Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Sức khỏe môi trường thảm họa - Đại cương sức khỏe môi trường

Nội dung text: Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Sức khỏe môi trường thảm họa - Đại cương sức khỏe môi trường

1. f)~1 eUONG sue mOE MOl TRUONG Ml}CTIEU 1. Neu duoc cac khai niem moi tnrong, sire khoe va sire khoe moi tnrong 2. Mo ta diroc nhtrng anh huong cua moi wang len sire khoe va su tac dQng tra lai moi truong cua con nguoi; 3. Liet ke ducc thuc trang rnoi tnrong va sue khoe moi tnrong 4. Trinh bay duoc cac nguyen t~e co ban cua phong chong 0 nhiern moi tnrong. NQIDUNG 1. Khii ni~m v~ moi mreng, sac khoe va suc khoe moi truOng 1.1. Khdi niem vJ sire khoe Nam 1948, T6 chirc Y te the gioi dii dua ra dinh nghia dAy du v~ sue khoe la: "Sue khoe la trang thai lanh manh v~ th~ ch~t, thoai mai v~ tinh than va dAy du v~ phuc I'li xli Mi, ehu khong phAi dan thuful sue khoe ehi la khOng b~nh - ~t" va lAy ngay 07 thang 04 hang niim 10.ngay sue kh6e the giffi. Day 10.mgt dinh ngbia ve sue kh6e duqc eQng d6ng cac nuae ch~p nh~ va trich d§n nhi~u nh~t. Nhu v~y, suc khoe 1a sv ph6i hqp hai hoa ca ba thanh phAn: th~ 1ve, tinh thAn va xii hQi. Ba thanh phAn nay eo quan he rn~t thi~t vai nhau, tae dQng qua 1~ivai nhau, hqp thanh suc khoe con ngum, nguai khong co benh t~t chua du d~ noi 1akh6e rn~. 1.2. Khai ni?m vJ moi truirng ___C_"_w~~i4ru-ang.JaJUQLt6~Oll£aUeU t6 u.r nh~en__vayeu t6 xii hQi bao quanh ben ngoai eua mgt be th5ng nao d6, moi truimg tae dl}ng len he th6ng nay v~ ric djllh XII huang va tinh tr~g t6n t~i cua no.Moi truemg co th~ coi 1a rnQt tap hgp, trong do he th6ng dang xern xet 1a rnQt t~p hqp con.Moi wemg cua rnQt he th6ng dang xern xet cAn phai co tinh tuang tac vai he th6ng do. MQt dinh nghTawang d6i ro rang han: Moi truemg 1a t~t ea nhfmg di~u kien tv nhien va xii hQi, 1uon co sv lien quan tn~t thiet va tac dQng l§.n nhau vai cac sinh v~t dang s6ng. Noi chung, rnoi truOng eua rnQt khaeh th~ bao g6rn cac vat ch~t, di~u kien hoan canh, cac d6i tuqng khac hay cae di~u kien nao do rna chung bao quanh khach th~ nay hay cac ho~t dQng eua khaeh th~ dien ra trong ehung. Khi xern xet tu khia c~nh eon nguai thi rnoi truOng 1at~p hqp t~t ca eae y~u t6 tv nhien va yeu t6 xii hQi bao quanh con nguai, anh huemg tai con nguai va tae dQng den 1
2. cac hoat dgng sdng ella con ngiro] nhir: khong khi, mroc, d(l fun, sinh v~t, xa hOi Ioai ngtroi va cac the ch~. Ddi voi Iinh VIle sue khoe con nguOi, moi truimg la tAt ea rnoi thu tAn 1;Ii ben ngoai co the! con nguoi, moi tnrong co thA duge phan chia thanh moi truimg v~t Iy, moi tnrong hoa hQC,mOi tnrong xa h(li, moi truimg van hoa va chUng co th~ tac dQng, anh hUOng d~n tinh trang sue khoe ciia con ngtroi Moi tnrong co anh huong r~t IOn d~n dai s6ng sinh v~t, g6m ca hai m~t 19i va hai, con nguOi sdng trong rnoi tnrong bao gAm nit nhiSu y~u t6, ho sir dung cac y~u td moi tnrong nham mang Iai Igi ieh eho Sll sdng ella minh; dAng thOi ciing t~o ra rAt nhiSu tae d(lng iinh hUimg len moi truimg sdng. Vi th~, mdi quan M gina Sll sdng Con nguai va moi trlIang luon t{,n t~i va tae dQng Ian nhau. Nhdm nang eao S\l hi~u bi~t ella cae e(lng dAng vS vai tro then ehdt tae dgng lilm thay d6i hiinh vi huUng. tUi cae. van dS moi truimg, ~p trung Sll eM y tren toan th~ gi&i vao tAm quan trQng ella moi truimg va khuySn khieh Sll quan !fun ehinh trj va hiinh d(lng bao v~ moi truimg; ling M mdi e(lng tae del dilm bao rilng, cit eil c3c qudc gia va c3c dan t(le duQC huOng m(ll tuoog lai an toan va thinb VUQIlghoo, D~i H(li dAng Lien Hgp Qude da qUY~1dinh ehQn ngay 5 thang 6 tit nam 1972 la ngily "Moi truimg ThS giUi" vil giao eho ehuoog trinh moi truimg (UNEP) eua Lien Hgp QU6e cO nv sCrt;li Nairobi, Kenya, 16 ehUe ky ni~m BIl ki~n nily. Hilng nilm, vao ngily nay Ie ky ni~m trQng the duge t6 ehUe t\li hoo 100 nuae tren th~giai. 1.3. Khtii ni¢m vJ sue khoe m6i truang Co nhiSu khai niem ve sue kh<le moi truimg, d€n nay nhieu tac gilt da thdng nMt va dua ra khai ni~m ve sue khOe moi truimg nhu sau: "Sue kh<lemoi truimgtJa !