Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Nguyên lý sức khỏe cộng đồng - Thực trạng sức khỏe và các yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe hiện nay ở Việt Nam

Nội dung text: Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Nguyên lý sức khỏe cộng đồng - Thực trạng sức khỏe và các yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe hiện nay ở Việt Nam

1. Bai 6. THT!C T~NG sire KHOE vA cAc YEU TO ANH HUONG HIEN. NAY (J VIET. NAM MVCTIEU 1. Trinh bay duqc tinh trang sire khoe cua nguoi dan Viet Nam 2. Trinh bay duqc cac ySu t6 anh huong dSn sire khoe nguoi dan mroc ta 3. Trinh bay diroc nhfmg v~n dS sire khoe uu tien hien nay a mroc ta 4. Trinh bay diroc dinh huang giai phap dS giai qUYStnhtrng v~ dS sire khoe uu tien hien nay a mroc ta N(HDUNG 1. Tinh trang sue khoe Gl Tu6i th9 trung binh: Tu6i tho trung binh cua nguoi Vi~t Nam nam 2010 lit 72,8 tu6i (nam 70,2 tu6i, nil 75,6 tu6i), hom thanh vuat chi tjeu so voi muc tieu cua ChiSn hroc bao v~ cham soc sire khoe nhan dan dSn nam 2010 la 72 tu6i, tu6i tho cua Vi~t Nam da dat rmrc cao han Thai Lan (72 tU6i), Phi-lip-pin (70 tu6i). MQt trong nhtrng lY do lam tu6i tho ngiroi Vi~t Nam ~~anh • c_ongcua cac chuang trinh y tS gu6c gia, rna rong mang hroi y tS co sa, ap dung va ph6 bien cac phuang phap diSu tri hi~n d~i. ~ Ty su~t ill vong tre em duai 1 tu6i: Vi~c th\l'C hi~n t6t cong tac cham soc suc khoe ba m~ truac va sau khi sinh cilng nhu cac can thi~p y tS, nh~t 1achuang , h ." h ., .,,, ;t-' :1-" t tã" , .~., , , ., trio bern C llOg rna IQng,8 t~c YQngnr~ '~ tƠ suat, tu voag ire tm.1 dum 1 tu6i. Nam 2001, tY su~t ill vong tre em dum 1 tu6i 1a30%0,dSn nam 2006 con 17,8%0va nam 2009, tY su~t ill vong tre em dum 1 tu6i chi con 16%0.Nhu v~y, da d~t truac m\lc tieu trong KS ho~ch phat triSn kinh tS xa hQi giai do~ 2006-2010 la giam tY su~t illvong tre em duai 1 tu6i xu6ng con 16%0. U) Ty su~t ill vong tre em dum 5 tu6i: Theo s6 li~u th6ng ke cua BQY tS, tY su~t ill vong tre em duai 5 tu6i giam til 58%0nam 2001 xu6ng 27,5%0nam 2005 va 25,0%0 nam 2009, d~t mue tieu cua ChiSn lugc bao v~ cham soc sue khoe nhan dan, 2001-2010. M\lc tieu Phat triSn Thien nien ky cua Lien Hqp qu6c (m\lc tieu 4) la giam 2/3 tY 1~tic vong a tre em duai 5 tu6i trong giai do~n 1990- 2015. Theo do, dSn nam 2015, Vi~t Nam cftn giam tY su~t nay xu6ng con 19,3%0 van nam 2015. 37
2. , " \ ~ ,\l ~ )(1\'\ ~.( ~ 1 j1 ~ c>J " , 0v)~C\ U, C3J Ty s6 ill vong me: Theo s6Ji~u bao cao 1)' s6 ill vong mô~ tit 165/100.000 tre de sang (nam 2001 ~ 2002) xu6ng eon 80/100.000 tre de s6ng , , ,(2005). Tang DiSu tra Dan s6 nam 2009cho th~y 1)' s6 nay la 69/100.000 tre de sang, dat muc tieu cua Chien hrocbao v~ sue khoe nhan dan (70/100.000 tre de " sang). So voi Muc tieu Phat triSn Thien nien ky la giam 3/4 .nrvong me trong giai doan 1990 - 2015 (rue hi giam xuangeon 58,3/100.000 trede sang), Vi~t , Nam eĐ.neo nhirng n6 hrc r~t 100 moi eo thS d~t diroc. , @ ,!,y_I~tre em suydi.nhrluOrig .duai 5 tu8i: Ty 1~nay thtrong duge l~y theo ,1)' l~ tre em duoi 5 tubi suy dinh dirong can n~g theo tu6L 'Day hi mgt trong ',-" :" nhtrng chi tieu quan trong phan anh tinhtrang sue khoe ire em. ,86 li~u di~u tra cua Vi~n Dinh dufmg cho thAy, tY l~nay giam b~n viing quacac nam,tu25,2% nam 2005 xuong 21,2% nam 2007 va 18,9% nam 2009. 