Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Nguyên lý sức khỏe cộng đồng - Phòng chống các bệnh liên quan đến thói quen và lối sống không lành mạnh

Nội dung text: Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Nguyên lý sức khỏe cộng đồng - Phòng chống các bệnh liên quan đến thói quen và lối sống không lành mạnh

1. Bili 9. PHONG CHONG cAc B:¢NH LIEN QUAN DEN THOI QUEN vA LOI SONG KHONG LANH M4.NH MVCTIEU 1. Trinh bay diroc tac hai, nguyen nhan va cac bien phap phong chong lam I . dung nrou, 2. Trinh bay dircc tac hai, nguyen nhan va cac bien phap phong chong nghien thu6c la 3. Trinh bay diroc tac hai va cac bien phap phong chong nghien rna tuy, NQIDUNG 1. Rueu 1.1. Djnh nghia Ruou la d6 u6ng co chua c6n etylic, scmphdm cua S1:f len men cdc loai ngii c6c, khoai CU, hoa qua, ri dutmg, co thi qua chung cdt hodc khong chung cdt. Co cac loai nrou sau: Rirou len men khong qua chung d.t nhir nrou vang nho, Lqu tao, nrou Ie, bia :Ruqu qua chung cfit ill ngu, c6c, khoai ~u, hoa qua len me~ ~qu da duoc tinh che nhu nrou hia moi, nrou trang, nrou vot ca Rirou pha che tir c6n etylic tinh chS voi mroc, co thS cho them xiro, huang lieu, phfun mau nhu cac lo?i ruqu mili. Trong qua trinh len men ruqu, cac men t?P cling duqc hinh th8nh t?O c6n metyiic va cac c6n b~c cao khac.· Cac lo?i ~6n co· thS bi oxy hoa thanh cac aldehyt, furfuroL. dQc h?i ho~c oxy hoa tiSp thanh acid. Phan Ung giua c6n va acid t?O thanh este cho mili thorn. Ruqu phai duqc tinh chS, lo?i cac san phAm ph\! dQch?i thi rnai d?t tieu chuAnv~ sinh an toano 1.2. Quan ni?m v~sit dl!ng rU(lu. Nguai ta d~t ruqu hofm toan ra ngoai mQt th\fc phAro rn~c du ruqu cung cung cfip mQt luqng nang luqng kha cao (la ruqu cho 7 kcalo), nhl£11~~~10nay khong phai la calo d\f tm cho co thS, khong co fch cho sinh ly nhu calo cua cac , - th\fc phAm khac. Ruqu khong phai chfit kich thich S\fho?t dQng, rna trai l?i ruqu 18.!nr~ h~ th~n kinh_ya ca cua co thS. Khi dung ruqu, nguai ta cam thfiy nong nguai len vi m?ch mau da bi gian no trong ch6c lat chu kh6ng phai do S\f diSu hoa cua 57
2. trung tam nhiet Iam tang nhiet dQ, trai lai lam tut nhiet dQ xuong, do do uong nrou xong, cam thfty lanh, diSu flay rftt d8 thfty nhiing nguoi u6ng nrou rna n~m . ngu noi lQng gi6, ngoai san, co the cam lanh va illvong. N6i chung, chung ta khong nen u6ng nrou. Neuu6ng, thi chi ducc u6ng tir 25-50g fUQUtrong mQt ngay rna thoi, 1.3. Ttie h{li ella ruou . - . Neu nhu chung ta lam dung 'u6ng nrou hang ngay qua nhieu thi nrou se gay tac hai 100 cho sire khoe. RuQU la nguyen nhan gffi.yra ill vong va phai tieu t6n hang tY do la cho vi~c