~Q"" va duy tri m(lt moi truimg trong liinh, bSn vilng de nang eao sue khoe eho e(lng dAng".) Ba yeu td "eli truYSn, moi truimg va Idi s6ng" quyel dinh sue khoe cUa Con ngllOi, trong d6, moi truimg vil 16i sdng lien quan m~t thi~1 vUi sue khoe vil chUng e6 m6i quan h~, tuoog lac Idn nhau. L6i s6ng liinh m~ e6 lac d(lng lieh elle dSn suc kh<le nhu: sinh ho~1 diSu d(l, an u6ng hQlJ Iy, diy dIl eMI thea che d(l dinh duang va kh§u philn an, duy trl nep sdng liinh mlUlh (vi d\l nhu: khong dimg qua nhiSu rugu bia, thu6c ]a hay cae ehAIkieh thieh, kham ki€m 1m sue khoe dinh ky, duy trl ehe d(l sinh hO~1liinh m~, luy~n t~p the thao ) dSu co tac d\ll1g 161d6i vai vi~c bao ve va nang cao suc khoe. Hi~n nay vi~e lac dOng trlle liSp len yeU 16 di truySn eua con nguOi, de 2
3. bao v~ nang cao sue khoe con han che.Nhung chung ta c6 th~ chu de}ngUlC de}nglen moi tnrong (phong, chong 0 nhi~m moi tnrong, cham s6c moi wang co ban) xay dung me}t16i s6ng lanh rnanh, khoa hoc. 1.4. Phdn loai moi truong C6 nhieu each phan loai, each phan loai t6ng quat thirong duoc sir dung nhat la chia thanh hai loai chinh, d6 la: moi tnrong tv nhien va moi tnrong kinh t~ xa he}i. 1.4.1. Moi tnrong 1\I nhien Moi tnrong tv nhien la nhtmg y~u t6 tv nhien bao g6m: d~t, mroc, khong khi, cay co, tai nguyen thien nhien va cac y~u t6 lien quan dam bao cho con nguoi c6 kha nang t6n tai va phat trien. _ Ddt (dia quyen hay thach quyen): chiem dien tich gfuI 28% t6ng dien tich b~ m~t tr~id~t, dAt c6 tinh ch~t 6n dinh, vo Trai d~t nai d~y nh~t 60 - 80km (tinh tir b~ m~t d~m tam trai d~t), nm mong nh~t c6 de}day 2 - 8km (thuOng la cac day bi~n, d~i duang). _ Nu{Jc (thily quy€n): chi~m gfuI 3/4 di~n tich b~ m~t trai d~t,nuac 1a moi tfUOng khong 6n dinh, thuOng xuyen chuy~n de}ng, r~t quan trQng trong dai s6ng conngum. cJ _ Kh6ng khi (khi quyin):la toan be) moi tfUOng khong khi bao quanh trai d~t, co anh hUOng d~n khi h~u, thai ti~t. Khong khi c6 tinh ch~t khong 6n dinh, d~ bi~n d6i - 1uan chuy~n, vi th~ khi c6 dich b~nh d~ Ian re}ng. * Nguai ta dua ra chuang trinh giam sat b~t bllQc doi·vai moi truang riuac·va moi tfUang khong khi do n6 c6 tinh khong 6n dinh, d~ bi~n d6i; con d6i vai moi truOng d~t co tinh ch~t 6n dinh nen khong c~n giam sat bit bue}c. _Sinh quyin: 1ame}tph~n cua trai d~t, bao g6m tfuIg tren cua th~ch quy~n (co th~ sau tai llkm), toan be} thuy quy~n, tAng d6i lUll, tfuIg binh luu cua khi quy~n, nai cac di~u ki~n tv nhien thich hgp cho sv s6ng phat ·tri~n. Sinh quy~n thuang duqc hi~u gin 1i~n vai trai d~t, bao g6m cac loai de}ngv~t, thvc v~t, vi khuAn, n~m ill sinh v~t dan bao nguyen thuy d~n da bao ti~n hoa cao. _ Tai nguyen - khoang scm: 1a t~t ca cac lo~i v~t ch~t t6n t~i tren tnii d~t co tinh hUu d\mg nh&m mang l~i lqi ich cho con nguai va sinh v~t s6ng, vi dl,lnhu: rung, cay 3
4. co, cac quang mo, thuy - hai san., Con nguoi thuong xuyen khai thac nhtrng tai nguyen - khoang san nay phuc vu cho cuec s6ng. Trong s6 cac tai nguyen khoang san hien htru, co nhtrng loai tai nguyen khoang san khong co kha nang h6i phuc (nhir: cac khoang san, quang mo kim loai, mo dAu, mo than ), mot s6 tai nguyen khoang san khac co th€ diroc tai sinh (nhir: rirng, cay trong, thuy hai san ). - H¢ sinh thai: la t~p hQ'P cua cong d6ng cac sinh v~t s6ng voi moi wang rna chung t6n tai (vi du nhir: h~ sinh thai bi€n, h~ sinh thai rirng ng~p m~ ). - Anh sang mat trai, mua, gio, biio 11I-t,il9ng &1t, nui lira, bang tuyit cling thuoc v€ moi tnrong tu nhien, cac hien nrong nay luon co SlJ bien d6i khong mang tinh chAt 6n dinh. 1.4.2. Moi wang kinh t€ xii hQi Moi truang kinh t€ xii h9i la nhfrng di€u ki~n kinh t€ xii hQi nhAt dinh giup con nguai t6n t~i va phat tri€n cling nhu nhiirig m6i quan h~ rang bUQcva mc dQng tuang h6 cua nhung di€u ki~n do d6i v&i con nguai. D€ dam bao cUQc s6ng, con nguai lao dQng san xuAt t~o ra nhfrng