2. Cac y~u tA anh htrcrng d~n sue khoe 2.1. Caeyiu t8dlin sa KSt qua sa bQ tang diSu tradan 86 va nha a ngay 114/2009 cho thAy dan s6 Vi~t Nam la 85.789.573 ngum; t6c dg tang dan 86 dil giiun m~. Ty l~ phat triSn dan s6 binh quan hfutg nam giai do~ 1999-2009 eon 1,2%, mue tang th~p nhat trong 50 nam qua. Mgts6 ySu t6 v~ dan s6 eo anh huang toi sue khoe eua ngumdan: Quy modan 86100 va tiSp tl)c tangnen m~t dg dan 86 Vi~fNarn tang til , 231nglIm/kni2 nam 1999 len 259. nguai/km2 nam 2oo~i.M~t og dan 's6 caQ lit y8ut6 nguy co aAiv6i nhiSu van dS sue' khoe, trong do co eac b~nhlay nhiem va tinh hinh 8ir dvng djch V\lyt~ cuangu01 dan. - Co eAudan s6 biSndQng rn~: Ty tr9ng danse, eua nhorndu6i 15 tu6i giam tir 33% nam 1999xu6ng con 25%. Nguge l~i tY tr9ng dan 86 cua nhom 15- . 59 tubi (la nhorn chu .hJc cua IlJc Jugng lao dgng) l~i tang til 58% nanl 1999 len 66%, v~ nhom dan s6tir 60tu6i'trblen taIlgtir 8% nam 1'999 len9% nam 2009. Dan s6 Vi~t Nam dangthugc ,'lea eciu dansej"vangtl. hay eo cau dan sA t6i uu vi .tY tr9ng nguai trong tu6ilao d{>ngchi~mJy l~rAt 100 so ~mtY trgngngum'trong' , " ,:.' ,_', ;" _,_ , _' _. ';'_', - _'_-', _',' _., __ ' _' ,~. _"'~'_",~_.,,_:,: ",,' ,. ,';. _ " tuoi ph\l thugc. Tuy nhien, nhorn ph\! nu puac vito tuoi sinh de tiing rat1OO~8e anh huemg,ilhiSu tOi rth\l cAli slYdl)Iig'djcJl V\lsuckhoe sinh 8an,v~lnhi khoa .- . ',.-',.
3. - Trong 10 nam qua 1999-2009, "chi s6 gia hoa" dii tang til 24,5% nam 1999 len 35,9% nam 2009, cao hon rmrc trung binh cua khu V\fC Dong Nam A (30%), nrong duong voi In-do-ne-xia va Phi-lip-pin, nhung thdp hon Xin-ga-po (85%) va Thai Ian (52%). Kern thea gia hoa dan s6 thuong co cac benh khong lay nhiem, co tiem nang tang dang kS trong thai gian toi. - Tinh trang mdt can b~ng gioi tinh khi sinh ngay cang nghiem trong. Nam 1999, tY s6 nay la 108 be traill 00 be gai, dSn 2009 da:tang len 111 be traill 00 be gai. Day la VdndS xii hQi diroc d~c biet quan tam. - Mac du tu6i tho trung binh tang, nhung chftt hrong dan s6 con han che, Vi~t Nam vilil n~m trong nhom cac mroc co chi s6 phat triSn con nguoi (lIDI) a mire trung binh. 86 nam trung binh s6ng khoe manh chi dat 66 tU6i va xSp thir 116/182 mroc tren thS gioi vao nam 2009. 