d8n bu cac chi phi do u6ng nrou gay ra cling nhu di8u tri, mftt ho~c giam kha nang lao dQng Nghien nreu se ddn den t6n hai hang 10~t cac chirc nang co th8 nhu xE_gan, ung thu gan, r6i loan va sa sut tri tu~do I11QU. Ngoai ra, khi ngiroi me nghien nrou con anh huong den S\I phat tri8n thai nhi cling nhu phat tri8n sau nay nhu ch~ phat tri8n ho~c co nhiing bftt thuang trong , phat trien th8 chftt cling nhu tinh thAn cua tre. Nhiing bi8u hi~n cua tac h~i C\1the nhu sau: *vJ h~ lieu h6a: I11gu la nguy co gay mQt s6 b~nh v8 duang tieu hoa nhu viem th\IC quan, viem ~ day, xuAt huy~t d~ day, 10et d~ day, viem tuy' cftp tinh va m~ tinh. Nguy co phftt tri8n ung thu mi~ng, hQng va th\IC quan do t6n thuang 1r\Ic tiep mang nhay tang 18 Ian a nhom nguoi co u6ng ruQU thuOng xuyen va tang 44 Ian a ngum vila li6ng ruQUvila hut thu6c la so vOi nhom nguoi khong sli d\1ng. Rugu gay xo gan vo; tY l~ tU 25-30% s6 nguoi u6ng I11gu. *v.J he tim macft Trong truang hgp u6ng rugu qua nhl8u, cac r6i lo~ nhjp tim se xuftt hi~n. Rugu con lam thoai hoa co tim va tang huyet ap, tU do co nguy co nh6i mau co tim, tai bien m~ch mau nao va nghen m~ch. *vJ th~n:' Rugu ngan can S\l t6ng hgp hormon ch6ng 19i ti8u, lam tang vi~c dao thai nuac a th~, lam tang lugng nuac ti8u. Do v~y, nguoi u6ng rugu se khat nuac han va mu6n u6ng nhi8u nuac han, d6 la vong lufut qu§n. *vJ tinh dyc: rugu lam giam dQ cuang cUng cua duang v~t a dan Dng, 1~ tang nguy co xuAt tinh' sam va nguy co nil h6a, c6 S\I.giam hUng thutinh d\1Ca ca hai gio;, doi khi ddn den vo sinh. *Y~ I11gulam bi~n d6i chuc nang eua h~ than kinh. RuQU anh . hUCmgIan den chuc nang nh~ thuc, rftt nhi8u cacchucnffilgse khongh6i ph\lc dugc. Do t~c dQng wc tiep CUl;l'chftt d9~ tU fUgu •len nao ,law.giam trithong
3. minh va gay sa sut tri tue, Cac day th~n kinh ngoai vi cling bi anh huang, lam viem day th~ kinh, nhirc d~u, co co, tham chi liet. 1.4. Nguyen nhiin nghif_n rteou Do nhfmg quan niem lech lac sai I~m cho r~ng "lam aan ong phai biit uong ruou" do v~y ueng d~n d~ d§n toi nghien. Do stress: a mQt s6 nguoi do g~p phai nhtrng sir c6 bgt thirong trong gia dinh hoac khong duoc su quan tam cua gia dinh va xa hQi, co nhtrng sir chan nan nhtr thgt tinh, ly hon hoac nhfmg sir bU6n ba vS tam Iy khac nhu khong co viec lam, thgt nghiep, Tinh chat gia dinh: con cua ngiroi nghien nrou d@bi nghien han con a gia dinh khong nghien. 1.5. Phbng nghijn rU{lu Khong nen u6ng nrou, d~c bi~t trong nhtrng dip lien hoan, ngay l@,T~t, phai bi~t chu dQng kh6ng ch~ khong duQ'cu6ng qua nhiSu. Khi g~p nhfrng diSu khong may nen trao d6i chia se v6i b~ be, ngum than. Tuy~t d6i khong tim d~n rugu d8 u6ng "giai s~u'. 