngll h9~c khong nfun xem sach, vita an vlJa xem sach Mo. CM Y den che dQdinh du1lng clia tre. Âho tre.3n nhieu cac th1,lcphAro giim cac ehat protein va vitamin. ~ bi~ 10.vitamin  - 11ã- A. Kbi hQc ~p cang thiing, eang phili eM y bb sung dinh du1lng, tang cuimg ~p the thao, th~ d\lc. ~ ' trien thlch hqp cOO!hi giae. Neu nghi ngiJ tre m~c ~t '*' thi, hay \ciem ra 1. tr,; ngay I~p t(rc, de tinh tr'll'g khong n(ing them. Thiri diem tbt nhat di \ci6m Ira thi 11,IC , cho tte \a truoe khi be b&t dliu den truimg. Thi gi{leva tinh tr'll'g mlit m~p mIYkhong . dugc philt hien co kha nang gay mll trong lUang lai, d~c bi~t trong nhlhlg giai do'll' .quyet dinh ella S1,lphllt tri~n mlit, we la tit 6-9 tubL 91