Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Nguyên lý sức khỏe cộng đồng - Khái niệm sức khỏe cộng đồng

Nội dung text: Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Nguyên lý sức khỏe cộng đồng - Khái niệm sức khỏe cộng đồng

1. Bai 1. KHAI NIEM. SUC KHOE CONG. DONG MVCTIEU 1. Mo ta diroc mot vai net lich su Y tS cong cong va Y tS cong d6ng 2. Trinh bay duoc cac khai niem vS Y tS cong cong va Y t~ cong d6ng 3. Nhan tlnrc dircc tAm quan trong cua Y t~ cong cong va Y tS cong d6ng trong cham soc sire khoe nhan dan. NQIDUNG 1. MQt viti net lich sir Y t~ cong cQng (Public Health) va Y t~ cQng dang (Community Health). Khi chung ta dS c~p toi tinh hinh sire khoe benh t~t, moi tnrong s6ng cua mQt cong d6ng khac voi timg con ngiroi ca biet. Y t~ cong cong quan tam d~n nhtrng dam dong nguoi voi kich cO' khac nhau, til rnQtgia dinh toi ca qu6c gia va khu VVC• Truce day, tir thai c6 dai, nguoi ta da thay co nhfrng dam dong nay hay bi benh hoac ch~t sam han nhtrng dam dong khac. Nguai ta l~i th§.y co nhiing b~nh xay ra tren nhiSu nguai nhu nhiing V\l dich. Nguai ta cling phat hi~n ra nhiing m6i lien quan giua tu6i thQ cua con nguai v6i diSu ki~n an a, sinh ho?t, nghS nghi~p. Cling vao nhiing th~ IcY tru6c cong nguyen, nhiSu thfiy thu6c dii mo ta tinh hinh b~nh t~t, tu vong cua cac nhom dan chung khac nhau trong xii hQi. Vao giua thS ky XVIII t6i khi vi~c khai bao tu vong, khai sinh, th6ng ke y tS dugc thvc hi~n thi sv phat triSn cua y tS cong cQng co dinh huang han, tra nen quan trQng han. Cimg v6i qua trinh van minh hoa, phat triSn khoa hQc ky th~t,_ san xufit, nhiSu nganh khoa hQc hfru quan dii dong gop vao vi~c phat triSn cua y hQc dV phong. Dfin dfin cac cong trinh v~ sinh cong cQng dugc xay d\lllg. Nhfrng phat minh trong vi sinh v~t hQc, y hQc, dich t8 hQc da keo dai tu6i thQ cua loai nguai. Y hQc dV phong tra thanh rnQtnganh khoa hQc quan trQng cua xii hQi loai nguai. No vira 1a san ph~m cua ti~n bQ khoa hQc ky thu~t, vira thuc d~y qua trinh phat triSn xii hQi. Lfin luqt cac nganh v~ sinh hQc, dich t8 hQc phat triSn thanh rnQt ,. khoa hQc chuyen sau trong y tS cong cQng. Tuy nhien nhiing giai phap ky thu~t nhu tiem chung, cac cong trinh v~ sinh, cung c§.pngu6n nu6c s?ch khong chi bao v~ suc khoe cho t§.t ca mQi ngum trong mQt cQng d6ng, v6i mQt dia chi rna trong do co nhfrng nhom cQng d6ng khac vS van hoa, kinh t~, diSu ki~n s6ng Nguai ta cling nh~ th§.y r§.t ra khai ni~m vS cac nhom cQng d6ng co nguy cO' khac nhau v6i ngay cung rnQt b~nh, trong cung mQt dia chi. Cho t6i ngay nay 1