2. ThuBc la. 2.1. Tac hlJi clia thu8c /ti. - Thu6c 18.la nguyen nhan gfur tIl yang. MQt filia s6 nguai hut thu6c tru6c tu6i 15 se tir vong do cac b~nh lien quan d~n thu6c la p~u vilil ti~p 1\Ichut trong su6t thm gian vS sau, trong do 112se ch~t tru6c tu6i trung nien 35-69 tu6L Cuoc dai hQ (ch~t & tu6i trung nien)bi giam thQ·binh quan 23 name Nguai hut thu6c co nguy co ch~t tru6c tu6i 70 ggp 3 I~ so v6i nguai khong hut thu6c. f)~u nhfrng nam 90, nguai ta u6c tinh hang nam co khofmg 3 tri~u ngum ch~t do hut thu6c la, d~n nay con s6 mly da tang len 5 tri~u va v~n ti~p t\lC gia tang. N~u khong co gi thay d6i, d~n cu6i nhfrng nam 2020 con s6 nay se tang len 10 tri~u!nam, 70% trong s6 do thuQc vS cac nu6c dang phat tri8n. Chi tinh rieng Trung QU6c t6i thai di8m 2020-2030 se co ill 1 d~n 2 tri~u nguai ch~t do hut thu6c 18.m6i name - Thu6c la va b~nh ung thu. Hut thu6c la la nguyen nhan quan tn;mg cua ung thu d~c bi~t ung thu ~ Cac nghien CUu cho thgy, nhiing nguai hut thu6c la co nguy co bi ung thu ph6i cao ggp 14 I~n so v6i nhfrng nguai khOng hut 59
4. , , ,thu6c 1a. Mire dQ nguy co se tang len cung voi s6 nam hut thuoc hi, s6 hrong "".,.'.thu6c .la tieu thu hang ngay va tu6i b&tdAuhut thu6c cang som cang nguy hiem. - Thu6c la va cac benh du.Q_ng,ho hAp. Hut thu6c la la mQt nguyen cua r~t .nhieu benh ph6i g6m khi phS thiing, hen phS quan, viem phS quan man (VPQM) , va benh ph6i t&c nghen man tinh, D?c bi~t, hut thuoc la da dugc chi ro la mot nguyen nhan quan trong nhat cua VPQM va khi phS thiing. Theo WHO thi 80 - 85% cac tnronghop VPQM va khi phS thiing la co lien quan dSn hut thuBc lao Ty su~t chSt d6i voi b~nh ph6i cic nghen mantinh (J ngtroi hut thuoc hi cao hon ",'" " ngtroikhonghut tir 2,3 dSn 24,7Idn. Khmmg 15 - 20% nhUng nguai hut thu6c la ' > ',,' se bi b~nh ph6i t&cnghen m~ tinh. - ThuBc lava b~nh tim mach. Hut thu6c la lam tang nguy co m&c b~nh len' gAp 2-3 ldn va no cO wang mc vOi cac ySu t6 khac lam, tang nguy cO'nen g~p nhi~uldn. Theo WHO, 35% trong t6ng s6 chSt vi cac b~nh tim m~ch coHen quan dSn thu6c lao - Thu6cla vOi ph\! nit va tre em so sinh. Ph\! nit hut thu6c la lam tang nguy co m&cb~nh u~ full hi' cUllg va ung thu vU. NSu ph\! nu hut tren 20 diSuingay thi nguy cO'ung thu vU se tang g§.p41dn. Ph\! nit hut thuBc la co nguy co bi ung thu,', ph6i cao han nam giOi. Man kinh co thS xuftt hi~n sOm han 1-2 nam a nhUng ph\!' nit hut thu6c la, do v~y lam tang nguy co m&c b~nh tim va chUng loang xuang. Hut thu6c la Co ths gay r6110an kinh nguy~t v~ lam giam kha pang WILde. Hut thu6c la con lam' gifun s6 