san phAro nhAm dap (rng cho nhung nhu cAu - thi hi€u thi€t y€u cho ban than va cho xii hQi. Trong su6t qua trinh s6ng, con nguai luon gfuI bo - lien quan m~t thi€t v&i moi tru.ang, imh hu6ng va tac dQng lfuI nhau. Con nguai luon su d\lllg moi wang d€ t6n t~i va phat tri€n, d6ng thai moi 1ruang cling Iuon Iuon bi con ngum mc dQng va lam bi€n d6i no. Ngay nay v&i SlJ ti€n hQ vuQ't b~c cua n€n kirm t€ - khoa he)c ky thu~t, SlJ tac d9ng qua I~i giua con nguai v&i moi truang kinh t€ xii hQi va moL wang t\I nhien cling co nhi€u chuy€n bi€n ca v€ m~t IQ'iva m~t h~i. Ben c~h do, chung ta cling co th€ thAy moi 1ruang thuang phan chia thea ki€u vUng dan cu sinh s6ng, C\l th€ nhu: - Moi truang thanh thi, do thi. - Moi truang nong thon. 2. Ljch sir phat tri~n moi trU'Ong Khi con nguai m&i bAt dAu xuAt hi~n tren trai dAt, tu6i the) trung binh t6i da clia h9 trong thai di€m do chi a khoang 30 - 40 tu6i, dm s6ng va rnoi tfUang kh~c nghi~t, d~ co th€ tbn t~i va duy tri SlJ s6ng nhfrng con nguai Iich su dAutien phai Iuon d6i m~t v&icac vAn d€ sau: 4
5. _ Phai khong ngirng tim kiem thuc an, mroc u5ng tuy nhien cling phai d5i mat voi cac thuc phAm chua cac dQc t6 trong nr nhien (ban than cac dQng v~t, thuc v~t co chua dQc t6), hoac thuc phAm oi thiu _ Cac benh nhi~m trimg, nhiem ky sinh trung lay truyen ill nguoi nay sang nguoi khac hoac tir dQng v~t sang nguoi (nhfit la lay truyen ill thuc pham, mroc u5ng va cac vecto truyen benh nhu cac loai con trung do t~p quan an s6ng, u5ng mrcc Hi ). _Chan thuong do te nga, do dQng v~t tfin cong hay bong do lua _Ngoai ra, cac y~u t5 thien nhien nhu nhiet dQ, mua, tuyet, cac thien tai tham hoa hoac cac di~u kien kh~c nghiet khac cling anh hUOng rfit ian d~n kha nang sinh t6n cua con nguai. Nhiing m5i nguy h~i d6i v&i suc khoe do luon xay ra trong moi twang W'!ihien duQ'c xem nhu la "cac m5i nguy h~i truy~n th5ng" va no vdn kha ph6 bi~n trong cac vfin d~ suc khoe moi twang sau nay. Thai nay, khi con nguai dang tich c\Ic d~ ki~m soat "cac m6i nguy h~i truy~n th6ng" thi t~i h§.u h~t cac nai tren th~ giai l~i phai d5i m~t vai "cac m6i nguy h~i hi~n d~i", dola do S\l phat tri~n v~ ky thu~t va cong nghi~p da tac dQng gay ra S\l bi~n d6i ian v~ moi twang va tra thanh m6i de dQa hang d§.ud5i v&i suc khoe con ngum. 2.1. Sl! philt tri€n kinh ti cong nghi~p va suc khoe moi truCmg Trong khi ngum ta da bi~t rfit ro v~ tac nhan sinh hQc va cac chftt dQc h~i hoa ~~~ _ . hQc, v~t Iy xuftt hi~n mQt cach tl,I nhien da tbn t~i trong subt lich su phat tri~n cua loai nguai, cling da co iich su phat tri~n Iau dai v~ S\I 0 nhiem inoi Wang Go cac 1l6t¥ldQIlg _. cua con nguai. Tuy nhien, khi cUQccach m~g cong nghi~p xuftt hi~n mai t~o ra mQt di~m thay d6i Ian trong m6i wang tac giua ho~t dQng kinh t~ cua con nguai v&i moi truang. 6 nhi~m cong nghi~p l§.nd§.utien dUQcxac dinh mQt cach ro rang va nghiem trQng la vao nhiing nam d§.uth~ ky XIX t~i Vuang qu6c Anh - nm khai dfm cua cUQc cach m~ng cong nghi~p, mQt co so san xuftt cong nghi~p su d\lllg cong ngh~ tien ti~n hic bfty gia da gay ra 0 nhi~m khong khi ca mQt vilng rQng Ian. 2.2. CU9C khung hoeing moi truirng ltin thu nluit Lan song thu nhit v~ m5i quan tam moi tfUang rQng Ian xuftt hi~n a Chau Au vao th~ ky XIX d~ phan ung i~i vai nhung vftn d~ y t~ cong cQng nghiem trQng lien quan tai th\Ic phAm kern chit IUQ'llgva vi~c nhi~m bAn ngubn nuac, vai m6i de dQa ca 5