2.2. Toan c8u hoa, cong nghijp hoa, do th] Iuia, di ell' va thay dBi tJi sang Di cu ngay cang tang gay ap hIc cho vdn dS cham soc suc khoe cho nhan dan a cac thanh ph6 Ian va t6 chuc h~ th6ng cung cdp dich V\l y tS. Di cu ill nong thon ra thanh thi lam nay sinh nhiSu vdn dS anh huang dSn suc khoe. S6 nguai di cu trong 5 nam qua la 3,3 tri~u nguai, tang 163.000 nguai. Vung Dong Nam bQ va Tay Nguyen luon la dia diSm thu hut cac lu6ng di cu. Dong Nam bQ la vung nh~p cu cao nhdt. Cac khu cong nghi~p t~p trung va cac thanh ph6 Ian luon co suc hut m?nh me nhi~u nguai chuySn dSn !fun an sinh s6ng. Do thi hoa clingvai gua trinh dAymanh cong nghiel? hoa con tao ra nhilng thach thuc Ian d8i v&i cong tac cham soc suc khoe. Sv gia tang nhip dQ cua cUQc s8ng la ySu t6 nguy co cho cac b~nh tam thAn, tim m?ch, va b~nh khong lay nhiSm khac. Cong nghi~p hoa tang nguy co tiSp xuc v&i cac ySu t8 gay b~nh ngh~ nghi~p. 6 nhiSm khong khi, nuac s?ch do tang nhanh cong suftt su d\lllg co sa h? tAng do thi cling dang de dQa suc khoe nguai dan. Ngoai ra, co sa h? tAng xii hQikhong thea kip vai t6c dQtang dan s8, d~c bi~t cung Ung nuac s?ch, xu ly rac thai, nuac c6ng, co sa y tS kha;n chua b~nh, giao d\lc, nha a 2.3. Biin dBikhi h~u BiSn d6i khi h~u Ia mQt trong nhiing thach thuc Ian nhdt hi~n nay. BiSn d6i ,khi h~u khong chi de dQa lam thay d6i 18i s8ng rna con co tac dQng tn,rc tiSp tai suc khoe con nguai, moi truOng, da d?ng sinh hQCva tai nguyen nuac. Vi~t Nam la mQt trong s6 cac qu6c gia dang bi anh huang n~g nS nhdt do biSn d6i 39
4. khi.hau va mire mroc biendang, .Thuc trang bi~n dBi.khi h~uiy Vi~t Nam duqe ghi nhan nhu sau: 2.3.1. vJ nhiet t19: Til nam 1951 d~n nam 2000 nhiet dQtrung blnh nam da tang 0,70C, lam thay dBi cac h~ sinh thai; gia tang sue ep nhiet dQ len e(1th~ va tang cac benh nhiet doi, truyen nhi8m. 2.3.2. vJ luang mua: Trong nhirng nam gAn day, hrong rmragiam di trong thang 7, 8 ya tang cao fJ thang 9, 10, 11. Mua phun a Ha NQi giam ddn tir th~p IcY 1981-1990 va chi con mQt mra (15 ngay/nam) trong 10 nam gdn day. Tir nam 1958-2007, hrong mua h~g nam giam 2%. H~u qua la me dQng ro r~t d~n svã hlnh thanh va phattrien cua mQt s6 v~t mang mAm b~nh. . "\ 9 ., _ 2.3.3. Ve nuac bien dang: Mire mroc bien moi nam dang len khoang 3 mm. Nam 1990 tang 5 em so voi nhiing nam 1960, t~o diSu ki~n thu~ lqi ehb Sl}' phat tri~n eua v~t mang mb b~nh. Do bien dBi khi h~u, gia tang cae b~nh truySn nhi8m nguy hiSrn, cae b~nh do v~t rnang rnb b~nh, de dQa tbi sue khoe con nguai d~e bi~tnhiing ngum ngheo va e~ ngheo. Thai ti~t fun han d6ng nghia vai vi~e ma rQng p~ vi dia ly phat tri~n eua mu6i, ngfut l~i ehu ky sinh san eua rnu6i, ho~e .thay d6i rno hinh di eu eua ehirn va cae loai v~t khac. Sv xuAt hi~n .cua b~nh SARS, cUm A(H5Nl), va rnQt s6 luqng 1611hi~n tuQ'IlgbAtthu -';' , ; ~:-.,-" ,-.-,,' ,-:,-,.,, ,: :" ",,' -',- - .-,.'- ',:', :-::-'"".-, ,,-, ,'" ,-': -,' "'-'~"':-<'-::': ,.,:" "',:'-" ,,',-,.,., nh~n th c y~y~ sinh mol tWiJng cijng .nhu:901 phoã.vai cac b~nh Hen quartnllat r_" ,'" __ ', • ,_: _ . ::_ll_ ','" -_' ,, __ ' "", ,,': •• :, .' _-_,_:: '. _ _ __ __ ' _': ," _ ',' _ _': "_' ,,' , __ , - " -_._ • __, ' _.,', '. '_:-.', _ ' :_'", , __ '_ .' ,',~ , :, " ',', ',' C_" : ,-!\ -, , " " " ,,", ':-, -: _- " ",' .,:' , .' . ". ,', . .