luqng va ch§.t luqng cua' sua my. Hut thu6c Ia lam tang nguy cO'thai chSt lUll do hut thu6c gay ra cac biSn chUng (J rau thai va hut thu6c lam thai- nhi phat triSn ch~ trong m cung. d nhUng nguiri hut'thu6c thi nguy co tre dera nhy can cao g~p 3,4-4Idn. Con cua nhUng nguiri hut thu6c thuOng kho khan trong nh~ thuc, r6i lo~ hanh vi va giam kha nang hQct?P a truang. ,. Thu6c la va cac b~nh khac. Nguiri hutthu6c Ia de hi viem loet da day ta trang han so v6i nguai kh?ng hut thu6c la. Hut,thu6c la gay ung thu, giam Sl! lanh vSt loet va lam'Ioet d8 mi phat. Nguai hut thu6c la Cling d6 bj m&c c4c b~nh. dl1ang lUQtm~ tinh hon., bj I\U1grang tv nhien han, hay hi m&s cac b~nh ya 19i , - , " , " , ' hon ,so yoi nh,iing nguai jplong hut thuoc la. Hutthuocla lWn t~g nguy co hi . • • - - - ',- - " • - • >. - " ,,' - - • - -' ,!_', • '_ ,- ,; - '_ " '" - - " • - " '_.,_',:" .' ., ' -:.- ",,chUng lQan,g XUO'llg;, gay kh6 n~ ngu khopg llgon giac;, gay ~~nhO\!C,nhan mat' " ".va. 11lu;Hut,thuB91~}am. c;g.tb.Skellll'h~ttJ"i~p th~ch~t,.gi,~ J~Schry,"anIl,QU6n& L'"';:' <:',': .•',.:" ",c":",.,,,-
5. dSn h~ thong mi~n dich va cac clnrc nang tv bao v~ khac cua co the, do v~y lam tang nguy co mac cac benh nhiem trung, nhdt la viem ph6i va cum. - Tac hai cua hut thu6c thu dQng. Nguoi hut.thuoc la khong chi gay benh t~t cho minh rna con lam hai nguoi khac, nhdt la than nhan, vi viec hut thuoc thu dQng cling mang lai h~u qua khong kern so voi hut thu6c chu dQng. Moi tnrong c6 khoi thuoc la la nguyen nhan gay nen nhieu benh khac nhau cho ngiroi khong hut thu6c nhu ung thu, giam chirc nang ph6i, ho nhieu dam, nrc ngirc, viem phS quan, tang nguy co mic benh tim va gay kho chiu 0 mit, mfii, tai, hong, Tre em d~c biet nhay cam voi khoi thu6c la, nSu phai thirong xuyen hit tho trong moi tnrong co khoi thuoc se tang tY l~ mic b~nh duang ho hdp, giam chuc nang ho hdp, nhdt la trong nhfrng nam ddu cua cUQcdai tre. Hut thu6c th\l dQng, lam tang tY l~ mic b~nh viem tai giiia chay mu 0 tre nho, lam trdm tr9ng them b~nh ~ 0 tre, lam tang nguy co mic b~nh ung thu mau va ung thu h~ch bach huYSt; hut thu6c th\l dQng con la nguy co d6i v6i hQi chUng dQtill 0 tre nhO. 2.3. Nguyen nhlin ella hut thu8c lti. Do kiSn thuc thai dQ v~ hut thu6c hi: C6 thS nguai hut thu6c khong hiSu biSt ddy du tac h~i cua no nhung ngugc I~i co nhfrng nguai h9 rdt hiSu nhung vfut hut ho~c da:nghi~n rBi khong kien quySt boo Co b~ng chUng cho thdy nhi~u nguOi hut thu6c do khong nh~ thuc dugc mQt cach ddy du nhfrng rlii ro vS b~nh t~t va tu vong sam do sv Iva ch9n cua h9 gay nen. Di~u nay thuang xay ra t~i ~ac nl!6c co muc thu