2. cling vfin con co nhUng cQng d6ng nguoi chua duoc cham soc y tS mot each thoa ···dang. Nguoita cling dii nhan ra rAng l<1ifuip~b~nh t~tJa'hau qua'cua_!ieng bi . o nhiSrn moi wang rna con la tAng hoa cua cac ySu t6 kinh tS, van hoa, xii hQi, an ninh, chinh trio Hon thS niia, 0 nhi8rn moi tnrong cling chiu anh huang tnrc tiSp cua cac ySu ta tAng hoa do. Qua trinh phat tri~n rnQtrn~t rnang lai co so v~t chat d~ phong benh, chfra benh t6t hon, ~t khac lai lam nay sinh cac ySu t6 dQchai moi (0 nhiSrn, stress; thay dAi hanh vi, 16i s6ng ). Ngay nay, khong ai co th~ noi tinh trang sire khoe cua cQng d6ng kern la donguyen nhan duy nhAt tir hoat dQng Y tS chua t6t. NSu Van hoa thAp, t~p quan lee h~u se rAt kho thvc hi~n tiern chling, giao d\lC suc khoe dan s6 NSu di~u ki~n k.inh tS thAp kern, 8e khong th~ co dinh duang t6t va khong th~ cO nha a va cong trinh v~ sinh hgp IY. NSu xii hQi co sv phan tAng giai cApfa r~t, thi nguOi dan thuQct§ng lOp xii hQi thAp 8e khong du kha nang chi tni cho cac phi dich V\l y t8. DSn day, y tS cong cQng l~i phat tri~n them rnQt buac niia, do la huy dQng 8Vtham gia, dong gop cua rnQi cQng d6ng, chinh quy~n, cac ngaoo, tA chuc doan th~ vao 8VIlghi~p cham soc .' suc khoe cQng d6ng. I .,. , '. " " Tu do danh tir y te cQng dong hay suc khoe cQng dong tra thanh mQt h~ th6ng quan ni~rn, phuong huang ho~t dQng trong Ilnh vvc cham soc, bllOv~ va nang cao suc khoe . " .2. Cac khai ni~m v~ Y t~ cong cQng va Y t~cQng clAng 2.1.<Y ticong cpng Y ti cong c9ng (YTCC) la khoa h9C ci1ng la ngh? thu(J,tphdng b?nh, keo dai tu6i th9 va tang cuangsu-c khde thong qua nhiing c6 gang co t6 chu-c coo xo. h9i. Y t8 cong cQng (public Health ho~c Sante' Public) la rnQt_!_Achuc tAng hgp Ung d\lng ph6i hgp cac khoa hQc, cac Icy thu~t, Icy sao, cac suy nghi vao vi~c duy tri, c4i thi~n, nang cao suc khoe, dl! phong b~nh va cac thuong t~t. I(hu VVCy t8 cong cQng do Nha nuac ph\l trach. Y t8 cong c9ng d~u chi rnQt ban chAt rAt co ban: YTee la y tS thuQc Sil uan l' truc ti8 eua Nha nuac. Ta co th~ gQi rnQt cach ra rang rAng: " CC la tlcuaNha nuac . MQi chi phi cho ho~tdQng, ti~n tra luong cho can bQ YTee thuQcJdnh phi cua rnQt qU6c gi~. ehinh phu co trach nhi~rn cham 10 va chi d~o YTee ph\lc V\l cho sue khoe cua nhatl dan. ". . . Chu-c nang (:Xl ban cuay ti cong c9ng.; LTheo<l5i va phan tich tinhhinhsuc khoe 2. GifunsatdjclltS,hQq lp~ong ngU~ya 14~1ll.soat,di9h·· • :. _- "_"'-. . "~c' ' • .' ," ' ' ."". . ,,', '" ' . . ' . __ , • ., 3.Xaydvn~.cPJnh$aC~;v~.J(e hO~9hy~e'CQI)~ cQng.·;
3. 4. Quan ly co tinh chien hroc cac h~ thong va dich vu sire khoe cong d6ng 5. Quy chS va thirc hanh phap luat dS bao v~ sirckhoe cong cong 6. Ph at trien nguon nhan hrc va l~p kS hoach trong y tS cong cong 7. Tang cirong sire khoe, S\I tham gia cua xa hQi trong cong tac cham soc sire khoe va lam cho ngiroi dan co y thtrc thuc hien duoc do la quyen 19i cua minh 8. Dam bao ch~t hrong dich vu sire khoe cho ca nhan va cho cong d6ng 9. Nghien ciru, phat triSn va thirc hien cac giai phap y tS cong cQng mang tinh chat d6i