5. la cac vung nong thon kh6 khan, mien nui, vung sau, vung xa. Cling voi qua trinh cong nghiep h6a va do thi h6a, vĐ.ndS 0 nhiSm moi tnrong do thi, 0 nhiem khong khi va nguon mroc khu dan cu ngay cang nghiem trong, anh huang tnrc tiep d@nsire khoe nguoi dan. 6 nhiSm khong khi do thi chu y@udo giao thong (70%) do qua tai 0 to, xe may va do cac thanh ph6 dang xay dung, do thi hoa mQt each rnanh me. Co hang loat cac v~n d@co lien quan dSn sire khoe c~p tinh va man tinh nay sinh do phoi nhiem ng~n han va dai han voi cac ch~t gay 0 nhiSm khong khi. 6 nhiem khong khi nguy hiem nh~t d6i voi nhirng nguoi m~c benh ho h~p, tim mach, nhtrng nguoi cao tu6i. 2.5. An toan vi sinh th{Ccph8m 2.5.1. Nguy co nhilm hoa chat trong thvc phdm v~n la mQt nguyen nhan quan trQng cua b~nh t~t lien quan dSn thvc phfun. Hoa ch~t gay nhiSm thvc phAm gbm cac ch~t dQc tv nhien nhu lo?i n~m dQc, hai san dQc, cac ch~t 0 nhiSm moi truang nhu thuy ngan va chi, va cac ch~t tv nhien trong thvc v~t. Cac vi ch~t, hoa ch~t dua vao thvc phfun khi chS biSn, hoa ch~t nong nghi~p va thu6c thli y duQ'c chu dQng su d\lng trong chu6i san xu~t thvc phAro, nhung co thS co tac dQng tieu cvc t6i suc khoe. 2.5.2. Cac cong ngh? mm, vi d\l nhu ky thu~t di truySn, chiSu X? thvc phAm va nhfing cong ngh~ bao goi thvc phAro, d@uco thS cai tiSn duQ'cvi~c chS biSn thvc phfun va an toan thvc phdm, tuy nhien ding co nhfing rui roo Anh huang cua vi~c thiSu an tom thgc phAm d6i v6i suc khoe bao gbm vi~c gay ra cac b~nh tieu chay va cac lo?i ung thu. Ty l~ ngQ dQc th\fc phAm 6 Vi~t Nam hi~n con 6 muc cao. Theo s6 li~u tiI Chuang trinh m\lc tieu v@v~ sinh an toan thvc phAm, hfutg nam co khoang 150- 250 V\l ngQ dQc thvc phAro duQ'c bao cao v6i tiI 3500 dSn 6500 nguai m~c, tu vong tiI 37 dSn 71 nguai mQt nam. Tuy nhien trong th\fc tS con s6 nay co thS cao han nhiSu. Ngay nay, co nhiSu V\l ngQ dQc thvc phdm t?i cac bSp an t~p thS cua cac nha may, xi nghi~p lien doau4, khu cong .nghi~p ho~c t~i cac dalTIclI_6i,dam tang NgQ dQc thvc phAro do hoa chdt, d~c bi~t la hoa ch~t su d\ll1gtrong nong . nghi~p nhu hoa ~h~t bao v~ thvc v~t, roQt s6 hoa ch~t bao quan thvc phAro,chiSm . khofuIg 25% t6ng s6 cac V\l ngQ dQc thvc phAro. NgQ dQc thvc phAro xay ra do . nhiSu nguyen nhan, trong d6 do vi sinh v~t la 7,8%, do hoa chdt la 0,5%, do dQc t6 1\1' nhien la 25,4%, va do cac nguyen nhan khong xac diM duQ'cla 66,3. 41