nh~p trung binh va. thde, nhi~u nguai hut thu6c co thS khong biSt v~ nhfrng nguy crr nay. Ngugc I~i, co rdt nhi~u nguai hut thu6c 1abi~t dugc anh huang 1au dai cua thu6c 1adSn suc khoe, th~ chi co d6i tugng biSt rdt ro. Co mQt cy l~ khong nho nhfrng nguai lam cong tac y tS vfut hut thu6c la dil hiSu biSt rdt ro vS tac h~i cua n6. Ty 1~b~nh nhan biSt tac h~i cua thu6c la rdt cao nhung xem nhy va y chi bo thu6c la rdt thdp - Go nguai than hut thu6c: Hinh anh nguai than hut thu6c 1aco tac dQng rdt Ian d~n hanh vi hut thu6c la cua .vi thanh nien, ngay giai do~ ddu khi tre chua hut thu6c, nhfrng hinh anh nay chinh 1a thong di~p vS thu6c 1a ddu tien rna tre dugc tiSp c~ va bit d~u khai d~y sv to mo, tre bit d~u mu6n thu hut thu6c. Nhi~u nghien cUu chi ra r~g con cua nhfrng nguai hut thu6c la co ty l~ hut thu6c cao han nhiSu so v6i con cua nhfrng nguai khong hut thu6c laoVai tro cua 61
6. nhiing nguoi hut thuoc cung trang lila nhir ban be, anh chi em ruQt tac dQng r~t 100 dSn nhfrng harm vi hut thuoc cua cac em. ""Q!!{mg CaD va thong tin dai ch(mg h~p d§n: Cac cong ty thuoc hi thirong eoi thanh thieu nien la nhtmg khach hang tiSm nang, ho tim moi each dS t~ . cong vao nhtrng d6i nrong nay nham tao nhieu IQ'inhuan trong wang lai nhu giam gia thuoc, bao bi nhan mac dep, tim moi each lach lu~t dS quang cao ho~c dira hinh anh len cac phuong ti~n thong tin cho th~y hut thu&e la Ifl sanh di~u va la m6t thoi thuong, nham vao cac d&i.nrong thanh thiSu nien trong cac chiSn dich quang cao va tai tro cho cac S\l ki~n thS thao va fun nhac. - TiSp_can VOO cac san pham thu&e la dS dang: S\l de dan_gtiSp e~n voi cac san phfun thu6e la, gia thu6c Ia re Ia mQt y8u t6 lam tang tY l~ hut thu&c .trong vi thanh nien. d Vi~t Nam, han 50% hQCsinh t\l mua thu6c la trong cac cua hang , ., "., . va tren 80% so hQCsinh nay khong bi ti:r ehoi vi ly do it tuoi. Do nhiing kho khan khi b6 thu6c la: NhiSu thanh nien cho r~g hQ chi hut thu6e mQt vai nam fBi bu. Do la suy nghi sai lfim vi hQ khong chi lam h~i ban than hQ ngay l~p tUc rna con tra nen righi~n va kho co thS b6 dUQ'ekhi hQ mU6n vi trong th\!'c tS, tY l~, mong mu6n eai thu6c cao nhung tY l~ cai thu6e duQ'c l~i r~t th~p. Ly do khiSn cho nguai hut thu6c khong bi> duqe thu6e lit do nguOi xung quaM vful hut, khong thS thiSu thu6c, va do nguai khac maio Chinh vi v~y, tuy~td6i khong n~n hut thu6c lao . J.4. Phong nghi?n thu6clti. - TruySn thong giao d\lc vS tae h~i eua thu6e hi, nghiem c~ hUt thu6c Ia (nhihJ.g nm cong 9Qng. M6i thanh vien trong gia dinh Iuon nh& mlnh phai la tfun gl1ang tSt cho con cai mlnh noi theo. - Co cae quy dinh vS san xu~tva buon ban thu6e lao - Ban than kien quySt khong hut thu6c Ia ho~c thie hut thuAe la.' .