moi. Khi bao cao v@tinh hinh y ts a mQt quoc gia nguoi ta thuong trinh bay met ban thuyet trinh v@YTCC vai ~u sau: 1. Thong tin co ban (General infomation): Ph§n nay trinh bay v@di~n tich, dan s6, chi s6 xa hQi kinh tS, t6 chuc y tS, kinh phi va mQt s6 chi s6 y tS. 2. Cac h~ th6ng cham soc y tS (Medical Care Systems): Chuang trinh bao hiSm y tS qu6c gia, m1illlg lum san soc, nhan l\Ic, h~ th6ng y khoa chuyen sau, dich V\l cham soc suc khoe ban ddu, h~ th6ng c~p cUu, thea d6i suc khoe, trung tam th\Ic hanh va dich V\l san soc y t@a mi@n nui va hai dao. 3. Bao v~ va nang cao suc khoe (Health Promotion and Protection): Di .& truySn va suc khoe, k@ho~ch hoa gia dinh, suc khoe ba m~ va tre em, nang cao suc khoe .cho nguOi co tu6i ill40 tra len, bao v~ m~t cho tre em, v~ sinh rang mi~ng, d\I phong va quan ly cac b~nh nghS nghi~p, quan ly b~nh ung thu, chuang trinh ch6ng hut thu6c, suc khoe tam th§n, giao d\lc suc khoe, giao d\lc dinh duOng, d\I phong tai n~. . 4. Quan ly cac b~nh lay truySn (Control of communicable diseases): Quan ly cac b~nh lay truy@n, kiSm dich qu6c t@,thea d6i b~nh, tiem chung, quan ly cac b~nh: b~i li~t, viem gan B, AIDS, b~nh lay truy@n qua dUOng tinh d\lc, viem nao Nh~t Ban B, s6t xu§.t huy@t, Lao, Phong, mQt s6 b~nh lay truy@n dia phuang. Quan ly v~ sinh hang hoa thuang nghi~p, cac dich V\l. Labo ph\lc V\l phong b~nh va san xu~t cac san phAm sinh hQc. 5. v~sinh th\!'c phftm (Food Sanitation): Quan ly, kiSm tra th\!'c phftm, h~ th6ng thanh tra ch§.t thai cong nghi~p, thanh tra th\Ic phftm xu~t khAu, d\I phong va quan ly b~nh lay truy@n do th\!'c phAm, thanh tra th\Ic phftm dinh dUOng d~c thS. 6. Quan ly duQ'c (Pharmaccutical affairs): Lu~t phap, diSu l~ duQ'c, thanh tra thu6c va my phAm, quan ly quang cao. Thanh tra thi truang thu6c, my phAm, thu6c maio QUID ly cong nghi~p vS thu6c, cung c~p va quan ly ch~t gay nghi~n, quan 1:9cac hang duQ'c phAm, su d\lng vi tinh trong quan ly dugc. 3
4. 7. H~ thong kiSm nghiem thuoc, thuc phfun va my ,phAm (Laboratory, "testing of Drugs, Food and Cosmetics). ' T6 chirc cac loai dich vu Labo, ki~m nghiem dinh ky,va thuang xuyen, Hoat dQng nghien ciru, caithien thuong xuyen chftt IUQIlgcacLabo v8 nhan luc, . " ky thuat va tieu chuan. 8. Phat tri~n y hoc c6 truyen y hoc dan tQc (Development of Traditional , Medicine andPharmacy): .Thuc hanh thucc y hoc c6 truy8n, hi~n dai hoa b~g . 'nhfrng nghien ciru khoa hoc cay thuoc la d~ chuan hoa thuoc cA truyen, " 9. 