6. ban la cac tac nhan gay benh truyen nhiem, chAn thirong gay tan t~t va tir vong a cac co sa lam viec. Nam 1948, Quoc hQi Anh da thong qua dao lu~t y t~ cong cQng dAu tien, day la mot S1,l ki~n quan trong a thai di~m gitra cua trao hru cai each va da ti~p c~ duC)'ctm tAt ca cac co sa a khu V1,lC do thi, Tuy nhien 0 nhi€m cong nghiep gAn nhir Ia bi bo qua rna chi chu y toi nu6c sach va cac y~u t6 benh truyen nhi€m lien quan toi sire khoe con nguoi chir chua d€ c~p d~n 0 nhi€m hoa hoc. Ngay tnroc va trong chi~n tranh th~ gi6i thir hai, nhiing ti~n bQ quan trong trong ky thu~t va trong nganh hoa hoc da lam thay d6i co ban bQ m~t cua nganh cong nghi~p hoa hQc. Cao su t6ng hgp, cac hqp chAt dung moi, chAt deo, thu6c trir sau da tra nen sin co, hi~u quAhan va gia thAnh re han; tuy nhien day lel nhiing chAt t6ng hgp kho phful huy vel t6n lUll trong moi truOng r§t Iau. Trong nhOng nam sau chi~n tranh, vi~c san xuAt cang duC)'crna r(lng 6 ~t cimg vai n~ 0 nhi€m cong nghi~p tang m~ da dfut t6i S1,l phan d6i kjch Ii~t cua cong chUng a nhi€u nu6c velo nhiing nam 1960 va nhiing nam 1970. 2.3. lim song quan tam tui m6i lruang ldn thu hai Lan song thu hai v€ m6i quan tam cua cong chUng d6i vai moi truang bAt dAu ill giiia th~ ky XX, chu y~u la hai trao lUll Ian xuAt hi~n cimg vai nhau vel duC)'cgQi leltrao lUllmoi tru6ng va trao lUll sinh thai hQc. - Trao luu thu nhdt: khcJi ngu6n til th~ ky XIX, vi~c bAo t6n cac telinguyen thien nhien va cac co sa d~c bi~t co tAm quan trQng v€ m~itt1,l nhien ho~c lich Slr duC)'cxem lelnhiing Ull tien quan trQng. Nhung mai d~n giiia th~ ky XX mai ~ duC)'cthAnb t1,lu chinh lelvi~c cong nh~ cac khu V1,lC nhAt dinh bao g6m: cac cong vien, cac khu dQng v~t hoang da va cac khu dAt duC)'cbAot6n a nhi€u nuac khac nhau. - Trao luu thu hai: chu trQng vao cac chAt dQc h~i co th~ gay nguy h~i d6i v6i suc kh6e con nguai velpha huy moi truOng. H(li nghi cua Lien Hi~p Qu6c v€ "moi truOng cua con nguai" nam 1972 da thuyet ph\lc chinh phu nhi€u qu6c gia dua ra lu~t phap nhAm ki€m .ch~ 0 nhi€m cong nghi~p, chu y~u lelthong qua vi~c yeu cAu cac cong ty h~n ch~ thAi"khi thAi velnu6c thAi 0 nhi€m. 2.4. Lan song quan tam tai m6i lruang ldn thu ba Trpng nhiing nam 1980 vel nhiing nam 1990 ti I~ tang truang kinh t~ cao ket hgp v6i S1,l tang len dang k~ v€ dan s6 th~ giai. Til nam 1987, vi~c xu§t bAn bAn bao cao 6
7. /" chuyen d~ "Tuong lai chung cua chung ta" (Our common future - WCED, 1987) thi v viec l~p k~ hoach moi tnrong va phat tri~n kinh t~ da duoc dinh hucng theo ki~u "phat trien b~n vtrng". Mire dQ san xu~t va hoat dQng duoc thuc hien trong mQt th~ h~ rna khong lam phuong hai d~n tinh toan ven cua moi tnrong hoac khong lam suy thoai cac , nguon ali nguyen d~ h6 tro cho cac th~ h~ mai sau. .- r>. 3. Sl}'anb bU'Ongcua moi trU'Onglen suc kboe 3.1. MDi truong anh huang tat len sue khoe eon nguai Moi tnrong la di~u kien t6i cdn thi~t d~ duy tri S\I s6ng cft4 eon nguoi.: con ngyaLl:- . cdn co khong khi d~ hit the, khong khi cung cAp oxy d~ su dung cho cac qua trinh ho:;tt dQng chuy~n h6a va trao d3i cac chAt trong co th~; con ngum. cdn c6 dAtd~ a, d~ chan nuoi, trbng trQt, canh tac Moi trubng t:;to ra luang th\Ic th\IC phAro va cac ngu6n nguyen v~t li~u cdn thi~t cho S\Is6ng; con ngum cfulg cdn c6 tiuac d~ u6ng va su d\mg trong sinh ho:;tt h~ng ngay. Trong cUQcs6ng cua bAt ky sinh v~t nao tren trai dAt nay thi: m6i trubng dAt, nuac, kh6ng khi, luang th\Ic th\Ic phAroIa nhUng nhu cdu t6i thi~u biit bUQcphai c6 thi S\I s6ng mm c6 th~ tbn t:;tiduQ'c. Ngoai ra, moi trubng con cung cAp cac nhu cdu thi~t y~u, dap (rng nhUng thi hi~u ; cho cUQcs6ng con nguai: ill moi trubng t\I nhien d~n m6i truang xa hQi cung cAp cac ngu6n tai nguyen, nguyen v~t li~u, t:;tOra cac san phAro (db trang suc, Y ph\lc ) lam thoai mai v~ m~t tinh thdn ~_~" """_ Mot s6 y~u t6 m6i trubng cling giup con nguai ch5ng l:;ticac b~nh t~t. . 3.1.1. Lqi ich cua m6i truang khong khi Cung cAp oxy cho con ngum. ho hAp, ti~p nh~n khi thai C02 ill con ngum thO'ra moi trubng, nh~ duy tri S\I s6ng cho con ngum. 3.1.2. Lqi ich cua m6i truang nuac Con nguai rAtcdn c6 nuac d~ u6ng d~ sinh ho:;tth~g ngay, d~ trbng trQt, d~ chan nuoi Ben c:;tnhdo, con nguai con su d\lng suc nuac (ill cac dong thac ) d~ bi~n n6 thanh cac ngu6n di~n ph\lC V\l cho nhu cdu cua hQ (nhu nha may thuy di~n Tri An, nha may thuy di~n Hoa Binh ). 3.1.3. Lqi ich cua moi truang dAt DAt thoa man nhu cdu con ngum v~ noi a (nha cua) va tr6ng trQt nh~m t:;to ra luang th\Ic th\Ic phAm thi~t yeu cho cUQcs6ng.