6. 2.6. La; ~ang 2.6.1. Hut thuge /a la ySu t6 s6 mot trong cac ySu gay tir vong co th8 phong duoc. C6 du bfuJg elnrng d8 khang dinh thu6c la co quan h~ nhan qua voi nhieu .10~ ung thu (phci, dirong ti~t nieu, hfiu hong, mieng, khi quan, thanh quan, thuc quan, tuy, mfii xoang, miii h~u, da d~y, gan, than, cB tir cung, bach c~u dang my 'bao); 4 nhom benh tim mach (clnrng phinh dQng mach chu B bung, chirng vtra , XO'dQng mach, benh mach mau nao, va benh co tim); cac b~nh ph6i (benh phBi t~c nghen man tinh, viem phBi, giam chirc nang phBi sa sinh cua my c6 hut thu6c la, cac benh, giam chirc nang ph6i, trieu chirng ho hfip tre em gam ca hen, cac b~nh, giam chuc nang phBi va tri~u chUng ho hdp khac a ngum 100); cac van,' ',' dS suc khoe sinh san (giam kha nang sinh, kern phat triSn thai va sinh thiS\l can, " tai biSn san khoa); va cac Vdn de suc khoe khac (d\1c thuy tiOOthS, gay xuang " , hong"loang xuang, 10et d~ day, suy giam suc khoe dftn dSn nghi vi~c). Chi rieng' d6i vai 3 b~nh nguy hiSm, thu6c hi la nguyen nhan cua tY I~ Il1~Crfit 100: 90% ca ung thu phBi, 75% ca b~nh phBi t~c nghen m~ tinh (COPD) va 25% ca b~nh 'tim thiSu mau C\lCbQ. Hut thu6c hi th\1.dQng cling co gay ra OOiSub~nh cho nguOi khong hut tf\lC tiSp. Hut thu6c Ia th\1 dQng co thB gay nen nhiSu b~nh hiSm ngheo nhu ung thu phBi, cac b~nh vS tim m~ch, nhi@rntnmg duang ho hdp va de non. Nguaikhong hut thu6c bi phO'inhi6m vai khoi thu6c th\1 dQng bi tang nguy cO'.ãb~nhvS dQng tn~ch vanh len 25-30% va nguy cO',bi ung thu ph8i len 20-30%.0 tre em, hut thu6c Ia th\1 dQng c6 'th~ gayviern dUOng ho hAp, hen" viem tai giiia- va hQi chUng dQt ill sa sinh. T~i Vi~t Nam, uac tinh mBi nam thu6c la giSt chSt 40.000 nguai. DiSu nay cO nghia la mBi ngay c6 han 100 nguai tir vong vi nhiing b~nh do hut thu6c gay nen. Ben c~ ganh n~g vS b~nh t~t va tir vong, hut thu6c con t~o ra ganh n~g vS tai chinh. Thu6c la lam phat sinh chiphi kh6ngI& dB di8u tr! nhiing eab~nh do hutthu6c gay ra. 2.6.2. Sti: dtmg rU'(JU bia khong hgp 1:9c6 anh hUOng 100 t6i suc khoe thong qua . 3 kenh: say tuQ'U,nghi~n rugu va ngQ dQc rugu. Say rugulien quan dSn hanh vi 'rili roCvi d\1tinhd\lc khong antoan)"b~o hr.c(trong,gia dinh h6~c'ngoai xahQi) va tai n~. Nghi~nruQ'Ulienquan dSn vi~c sir d\lIlg thuang xuyen, keoddaidfut dSnb~nh ~ti r6i IO{lIltamthfin va vAn dexa.hQi. Va ngQ dQctu nrgu, 1i c~ng(ciIi~ 8Q~ thi pMn a Vi~tNam)lien QUll1) ,,~~ 6Q lo~ h~ . ",var6i."lo~:nbudit~t bAni'sinh chotre c6:p1y'sir d\lllKruQ"U khimang tll~i,h~i:t~ . ~""- '_-',,':;-,_ :'.-,,;:_"-> - -, '." _ '.;.; ",. -',' ';', .: ,: '- ',:.' -, ,:,'_.: ; : :.,-:.,,-:_-"'_- ':',,~''- '.- '.'.:' ,_ :'_.' : ': '.ã:iã"o