'KS hoach y tS, phat tri~n Icy thu~t va hop tac qu6c tS (Health Planning Technology Development and International Cooperation) Chuang trinh y tS , hang nam, danh gia hieu qua cac dich v\lYTCC, phat tri~n nhan .hrc, khao sat dich vu y tS, thu nh~p AnplJ,dm v8 quan ly, nghiencUu .va phat tri~n d~, tang cUOnghqp mc qu8c tS. 10. T6 chilc m~g lum thong tin y tS (Establishment of Health information Network). Cac ho~t dQng chuang trlnh vi tinh, rrng d\Ulg vi tinh quan ly b~llh, vi~n, t6 chilc m~ng lucri thong tin san soc y tS toan quAc. Tren day la 10 nQi dung C(J ban v~ ho~t dQng ¥Tce clla mQt nha nu6c 6 chau A. Ban thuySt trinh YTCC nay dugc coi nhu tai li~u gioithi~u tAng tha v8 y tS ella qu6c gia do. , 2.2.' Y ti c§ng dang (YTCB) ,2.2.1. C9ngd6rzg ta gi ? Dinh nghia cQng d6ng dugc trfch dich tit ill diSn thu~t ngft y khoa' (Medical Dictionary) ella nha xuAt ban Saunders 1989: "C9ng d6ng la m(Jt tang','," thi th6ng nhJt ma a defy m9i nguiJi cimg dang s6ng, hpc tq,p va lam vi~c tren cimg m9t vi tri, ph¥c tung m91 luq,tphd/) ch'tlng, cung chiu cmh huirng nhfing quy ,,'ilinh vJ phongttlc tq,p quan cung m(Jt.thien hu&ng,' m(JtSq thich, m9t ngon ngii,' chung". Til dinh nghia nay chUng ta co th~hlnh dung cQng d6ng co thS la_mQt lang, mQt xa, mQt xom ban, ,mQt nhom ,nguoi co cimg mQt.chi hu6Ttg 'chWlg'nhu cQng d6ng nguoi Vi~t 6 nuac ngoaL. ' Til cQng d6ng' dugc dimg vcri y nghia, rQng v~ tBng qu4,t hqn. thi~n. vS .con n g u:~ng.Ui, dAn;,kh6~e'D'~,~ieu ~~ (lji:~~;ooW&i ~ W 2 2 2 . .•. • • L tec{Jn? '-long! J. J.~, '/" ,l~~~\).,~\~~',' . .' , , 1920M.Wlaslowenguqi MY·da.neulen1§n dau.tiel).oinhnghla ye ¥TCD, TheoOl).g, ITGtJ lJao g6 : ' ' . " ' , . .' 111 .~Ph6ng ngira b~11h~t.'
5. 2- - Keo dai tu6i tho ) - Tang tien sire khoe va sire manh tam th@ lire cua moi ngiroi bang SlJ n6 hrc co t6 chirc cua cong d6ng nhb: q- - Lam sach moi tnrong s6ng. 5 - Chong benh truyen nhiem, benh xa hci. " - Giao due moi nguoi v~ sinh ca nhan, _:;- T6 clnrc cac co sa y tS dS chAn dean som va diSu tri du phong cac benh t~t. Z - Phat trien bQ may t5 chirc xa hQi dS dam bao cho moi nguoi mQt mire s6ng phil hop cho vi~c giu gin sire khoe. (@\iCtieu cuBi cung) la dam bao cho moi ngiroi diroc huang quyen cua minh khi ra dm la cO sue khoe va sang lau. XuAt phat ill dinh nghia nay da hinh thanh nganh YTCD a cac mroc My, Anh, Phap, d~c biet a cac nuac dang phat tri@n a Chau A. Nam 1980, nQi dung YTCD duqc mQt t~p th@nha khoa hQc Phap xac dinh nhu cAu bao v~ suc khoe, d~c bi~t la cac ySu t6 c6 nguy co cao (Risk Factors) anh huang dSn suc khoe cQng d6ng nhu: - Moi sinh 0 nhiSm (YSu t6 v~t lY). - Moi truang va b~nh ly xa hQi. - Dinh duOng. - Dan sa. - B~nh nhiSm trung. - ~!nh tS tr<:mgvAn dS su~ ~oe. - T6 chuc thlJC hi~n vAn dS bao v~ suc khoe (kS ho~ch, chuang trinh, ph6i hgp, danh gia). R5 rang tu tuang chi d~o cua YTCD la thlJC hi~n cong b~g xa hQi vS suc khoe cho mQi ngum. Nhu v~y vS diM huang ban chAt YTCD la quan di@my hQc dlJ phong va d6i tuqng ph\lc V\lla ngum dan lao dQng trong cQng d6ng cua hQ. D6 la quan di@mtiSn bQ trong y hQc cua cac nuac tu ban phat triSn va illt nhien cQi ngu6n vS quan di@mla tu tuang cach m~ng cua chu nghia Mac - Lenin. 2.2.3. S1:fkhac hi?t cua YTCC va YTCD VS t6 chuc cua YTCC va YTCD nhu da trinh bay a phftn tren hoan toan khac bi~t nhau. Tuy nhien vS dinh huang va ban chAt YTCC va YTCD khong khac nhau nhiSu, co ban dSu lAy quan diSm y hQc dlJ phong va d6i tuqng ph\lc V\lla ngum dan a cQng d6ng. Cai khac bi~t quan trQng nua cua YTCC va YTCD 5