8. 3.1.4. LQi ich cua Utinguyen - khoang san Cung celp cho con nguai nhien Iieu than dA - d~u rno - khi d6t, khoang chelt hop kim (sit thep, chi, d6ng, yang bac, da qui, bach kim ), cay lAy g6, cay lam thuoc, luong thuc thirc phAm 3.1.5. Anh sang m~t troi Cung cAp anh sang cAn thiet cho su sdng, con ngtro] su dung nang hrong m~t troi chuyen thanh nhi~t di~n (ill cac nha may nhiet di~n, hay cac may m6c v~ hanh bAng nang hrong m~t troi). 3.1.6. Gi6 Giup cho su luan chuyen, thong thoang khong khi, con ngmri 19i dung sire gi6: thuyen buom, cdi xay gi6 3.1.7. Mira Mira la su tuAn hoan cua dong mroc, cung celp hrong mroc sach cho con ngiroi va cay tr6ng, lam cho khong khi tro nen trong limb han. 3.1.8. Bao lut Sau khi nhttng con bao Iut di qua tlnrong d~ l~i lap phil sa rAt m~u rna hfru ich cho tr6ng tr9t. 3.1.9. Nui lira Khi nui lira ho~t d9ng, sau nhUng con phun trao, cac dong nham th~ch ngu9i di tra nen m9t vilng dAtmAu rna phi nhieu cho tr6ng tr9t. 3.1.10. Trong san xuAtnong nghi~p San xuAt nong nghi~p cung cAp luong thvc th\lc phAm cho nhu cAu dinh duang cua con nguai, cung celp cac ngu6n nguyen v~t li~u ph1,1cV1,1cho san xuAt cong nghi~p, cac ngu6n thudc ph1,1cV\l cho nhu cAu suc kh6e. Ngoai ra, trong san xUelt,neu nang suAt canh tac tdt, t~o ra dugc nhi€u san phAm, thu ho~ch dugc nhi€u ngu6n 19i nhu~ thi con nguOi se cam thAythoai mai _vui suang - hung phAn giup ich relt nhi€u cho dai s6ng tinh thAn cua con nguai. 3.1.11. Trong san xuAt cong nghi~p San xuAt cong nghi~p t~o ra nhi€u san phAm dap lIng nhu cAu va thi hieu trong CU9csdng con nguai (nhu cAu luang thvc thvc phAm, nhu cAusinh ho~t, nhu cAu di l~i, nhu cAu v€ tinh th§n, nhu cAu v€ suc kh6e, nhu cAuv€ tri thuc ). Con nguOi cang phat 8
9. trien, san xudt cong nghiep cang hien dai -7 nang cao S\I phat tri~n tri thirc cua con ngub'i. S\I tuong tac logic nay luon thuc dAy lfin nhau, tuy nhien ben canh nhtmg anh huong co IQ'icling luon t6n tai nhi~u bdt IQ'itrong moi tnrong san xudt cong nghiep hien nay. 3.1.12. Moi tnrong kinh t~ Neu moi tnrong kinh t~ thoa man ducc nhu cAu cua con nguoi thi cling tac dQrtg t6t len sire khoe cua ho. M6 rong quan h~ quac t~ thu hut dAutu mroc ngoai mang lai loi ich v~ tai chinh cho ddt nuoc va ngirei lao dQng. 3.1.13. Cac y~u t6 xahQi Trong sinh hoat xa hQi, khi m6i quan h~ gitra ngiroi va uguoi t6t, quan h~ giua con nguoi va S\I viec diroc thuan lei -7 se giup cho con nguoi phftn chftn - vui strong _hanh phuc -7 tac dQng t6t len suc khoe (di v~ th~ chdt va tinh thAn) 3.2. Anh huirng b6t l(li cUamoi fruiYng len suc kh6e con ngum Trong thb'i ky so khai, moi truang tg nhien luon gifr dUQ'ctr~g thai can b~g sinh hQc trong hang tY nam, doi khi c6 th~ xay ra nhfrng truang hqp moi truang bi xao trQn do thien tai (nhu: dQng ddt, nui lira phun trao, bao 11.lt ) thi sau mQt khoang thm gian tv kh~c ph\lc moi truang thien nhien c6 th~ ph\lc h6i tr6 l~i tr~g thai can b~ng ban dAu. Tuy nhien, khoang hai tri~u nam tr6 l~i day, til khi xUdt hi~n loai ngub'i, va v6i tac dQ dan s6 ngay cang gia tang thee cdp s6 nhan, nhu cAutrong cUQcs6ng ngay . _Cang cao hon nen moi truang tg nhien da khong th~ dap (rng mQt cach thoa man cac nhu cAu cua con ngum va ban than moi truang cling khong· con au klia riaIig:hj ciu thi~n tr6 v~ tr~ng thai can b~g ban dAunfra, d§n d~n tinh tr~g moi wang tg nhien bi xao trQn sau s~c tren mQt di~n tich rQng lan, c6 th~ n6i ngay nay hAunhu kh~p nm tren th~ gi6i d~u c6 ddu chan con ngum d~t tm va hQ da lam bi~n d6i bQ m~t cua qua dia cAu qua hai nguyen nhan sau s~c chinh: S\I gia tang dan s6 nhanh va S\I ti~n bQ cua khoa hQc ky thu~t. D~ ddu tranh sinh t6n va phat tri~n, b~ng nhfrng ti~n bQ khoa hQc ky thu~t loai ngub'i da ra suc khai thac tri~t d~ lam c~ ki~t ngu6n tai nguyen khoang san thien nhien va gay 0 nhi~m moi trub'ng thien nhien trAm trQng d§n d~n suc khoe con ngub'i cling bi tac dQng nghiem trQng. 9