- Khongrnai ngllai khac hutthuAelaho~c t~g quabfu1gthu6ela. - Tuy~t d6i khong dUQC ban thu6e Ia eho.1te em, ~>Matuy 3.1.Ma tuy lagl? Theo chlfangtriIlh kiSm soat m~ tuy' quAc tS ~ua Lien ·hQ'P.qu6c (UNDP) narn19Ql' djnh.p,gllia "Ma·tuy·/a nhiingch4ta9c,. ¢p·tinhgayrzghiil1,(ia.ngum gac .tif fJhien···.hoijcnhtin··((;io:· .•.Khi••~arn.nh(}/?vlio' cq.· thi···cori Yigyqf 14m Jhflya6 . : ',;/',.-' ~.:_ ,." '":,.'.:,,.~',' .• _-;: '.:',',:_.':,: :: :-'-, ;"'.'-.< "-"'.:' ,-_·i,,',_'·-:~/_.,_:,~:':·:· '.: :', _",-,',< ':,'- ,-:-' - . ""_""":"";<'-''_''::~ ,;: _', :,",
7. tam trang, y thtrc va tri tue, lam cho con nguoi hi l¢ thuoc vao chung, gay net nhiing ton thuong cho ca nhdn nguoi su dung va cong d6ng" . Theo 03 cong uoc qu6e tS cua Lien hop quoc (cong uoc 1961, 1971, 1988) vS kiem scat rna tuy thi rna tuy bao g6m 225 chat va 22 ti~n chat, M9t s6 rna tuy thirong g~p la: • -Thu6c phien va cac san pham: Thanh phan hoat ch~t cua thuoc phien chu ySu la cac aicaloid. Theo Cong iroc QU6c tS vS kiem soat cac chfit rna tuy thi trong thuoc phien co 6 alcaloid diroc kiem soat nghiem ng~t: morphin, codein, thebain, papavenn, noscaphin va narcein. Heroin (Bach phien): la bQt mau tr~ng, kSt tinh, duoc ban t6ng hop illmorphin, ban dftu diroc dung lam thuoc giam dau. Co tac dung manh va dQCh~i han morphin nhiSu Iftn. - Cftn sa: Ho~t chfit chinh trong cftn sa la cac alcaloid. Cftn sa co khoang 30 ho~t chfit cannabinoid khac nhau nhung quan tam chu ySu tai 3 ch~t: 1:19etrahydrocannabinol (THC); cannabinol (CBN) va cannabidiol (CBD). - Coca va chS phb cua no: La coca lam nguyen li~u chiSt cocain, khoang 98% san lugng la coca toan thS gim t~p trung a ba nuac Colombia, Bolivia, Peru. Cocain la ho~t chfit chinh t~p trung a la Coca, co tac d\lng kfch thfch h~ thftn kinh trung uang gay cam giac thu gian, khoan khoai dung nhiSu se anh huang xfiu dSn thftn kinh trung uang. Sir d\lng nhiSu co thS gay ap xe duai da, giam can, t6n thuang dSn h~ thftn kinh trung uang gay cam giac m~t moi, 10 likg, h6i h9P, dS cau kinh va d§fl dSn hoang tuang. Tir vong co thS xay ra ngay khi dUng li~u nho do gay nhiing can nh6i mall, dau tim. L~m d\lng cocain gay ldch thich cao dQ, gay rBi lo~ chuc nang d~n tm suy ho h~p va tU vong. Ngoai ra con mQt sB chfit nhu cac chfit gay ao giac nhu LSD (d-lysergic acid diethylamid) hay Phencyclidin (PCP) hay cac d§fl xu~t cua phenethylamin, cac thuBc ngu va thuBc an thftn gay ngu, cac thuBc an thftn gay ngu nhom benzodiazepin 3.2. Toe h{li eua ma tuy. a 3.2.1. Tac hai din him than nguai nghi¢n:- nghi~n rna tuy se d~n dSn nhiSm dQc m~ tinh cho co thS, gay rbi loan cac chuc nang sinh ly cua timg bQ ph~n, dSn suy nhuO'c~ofmthan cua nguai nghi~n. 63