6. '., ." - . ',:_-." 1ft bien phap to chuc th\lc hien, Ta co the lay rno hinhso sanh du6i day ~epIlau , Qi~t.hai lo~ihinhytSnay (rna hinh 1)~' Nhandall (People) Nban, dall cbi dong vai"tro ti~p ohin thy, dqng ", ' (Recipient - Inactive) , ' Mo hinh~: Yt~cong cqog d"'f)'~.mobinb boa Can bq y t~ Nbit ntrCYC Nhan dan (Gorvernment workers) (People) @ Myctieu ,(GOAL)" Can bq y t~ Nhit nllO'c Nhan daD lit ngllOi vira lit IlgllOi giup do-/h8 irf)' d~ xtrCmg vit dao diSo ' . , ciIogtri~D khai (Initiator I Actor) Mo hlnh 2: Y t~ c{)ng dang dllf)'Crno hlnhhoa ' Cac muc tieu cua cac chuong trinh y tS duoc can'bQ Nha runrc "mang. xu6ng" cQng d6ng va triBn khai cho cQng d6ng thuc hi~n. Thanh vien cua cQng d6ng tiSp thu cac chuong trinh .hoat dQng y tS rnQt each i'th1:l il9ng" dAy la rna hinh YTCC cua Nhanuac (rnOhinh 1). Ho~t dQng YTCD hi~n nay duq9 hi~u nhtr rn~t SlJtham giat£Ch ClJCcua cae thanhvien a cQng d6ng nh~rn cung vai chinh quy~n tim nhfrng giai phap giAi , ",:' '., : . " - ,;. , , quyet nhfrng congvi~c de phattrien cQng dong (Developrnent)trongd6c6 yte. 'Thu~t ngu "Involvement" cua YTCD dugc stid\lIlg'dB chi tinh nang lirih dQng,'· tham gia cua cQng d6ng. ,," ' Y ta cQng d6ng ciing" chinh 1a man y hQe hi~n d~i. cua, Y 'hQe>dlJ'phong . _'.' ,- "", , .,'.,' _ ,"' - ,", ':, " - '. ;._ -' Dugc SlJgiup do cua nhieurnonkhoa hQc: ,V~tly, Boa hQc, v~sinh, Nfi~ndjch, . " ' , ' -',~' ~ -. ". -', - " ':. , - ',', - ._- -, '. , / Sinh hQC;DQ9 chathQc, Thong ke, Djch te hQc,.Yxa hQihQc, Nh~ hQY.Chinh' .,·vikhai ni~m,'nayma.mQts6·.n9'i c6_£)onvj.Q~o.t~QY:.h9ccQng~3ngtili\:rmQt~6, .nuac Dong Nalll A: Thai L~11vaYi~tNam;," . . ' ,",
7. Moi trtreng Benh. ChAn doan f)i~utr] NgllM khoe M\lC dich cU6i cling cua YTCD Ia khong cho mam benh phat sinh, ti8n toi loai trir duoc nhtrng nguyen nhan gay benh cho ngiroi lao dQng va dam bao duy tri t6t sire khoe cua ho. Nhu v~y vB ban ch~t y t8 cong dAng la quan diSm y hoc du phong va d6i nrong la dSn voi ngiroi dan, nguoi lao dQng trong cQng dAng cua ho, Cling chinh vi v~y tuyen ngon Alma Ata (1978) neu len mQt each cu thS quan diSm chung nay cho nganh y t8 cac mroc tren th8 gioi. CAU HOI LU<}NG GrA 1. Trinh bay cac khai niern vBY t8 cong cQng va Y t8 cong dAng 2. Phan biet sg khac nhau giira Y t8 cong cQng va Y t8 cong dAng trong e-:n"Saehat ' sue, Y'leeIcl· Hgtf61, .xd"an.· - g Y 40:- CCv,fl J~KLa )u~OC< ;h<X-, d );OC ;rid, rif It-P ~~ xJ,J, tJ elo:" J' c;'B cf~ 7