10. 3.2.1. AM huang b~t loi cua moi tnrong khong khi Hien nay, khong khi khong con dugc trong limb ngay cang bi 0 nhi~rn, chua nhieu khi d()c hai (khi S02, CO, CO2, NO, N02, Methane ), hoi, bui kh6i va d()c ch~t (Chi, Thuy ngan, Amiant, Silic, Mangan ) r~t d()c cho qua trinh ho h~p. Khong khi con lit trung gian truyen benh cua nhieu tac nhan sinh hoc gay b~nh (nhir: cac virut cum, vi hung lao, cac di (eng nguyen ). 3.2.2. AM huang b~t 19i cua rnoi Truong Niroc Moi tnrong rnroc dang bi 0 nhiem nghiem trong ca mroc m~t va mroc ngfun bOi cac ch~t h6a hoc ill phan b6n - thu5c tnr sau, ch~t thai sinh hoat, ch~t thai cong nghiep dfuJ den tinh trang con ngtrci thieu mroc sach trong sinh hoat, sir dung nguon mroc 0 nhi~m gay nguy hai cho sire khoe (cac benh nhi~m trung da, ng() dQc h6a ch~t. , theo s5 lieu th5ng ke Clla t6 chuc Y te the giai: 80% cac truOng hQ'Pnhi~m b~nh a cac nuac dang phat tri€n c6Iien quan den vi~c sli d\lIlg ngu6n nuac 0 nhi~m). Ngoai ra, do khi S02 tich tv nhi~u trong khong khi ket hQ'PvOi hai nuac t~o nen nhiing tr~ mua acid, d6ng thm b\li va cac h6a ch~t dQc h~i khac cling lam cho nuac mua khong con tinh khiet. Ngay nay, nuac a cac dong song r~t bAn chua vo s5 h6a ch~t d()c h~i, m~m b~nh (dich ta, thuang han, Iy ) khong th€ cung c~p nuac sinh ho~t trvc tiep cho con nguai dugc nfra neu khong qua xir If lam s~ch. 3.2.3. AM huang b~t 19i cua rnoi TruOng f)~t f)~t bj nhi~m phen, nhi~m rn~, nhi~m cac h6a ch~t, hay tra nen kho c~, thom h6a, x6i mon, kern mAu rna Anh huang x~u cho qua trinh tr6ng tr t,d6ng thai do dan s5 tang qua muc d~t d~n dAn se khong con du d€ thoa man nhu c~u v~ canh tac va v~ nha o. Ngoai ra d~t con Ia moi truOng chua cac vi sinh v~t gay b~nh iinh huang tl1Jc tiep den suc khoe con ngum (nhu: cac b~nh giun san, u5n van, Ieptospira ). 3.2.4. Tai nguyen - khoang san Con nguaj khai thaC rUng l~y g6, d5t rimg lam rdy, I~y d~t lam nha 0 dfuJ den di~n tich rimg ngay cang thu h~p, th\Ic v~t cang thua thOt, nhi~u Ioai d()ng v~t tien dAn den nguy C(J ti~t chUng. H~u qua: gay mat ciin b~g sinh thai gifra khi 0, vil co, trong khong khi, thieu cay xanh h~p th\1 khi thai CO2 tich tv trong khi quy~n gay hi~u lIng nha kinh va traj d~t se n6ng len. f)6ng thai con nguaj cling m~t di Ia chlln cua rimg nen bj anh huang thien tai gi6 bao lil I\1t cang dfr d()i han. Cac qu~ng mo cung c~p 10
11. nguon nguyen nhien v~t lieu dbi dao, nhung cling rAtnguy hai cho strc khoe cua nhtrng nguoi khai thac nhAt la khi ho khong diroc bao hQ v~ an toan lao dQng (vd: khai thac than da, d~u khi, vang, chi, thuy ngan ) cung v6i S\I tranh gianh 1Q'iich cling co th~ anh huang d~n tinh mang con ngiroi. Va khoa hoc ngay cang ti~n bQ cung voi tham vong cua con nguoi thi cac khoang san thien nhien se nhanh chong bi khai thac can kiet h~t, thien nhien khong th~ dap ung duoc nita cho nhu c~u cua cac th~ h~ sau. Nguon thuy hai san cling dang can kiet d~n, mQt s3 loai khong con tbn tai, s3 con lai khong con du kha nang cung cAp nguon dinh duong cho con nguoi, vi con nguoi da danh b~t rnQt cach bira bai chi nhfun th6a man nhu c~u hi~n t~i rna khong nghi v~ wang 1ai. 3.2.5. Nang 1uQ'Ilganh sang m~t trm Do tac dQng cua cae hoa chAt (CFC: ch1orofluorocacbon ) trong cong nghi~p hi~n d~i lam cho t~g ozon trong khi quy~n rnong d~ va co nguy co bi thUng, lam cho trai dAt bi mAt di 1a chk cac tia tic ngo~i ill anh sang rn~t trm (gay ung thu da, mil rn~t ). M6i ngay rn~t troo chi~u anh sang xu6ng qua ddt b~g cac bu6c song ng~ xuyen qua rnoi twang khong khi trong su6t duqc rn~t dAthAp th\1,rbi buc x~ tra l~i ra i ngoai khong gian v6i nhi~t dQbuc x~ thApva truy~n di ph~ lap. b~g buc song dai. S\I hi~n di~n cua khi CO ngay cang tang trong b~u khi quy~n cho phep bu6c song ng~ 2 cua anh sang rn~t trai di qua nhung l~i hAp th\1 nang 1uqng buc x~ cua bu6c s6ng dai (gi6ng nhu hien. tuQ"!lg anh n~g chi~u vao nha kinb) ngan can S\I toa nhi~t