8. ~D6i voi h? tieu hoa: ngiroi nghien co cam giac chan an do kha nang tiSt ",dich cua h~ tieu hoa giam, thuongco cam giac bu5n non, dau bung, r6i loan dai ".ti~11khi long, khi tao. - D6i' WYih? tudn hoan: gay loan nhip tim, r6i loan huyet ap, tang giam dQt. ngot, mach mau bi xa cirng d~c bi~t hi mach mau nao him anh hirong dSn hoat dQng cua nao bQ. Vi~c tiem chich tlnrong khong vo trung bam, kim tiem, d~ ddn gSn nhiSm trung mau, viem t~c tinh mach, d~c bi~t la tinh mach hai chi dum. - f)6i voi h? ho hap: cac d6i tirong hit rna tuy thuong .bi viem .mfii, viem xoang, viem duong ho h~p tren va diroi. - Gay b?nh·v€ da: nguoi nghi~n r6i lo~ cam giac da·nen khong co dUll "·.•.giac bAn, thuoog sq nu6c, ng~i t&n niadQ v~y de m~c cac b~nh vS da nhu ghe, h~clao, viem da - Gay suy giam chuc nang thai a9c: Iffii nghi~n rna tuy gan va th~ bi suy· giam' nghiem trQng lam anh hu6ng t6i qua· trinh thai dQc, cac ch~t dQc tich tv· trong co th8 cang lam gan, th~ va toan than suy y~u, nguoi nghi~n hay bi ap xe gan, viem gan, suy gan, suy th~ '. '-D6i vOi h? than kbih: cac ch~t rna tuy tac dQng len h~ thAn kinh trung uang . co th8 UC chS ho~c kich thich timg phAn cua nao. Nguoi nghi~n n~g co bi8u hi~n .r6i lo~ phfln x~ thAn kinh, dau dAu, chong m~t, tri nh6 giam sut, viem day thAn kinh,r6i lo~ cam giac, run chan, tay, ch~ ch~p, sAu,ng~i v~ dQng, de bi kich dQng. NSu dUngliSu C;;lO co th8,bi ngQ dQc c~p bi8u hi~nrAi lo~ tam thAn n~g, honme. - Suy nhu(1c toan than, giam tu6i th9: nghi~n rna tuy db dSn tinh tr~g nhi~m dQc m~n tinh, suy nhuc;yctoan than, nguai gAy co th8 phil nS do thiSu dinh. duOng, r6i lo~ nhjp sinh hQc, suc khoe giam sut. Do nhilng nguyen nhan '. ',_ ,'. 'I ' tren suc lao dQng giam ho~c m~t kha nang lao dQngvakhll nang t~p trungtri oc. Cac, th6ng ke<choth~y nguoi nghi~n thuoog chSt (1 dQ,tu6i30-50 tuBi, tnIoog hqp dung qua 1iSuco th8 blchSt dQtngQt. ' ,-ink hicirngdin $¥phtit tridn.nr}igi6ng: khi m6i sir dlJIlg Pla tuy' thuO'ng "J -," ', __ . ,-' " " • • -_ ". gay kich thicbtinh d\lc vi"~y d8 thoil man nhu cAutht!O'ng quanh~ v6i gai m~i .dam, de ni~c cac b~nlrla)'nhial11 ,quaduOng tinhid\lc, giamkhlrnang .s;jn,h .san, .' ,- '__' :.<", .''''',''' - ",' ", ,;. ' ,'," ",:. '," """., "'" ,- ',';:- , : " ' '. ,:-' -: "-_', " ho~c sinh c()n 901ysu, tIi tuQ ch~01phattii8n. eM y&i ph\l nu c6,thai, pghi~n rna , - • ' • _. - '. _.': , • • • .'. • '._ - ' - •• - ,c. .' _ ,' ' __ ~ .: : ; ' , c.