7. bao nao anh huong kha nang h9C, cac loai benh gan, mot s6 loai ung thtr, giam sire dS khang, dau tim d6i voi nhtrng ngiroi uong qua mire. Theo DiSu tra y tS quoc gia 2001-2002, tinh hinh dung nrou bia co xu huang tiSp tuc gia tang, tY l~ nam gioi 15 tu6i tro len u6ng nrou la 46%. Ty l~ uong nrou cao a nhom co trinh d9 h9C vdn cao hon: Nam gioi co trinh d9 hoc vdn tir trung h9C ph6 thong tro xuong u6ng nrou khoang 40%, trong khi do a nhom nam gioi co trinh d9 tren trung h9C ph6 thong, kS ca nong thon, thanh thi la khoang 60%. 2.6.3. chi aQdinh duiing va tdp thi due: ChS d9 an, kS ca kh6i hrong va co cdu kSt hop voi hoat d9ng thS chdt thirong xuyen dSu co vai tro quan trong trong viec duy tri, bao v~ va tang cuang suc khoe. ChS d9 an khong hqp ly va thiSu hoc;ttd9ng thS chdt la hai ySu t6 nli ro chu ySu cua tang huYSt ap, tang duang huySt, mO'mau cao, thua cĐn!beo phi, va la ySu t6 nguy cO'cua cac b~nh mc;tn tinh chinh nhu b~nh tim mc;tch,ung thu va tiSu duang. Bfutg chUng tu cac nghien cUu cho thdy t~p thS dl)c thuang xuyen co thS lam giam cholesterol trong mau, giam huYSt ap cao, cM tiSn thanh phĐn co thS bfutg cach "iJr5t" mO',tc;todiSu ki~n dS co muc duang huYSt t6t, hB trq duy tri m~t d9 xuong, tang suc dS khang va giai toa cang th~ng, giam nguy co bi trk uftt. Chi vi~c di b9 dSu d~n co thS tang suc cua h~ tim va ph6i, giam nguy co b~nh tim, tai biSn mc;tchmau nao, giam tai biSn cua cac b~nh tiSu duOng, dau cava khap, cao huYSt ap, cholesterol cao, giup tang suc cua xuong va cai thi~n kha nang gift can d6i cO'thS, tang suc co b~p va giam beo. Vi~t Nam vfut dang phai d6i pho v6i tY l~ suy dinh ducrng tre em cao. Hoc;tt d9ng thS ll)'cv~n chu ySu do tinh chdt cong vi~c lao d9ng chan tay tieu t6n calo. Vi v~y, ty l~ thira can va beD phi con a muc thftp. Nam 2001-2002, tY l~ thua can a tre em du6i 10 tu6i la dum 2% va a nhUng nguai tir 16 tu6i tra len chi a muc 12%, trong do tY l~ a muc beD phi rdt thftp. Noi chung, chS d9 an hi~n nay cua nguai Vi~t Nam chua nhiSu rau, qua, v6i lugng rna thdp la 1TI9tySu t6 t6t dS bao v~ cho suc khoe. Tuy nhien, tinh hinh nay co thS thay d6i nhanh, d~c bi~t d6i vOi tAng lap giau co, a thanh thi, noi dS dang tiSp c~ vm nhUng loc;tithl)'Cphfim nhiSu nang lugng. 34,9% nhUng nguai tir 15 tu6i tra len co t~p thS dl)c th@thao, trong do m9t mia t~p thuang xuyen h~ng tuAntu 5 IAntra len. 43
8. 2.6.4. Matuj, mai dam - - - ,- Matuy co nhiSu tacdQng co hai dM voi sue khoe, tir nhi~m khuful, nhi~~ vi rut kh.i sirdung chung bam kim tiem d8 chich rna roy; d~n ung thu do hut can . sa, giam sire dS khang, benh tim, di t~t bfun sinh, r6i loan tam thful va illvong do su dung qua liSu. Ngtroi ban dam co rui ro cao lay benh qua duong tinh due g6m ca HfV /AIDS, va dB tro thanh nan man cua bao hrc, ho~c ap 19c d6i vei _sire .khoe tam thAn. S6 nguoi su dung rna tuy (1 