lam cho rn~t dAtngay cang nong len. Nhi~t dQtrai dAtngay cang tang 1en~thu~ lqi cho S\Iphat tri~n cua cac tn~rn b~nh va con trilng sau b~nh pha ho~i mila mang, trong khi do kha nang d~ khang cua con ngum l~i giarn d~n di, vi th~ suc khoe cang bi de dQa. 3.2.6. Gio, qIua, bac, Iii 1\11,h~ han Chung tathAy r~ng ngay nay tren th~ gi6i thien tai Iii l\1tngay cang nhi~u va cang anh huang tr~rn trQng d~n suc khoe con ngucri (v~ nha clla, cua cai v~t chAt,b~nh t~t, tinh th~n va ca tinh m~ng). Do khai thac da nui, rung cay lam mAtdi nhllng tAm ch~ t\I nhien, vi th~ rna gio mua bao h,lt xay ra bAt thuang va hoanh hanh du dQi han. S\I gia tang nhi~t dQ qua dAt se d§.n d~n nhfing can d~i h6ng thuy bai S\I tan ra cua cac tang bang kh6ng 16 vilng dia C\ICtrong wang lai va m\Ic nu6c bi~n se dang len (co th~ tang tir 1 _ 3cm rn6i narn, bai bang tan va nhi~t dQtang lam gian na th~ tich nu6c bi~n) 11
12. cung voi Iii Iut gay ra rAt nhieu tham hoa cho con ngiroi. Moi tnrong bi thay d6i cling tac d9ng d~n IUQl1grmra va han han trong nam, co nhfrng vung IUQl1grmra tra nen qua nhieu gay ng~p ling lli Jut, m9t s6 noi khac lai han han quanh nam gay tra ngai cho san xu~t va sinh hoat tham chi ddn d~n ngheo doi, b~nh t~t 3.2.7. DQng dAt- mii lira Nhtrng tran dQng dAt - nui lira da nh~ chim va thieu tI1Ii nhieu khu V\lCdan cu, nhieu thanh ph6 , gay thiet hai bi~t bao sinh mang con ngtroi, nha cua, v~t chAt Ngay nay voi su ti~n b9 cua khoa hoc ngum ta co the tien doan diroc tnroc khi n6 xay ra, vi th~ c6 the giam bat phAn nao thiet hai do chting gay ra. 3.2.8. Trong san xuAtnong nghiep De phong chong dich b~nh, con trUng pha ho~, va d~t nang suAt Igi nhu~ cao nhilng ngucri nong dan da phai sir d\lllg - ti~p xuc vai nhieu hoa chAt phan bon, thu6c tm sau trong san xuAt, t~o ra mQt moi truOng rAt c6 h~i cho suc khoe. (nhU: m~c cac b~nh ve da, dUOng ho hAp, ng9 dQc ). Cac tai n~ lao dQng cling thuOng xay ra trong qua trinh san xuAt, lam ftnh huang d~n suc khoe gay tAn thuang hay bi thuang t~t, tan ph~. (vi dl,l nhu: h~t lua vang vao lam tAn thuang m~t, cae cong cl,llao d9ng lam t6n thuong tay chan doi khi ddn d~n tan t~t ). Ngoai ra, a nhilng ngucri ph\1 nit lam nghe nong cling thuOng g~p mQt 86 b~nh nhu: b~nh ph\1 khoa (do ngaro minh cay cAy thucrng xuyen dum nuac bun - rnoi trucrng lao dQng bAn), dau lung, cong lung, thoai hoa CQts6ng (do illth~). Ben c~ do, n~u thAt b~i trong san xu~t, thu ho~ch kern dfut d~n tinh tr~g thi~u luong th\lc th\lc phfun, hQ bu6n rAu va 10 I~g, ngheo doi, bi quan trong cUQCs6ng anh huang xAu d~n suc khoe cua hQ (ca ve the chAt lfut tinh thAn). 3.2.9. Trong san xuAt cong nghi~p San xu~t cong nghi~p ra suc khai thac - sir d\lllg, lam c~ ki~t dAn cac ngu6n khoang san, tai nguyen thien nhien. (Khai thac rimg lAy g6, lam c~ ki~t di~n tich rung, dAt da bi xoi mon, mua bao - thien tai - "h1Il,lt ngay cang nhieu, gay thi~t h~i Ian ve ngucri, v~t ch~t, dich b~nh tran lan, ftnh hUOng xAu d~n suc khoe con ngucri). Trong san xufit cong nghi~p t~o ra rAt nhieu bl,likhoi, hO'i- khi d9c, ti~ng 6n, nhi~t d9 ca~, ap su§t lam 0 nhi€m moi trucrng khong khi, ftnh hUOng trAm trQng len suc kh6e con ngucri: gay ra cac trucrng hgp di Un~ da - ducrng ho hfip, b~nh bl,liph6i _ ung thu ph6i, t6n thuong m~t, di~c nghe nghi~p, gay hi~u ung nha kinh, lam nong bAu khi quyen 12