9. tuy co th@dfrn dSn sfiy thai, thai hru, de non, suy dinh duong bao thai, tre sa sinh g§.yySu, kho nuoi, cham phat trien v@th@hrc va tri tue, - Nguy co lay nhilm HIV: cac d6i nrong nghien rna tuy la nhom co nguy co cao v@lay nhiSrn HIV bang hai con duong la tinh due va mau, Khi tiem chich ma tuy, d6i tuong thirong dung chung bam kim tiem rna khong hoac khir trung khong dam bao. - Ma tuy lam thay d6i nhdn each nguai nghien: rna tuy lam nguoi nghien thay d6i trang thai tam ly, sa sut v@tinh th§.n,thay d6i nhan each, HQ thirong xa lanh n8p sinh hoat lanh manh nhu hoc t~p, vui choi, lao dQng, van hoa, thS thao, yeu thuong va diroc yeu thirong ngtroi than, be ban HQ thuong s6ng u dQt, each biet, xa lanh moi ngiroi, xa lanh b~ be t6t va chi tim b~ cung nghi~n 3.2.2. Tac hgi d6i wYi gia dinh: t~ n~n nghi~n rna tuy da pha ho~i h~nh phuc cua nhi@ugia dinh. Til nghi~n rna tuy, ngum nghi~n dii phai ban tai san, th?m chi ban ca nha dS co ti@nsu d\lng rna tuy. Nguai nghi~n co nhfrng hanh vi tho b~o, rn~t tinh cach nhu danh d?p vg con, b6 my, nguai than dS bUQccung c~p tiSn cho vi~c su d\lng. B~t ctc gia dinh nao co nguai nghi~n rna tuy dSu rnang n6i kh6 cho t~t ca cac thanh vien trong gia dinh 3.2.3. Tac hgi d6i WJixii h9i - Gay r6i tnJi tv xii h9i: Nghi~n rna tuy la nguyen nhan trvc tiSp nay sinh tQi ph~m. Nguai nghi~n rna tuy la nguyen nhan cua S\l gay r6i, m~t tr~t tv cong cQng, gay tam ly 10 ng~i cho nhan dan, anh huemg tf\lC ti@pd@ndai s6ng tinh thfin va v?t ch~t cua nhan dan. - Tac hgi din n§n kinh ti: S6 tiSn tieu dung cua nguai nghi~n su d\lllg rna tuy hang nam khong phai la nho. Ngan sach cua cac nu6c cho cong tac phong, ch6ng t~ n~n rna tuy, cho cong mc cai nghi~n, xay dvng cO'sa V?t ch~t, dao t~o can bQ T~ n~n nghi~n rna tuy da anh huemg r~t Ian t6i suc lao dQng cua cQng d6ng. Theo th6ng ke co tm 50% s6 ngum nghi~n rn~t suc lao dQng ho~c khong chiu lao dQngdS lam ra cua cai V?tch~t cho x~ l1.Qi. - Tac hgi vJ chinh trj-xii h9i: t~ n~ nghi~n rna tuy anh huemg r~t x~u d@n chinh tri xii hQi, tf\lc ti@plam giam long tin cua nhan dan d6i v6i xa hQi. 3.3. Plzong chang nghi?n ma tliy. - Nang cao dan tri: c§.n giup cho mQi nguai th~y ro tac h~i cua nguai nghi~n rna tuy va trach nhi~rn cua rn6i nguai cong dan trong vi~c d~u tranh 65
10. chang cac t~ nan xii hQj (noi chung) va rna tuy (noi rieng) d8 m6i nguoi coi viec -phong chong nghien rna tuy Ia cong vi~c cua minh, cho minh va cho cQng dang. Ca nhan la .thanh vien cua cQng dapg. CQng d6ng .lanh manh, ,se .tao diBu kien cho ca nhan phat tri8n lanh manh. Cong dang se khong ySu nSu co nhieu thanh viel1 rai Ioan hoi nghien rna tuy - D5i voi nguoi nghien: c§n kien tri giao due thuyet phuc voi long thuong yeu ton trong nh~ khoi d~y long tin, long tv trong va trach nhiem cua ho voi ban than, voi gia dinh va xii hQi. Khong .xa lanh, khong to thai dQ b~t 111C, khong xi nhuc, khong h~t hui hQ, gi(lp do va dQng vien hQ di cai nghi~n. Ban than ,,nguvi nghi~n can chu y tim hi8u d~ th~y tac hlili cua rna tuy chu dQng va kien quySt tit b6 rna my, khong rn~c cam, t1! ti, xa Janh, co trach nhi~m v6i eQng d6ng trong', vi~c phat hi~n tQi phlilm tang tni" buon ban v~ chuy8n va sir dl}ng. trill , phep ch~t ma tuy va thvc hi~n nghiem chinh chuang trinh di@utrj do thay thu8e '"quydinh . Gay du lu~nva thai dQlen an ~IlC;U1rna illy. V~ d ,-".,' - ,. _', ",:-"._ ,_,'- :.-._"" ". ,._, ,'-. ," -'.-'.:;-.'.' -, . - -_.-", ' __ ":,' ,.,.' ,.,'