Vi~t Nam tang nhanh trong nhfmg nam gao day, d~c bi~t hi .nhom tre tu6LHIV/AIDS co lien quan rdt cao voi sir , dung rna tuy, iroc tinh co khoang 56,9% nguoi nhi~rn mVIAIDS trong ca mroc . la do tiem chich rna tuy. Ty l~ nguai nghien rna tuy co quan h~ tinh due voi gai mai dam trong 12 thang qua tir 11% d~n 48% (tUytinh), vi v~y nguy co lay truySn mv trong nhorn nghi~n chich rna tuy, rn~ dĐ.nlva b~ tinh Cllah9la kha cao. Sir d\lng rna tuy ph6 bi~n (1 nam gim (chi~rn han 90% cac ca nghi~n rna tuy) va ngum tre. Hi~n nay 80% ngum su d\l11grna tuy 6ng - NaLla ba tinh c6s6 ngum bi tai n~ giaothong va tic vong cao nhfit trong ca ' nuoc (s6 ca.la411, 358va 322, s6 mvongla 954, 437. va 441). Nhi~rn dQchoa - chfit bao 'v~ thvc v~t 1a rnQtvfin dS nBi len trong nhUng nam',gful day, thea bao . cao th6rtg ke ella.c~ctinh, thfuili ph5, trongnam 2006 da: cO2504 V\l nhi@th dQc hoa cpdt bao y~ t1111cv~t -ym 4943 truemg hgp nhiS111, dQc. S6 tir vong la 155 , ".: , ; .-,"', . "," .- - ' - ' . " :., ' . . . ". . '; ".', , -. ; nguai~hiem3% so truimg hgp ,tUP.@rn dQc. . . . a Vi~tNanl.;~-_-cQntU'_ãtuang "tr(m~,nam-khinhniJ:'! rnQttrong'n1lUng ngtlyell~ q~ ttQ~~(1M d~rith1h ~~ ~t liar; b~g gi - .:. - .'.: "",', ',._ _' ,'- ". ." - _: _:_':;"_ '":'. ,.' .- ',' : ,_ _-:
9. nir. Theo nghien elm cua HQi Lien hiep Phu nu Viet Nam, trong s6 nhirng phu nu da tirng bi chong danh co khoang 6% da tirng phai vao benh vien diSu tri, 51,8% nguoi vc da bi sung tim trong vai ngay. Viec danh d~p gay thuong tich co thS lam say thai hoac de non d6i va phu ntr, Day cling la nguyen nhan dAy mot s6 phu nu dSn biroc duong cling phai tv" kSt thuc cuoc doi mlnh d6ng thai da cirop di moi tnrong song va giao due binh thirong cho r~t nhieu tre em. 3. Nhfrng vĐn c1~ srrc khoe uu tien hi~n nay 3.1. Chenh' [?eh tinb trqng sue khoe Su chenh l~ch kha IOn vS tinh trang sire khoe gifta cac vung, mien, gitra cac nhom mire s6ng, thS hi~n a mQt s6 chi s6 sue khoe nhu tY su~t til vong tre em, tY l~ suy dinh duOng, tY s6 til vong m~ 3.2. Til' vong s(/ sinh, tre em, suy dinh dlfung tre em:Trong til vong tre em, til vong sa sinh vĐn con kha cao, chiSm khoang 70% s6 tir vong tre em duai 1 tu6i va 50% s6 til vong tre em duai 5 tu6i. Suy dinh dUOngnh~ can da giiim m~nh, nhung suy dinh duang th~p coi vĐn con kha cao va ph6 biSn a t~t ca cae vting sinh thai tren ca nuac. 3.3. Mo hinh b?nh t~t thay ilai: Mo hinh b~nh t~t va til vong thay d6i, nhu c~u CSSK cua nhan dan ngay mQt tang cao. Ty l~ m~c cac b~nh m~n tinh, b~nh khong lay nhi@m,tai n~n thuang deh ngay cang tang; mQt s6 b~nh truYSn nhi@m dang co nguy ca quay tra l~i; mQt s6 b~nh dich mai dang phat triSn phuc t~p va di@nbiSn kh6 luOng. 