13. Cac chftt thai, nuoc thai d9C hai trong san xUdt cong nghiep cua gay 0 nhiem moi tnrong ddt va mroc anh huang tram trong d~n sire khoe con ngiroi va sinh v~t. 3.2.10. Tac hai sinh hoc trong moi tnrong kinh t~ xa hOi MOt s6 ngiroi lao d9ng la d6i nrong cua cac tac hai sinh hoc d~c biet, do tinh chdt cong viec biit buoc ho phai ti~p xuc hoac lam viec trong moi tnrong co chua nhieu vi sinh v~t dOc hai. Ngoai ra, cac chftt thai tI1JCti~p chua cac nguon vi sinh v~t gay benh khong qua xir ly ti~t trung cling rdt nguy hai cho sire khoe cQng d6ng. 3.2.11. Anh huang bftt loi cua moi tnrong kinh t~ Khi kinh t~ ngheo, khong dti an, khong co v6n san xuftt, mila mang thftt thu, thftt nghiep, nan ngheo doi thi con nguai khong the co suc kh6e. Ngay nay, n~n kinh t~ vimg thanh thi phat trien m~, chenh l~ch nhi~u so vai nong thon, nen thu hut ngum dan crnong thon t~p trung v~ thanh thi de lao dOng ki~m s6ng, hQ cling g~p rAtnhi~u kho khan trong cong vi~c va trong sinh ho~t (nhu: vAn d~ nha cr, tim ki~m vi~c lam, n~ thAtnghi~p, m6i quan h~ vai nhilng nguai xung quanh ). 3.2.12. Anh huang bAt lQi ctia cac y€u t6 xa hOi Do dum tai hay qua tai cong vi~c, 10 Sf! mAtvi~c, 10 liing v~ moi wOng lao dOng khong an toan, bAt d6ng trong quan h~ cong vi~c, d6ng nghi~p, gia dinh tac dQng len con ngum co the d~n d€n stress, gay mAt ngli, dau ng\Ic, dau ddu, r6i lo~ tieu hoa, r6i lo~ tinh d\lc, b~nh tam thdn, viem loet d~ day - xuAthuy~t tieu hoa, b~nh tim m~ch 4. Tic dQng ciia con ngtrOi len moi tnrOng = ,-.-;:~~ 4.1. Nhfmg tac d6ng tot cUa con ngum 1enmoi tri«1ng Bao v~ moi truOng, xu ly t6t rac thai, nuac thai va khi thai; tr6ng cay khoi ph\lc rung, bao t6n thien nhien, tai t~o nhiing canh quan moi tWOng can bfug sinh thai, t~o moi tWOng xanh s~ch dttp, Tuy nhien, hanh dOng bao v~ va tai t~o moi wOng xanh s~ch d~p chi la gop mOt phdn nh6 be, khong du de giii can bfug sinh thai tren trai ddt nay; Trong khi do, cuOc s6ng hang ngay cua con nguai da gay 0 nhiem tan pha va huy di~t moi twang di~n ra lien tl)c rOng khiip va ngay cang gia tang tren toan cAu. 4.2. Nhimg tac d6ng x6u cua con nguai len moi truiYng Dan s6 ngay cang gia tang: nhu cdu v~ khong khi de thcr, ddt de 6, nuac sir d\lng, luang thvc th\lc phAm, nhu cAu thi hi~u cua con nguai cling gia tang theo; trong khi do kich thuac trai ddt thi khong thay d6i, tai nguyen thien nhien chfuIg nhiing khong 13
14. tang rna con can ki~t dAn. Con ngiroi cang ra sire khai thac tai nguyen, khai khAn d~t dai, chat pha d6t nrng d€ nham thoa man nhu cau trong su s6ng cua minh, d§n d~n hau qua: moi twang s6ng ngay cang tro nen m~t can b~g sinh thai. Su gia tang cua dan s6 cling lam cho moi tnrong ngay cang hi 0 nhiem, ill d6 b~nh t~t cling gia tang theo, va mam benh cang de dang phat tri€n, sinh soi ndy no va Ian truyen trong moi tnrong song. Sir ti€n b9 cua khoa hoc ky thuat cong nghe da tao ra nhieu nha may xi nghiep, nhieu co sa san xu~t cong nghiep, cac 10 phan irng hat nhan san sinh nhieu chdt d9C hai, nhieu khi thai, chdt thai lam cho moi wang bi 0 nhiem tram trong. 5. Cac qui ehuin kY thu~t quae gia v~ lu~t moi tnrirng Bao v~ moi wang la bao v~ suc khoe cho con ngum, bao v~ tai nguyen thien nhien - lam cho ddt nuac phat tri€n ben viing. Chinh vi v~y, vi~c nb b~t nhthlg tieu chudn moi truang rdt quan tr<;mg,day la nhthlg chudn mvc, gim hl;ln cho phep, dugc quy dinh dung lam can cu d€ bao v~ moi truang. H~ th6ng tieu chuAn moi wang la m9t cong trinh khoa hQc lien ngilnh, n6 phan anh trinh d9 khoa hQc, cong ngh~, t6 chuc quan ly va tiem Ivc kinh t€ - xa h9i c6 tinh d€n dv bao phat tri~n. D~ tang cuang cong tac quan ly trong linh Vl,lCmoi truang, Chinh phu va BQ Tai nguyen Moi wang da ban hilnh nhieu van ban mai nhu: - Thong tu s6 05/20091 TT-BYT ngay 17-06-2009 cua B9 Y t€ ban hilnh quy chudn ky thu~t qu6c gia ve chdt lugng nuac sinh hOl;lt. - Thong tu s6 10/20091 TT-BTNMT ngai!11-08-2009 cua BQ Tai nguyen Moi wang ban hilnh quy dinh ve b9 chi thi moi wang qu6c gia d6i vai moi wang khong khi, nu6c m~t h)c dia, nuac bi€n yen bo. - Thong tu 86 16/20091 TT-BTNMT ngay 07-10-2009 cua B9 Tai nguyen Moi twang ban hanh quy dinh ve chdt lugng khong khi xung quanh va m9t 86 chdt d9C hl;li trong moi twang khong khi xung quanh. - Thong tu s6 25/20091 TT~BTNMT ngay 26-11-2009 cua BQ Tai nguyen Moi twang ban hanh quy chudn qu6c gia ve moi twang kern thea 08 nQi dung sau day: . QCVN 07: 20091 BTNMT - Quy chudn ky thu~t qu6c gia ve ngu5ng chdt thai nguy hl;li; 14