3.4. Nhi~uyiu ta ngoai l ti {mh hlfung tUisue khoe: Cac yS:ut6 nguy ca tac oQng x~u dSn suc khoe co xu hUOnggia tang, nhu 0 nhi@mmoi truOng, thiSu an toan v~ sinh th\1'ephfun, tai n~ lao dQng, tai n~n giao thong, S\1'lay .Ian djch b~nh do rna rQng giao lUll qu6e tS, biSn d6i khi h~u, cac vk dS v816i s6ng (hut thu6c la, nghi~n hut, l~m dvng rugu, bia, tinh dve khong an toan), biSn dQng dan s6 4. Dinh htr&ng giiii phap giiii qny~t vin c1~ suc khoe trU tien 4.1. Chenh [?ehtinh tr{lngsue khoe - TiSp tl,lc Uti tien va tang cUOng d~u tu dS phat triSn y tS ca sa, y ts miSn nui, vting sau, vting xa, vting kho khan. - - TiSp t\lC cung c6 va triSn khai t6t cac giai phap h6 trg CSSK cho cae d6i tugng thi~t thoi (nguai ngheo, c~n ngheo, tre em duai 6 tu6i, nguai cao tuM, d6ng bao dan tQc thiSu s6 va cac d6i tugng ehinh saeh xa hQikhac). 45
10. 4.1.1. Tit vong sa sinh, tre em, suydinh duiYng eon pha bii1J Ti~pt\lc tang c':lOng' dAu ttr cho cac Chuang trinh muc tieu yt~ qu6c gia giai do~ 201 l: 2015; d~c bi~t la cac chuang trinh, dg an lien quan d~n cham soc suc kho~ sinh san; dS tang cuong triSn khai cac can thiep nhijrn giam tU vong my, tu vongso sinh; suy , ,dinh dirong tre em (d~c bi~t la tha thAp coi). -4.1.2. Mo. hinh b~nh ttjt thay d&t ,- Xay dung va triSn khai thgc hi~n Chi~n hroc bao v~, cham soc va nang cao sue khoe nhan dan giai dean 2011-2020, t~ nhin2030, K~ 'hoaeh y t@5 nfun2011-2015 va Quy hoach mang hrei y t~ cac tuy@nphil hqpv6i fCU.hu6ng .biSn d6i cua rno hinh benh ~t trong nhiing nam toi. ", , ' : , Ma f-Qngva nang cao hi~u qua c,6,eCan thi~p phong ch6ng'caeb~nl1 kllong . '"lay.nhi~rn. - Tang eu6ng ph6i hgp lien ngđb, lien quae' gia dct~nlng .phBih,gp giai ' .'q1.iy~tcae b~nh moo n6i. 4.1.3, NhiJu yiu t6 ngoai y tianh huangtat sue khoe - Uu tien dAu tu oho y t@n6i chung, ~cbi~t cAn qUaIl t~ Iinh We phong b~nh va nang eao sUC khoe. ' _ Tang eucrng 811 ph3i hgp cae bQ, ngAnh lien quan da xay dvng va thƠc ,hi~h eh.l8nI\rgc sue khoe rnoitruOng1 y t8 ,cong cQng dAib~. LTinh tr~g sue kh6e eua ngual dart Vi~t Narn nhu th~nao? ' , _- " - -, - . - ,- ~ - . - :. -" " - : .',' 2. Cac yeuto {mh hU(mgden suc ~6e ngum dan nu6e fa ra sao? 3. NhiingyAn d8 naclla vAnd~ sue kh6e uu tien: hi~nnay a nuac ta? ", "_" _._:-i,':' ,:~",_','__' _' " __ -:~__ ',_ : , ':> ;-':", :_ ,." >" -, - '" .:,,' .,' _': ,.:.-. :'_ ,. . :': ", ": ',._ -~_ : .:" ; " ~4.'Giaipllapnao de giai quy~t:J:1hUng:yan,de su.c'.kh6~"uutien hi~n nay a ',' '-, ,"~' :''';,''ãã'' ã'':i:'.''-' ' ,,:.':',_ ,._ - ,- '-::,,,- :;"'-:'~, ,_ ,__.',:' '_'_:'.'~< :,\ ; :' ';," :"'/.,"