Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Nguyên lý sức khỏe cộng đồng - Các yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe

Nội dung text: Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Nguyên lý sức khỏe cộng đồng - Các yếu tố ảnh hưởng đến sức khỏe

1. Biii 5. cAc YEU TO ANH WONG DEN sue KHOE A MUCTIEU. 1. Mo ta diroc cac ySu t6 anh hirong dSn sire khoe tai cong d6ng. 2. Phan tich duoc m6i lien quan gitra cac ySu t6 moi tnrong voi sire khoe 3. Nh~ thirc duoc tAm quan trong cua cac ySu t6 arm huong d@nsire khoe tai cong d6ng d8 co bien phap phong chong NQIDUNG 1. Khai ni~m sue khoe Theo T6 chirc Y tS ThS gioi (1978): "Sue khoe la mot tinh trang thoai mdi hoan toan vJ thi chat, tinh thdn va xd hoi, chu khong phai chi la mot tinh trang khong b?nh hay tdt". Do do sue khoe la S\IkSt hQP hai hoa ca ba thanh ph§n: th8 chat, tam thftn, xa hQi. - Sire khoe th8 chAt la: + T:lm voc (chiSu cao, can n~g, cac kich thu&c co th8 ) can d6i, phil hQP • vai tu6i va gi&i. Nhu v~y nguai beo qua hay g:lYqua dSu co suc khoe thS chfit khongt6t. + Th8 l\Ic (suc nhanh, suc m~nh, suc bSn, suc dai, kheo leo ) phil hQP v&i tu6i, gi&i. Nhu v~y nguai qua ch~ ch~p, nhanh m~t moi, nhanh xU6ng suc la co suc lffioe the chat Idiong tot. - Suc khoe tam th:ln la: co kha nang t\I lam chu duQ'c ban than, luon giu dUQ'ecan b~ng trong ly tri va tinh cam truae mQi thay d6i khong ngirng eua moi truCmgben ngoai. - Suc khoe xa hQi la: co kha nang hoa nh~p v&i moi truCmg xa hQi xung quanh, co kha nang tae dQng cai t~o l~i moi truCmg do. DS danh gia sue khoe eua mQt ea nhan, nguai ta thuCmg su d\lng cac chi tieu sau: - Do cac chi tieu vS thS l\Ic: ehiSu eao, can n~ng, l\Ic bop canh tay . - Bo cac chi tieu chuc nang: m~ch, huy@tap, dung tieh s6ng, thi h;rc,thinh h;rcdi~n nao d6, chuc nang gan, chuc nang th~n 25
2. DB danh gia sue khoe eua mQt cQng d6ng, ngiroi ta thuOng Stl .dung cae chi ., ,"" _, '.' lieu nhu tu6i tho trung binh, tj l~ illvong, tj l~ benh ~t, tY 1~chSttre em. .: 2. Cac y~utA aoh buang d~o strc khoe 2.1. Mt, hinh cdc yiu ta tdc ilpng illn suc khoe . c\\Ulh tri. Pilat mill . t,.\'O-"- fjC s~b.-NhA a- ~ ~1J-6 b~ .,~\1!.~\1ly-.llmhdlJc-n~P~60I'et"" 0- s.~~~bll6i8f.1,Sidt~;;;-~~~ o~ . :-Q,s,.~~ · ' 'i.(~ t:q ~ t!1. . ~~.~.~ ~ .,.~,_ Mo hlnh Dahlgren va White bead, 1998 ;2.2. Cac y~u tA tac dQog d~n sue khoe 2.2.1. Hanh vi laisang cti "han va c{JngilOng *,Cacyiu t6 tam Ii (nhan each, tinh trang cam xuc): - NIlan cach: g6m cac ·tr~g thai tam ly, nh~ thirc, tinh- cam, xuc cam, khien cho mai ngiroi co nhling dap Ung tam ly va tinh thAn khac nhau vai cac ySu tA ngo?i sinh va nQi sinh. No giaithich t?i sao dAi vOi cling mQt mc dQng bftt lqi eho sue khoe, thlngueJi nay chAng do hay vUQt qua dugc con nguOi kia thi hi m~eb~nh. . , -. eho con nguqi c6nhilnghanh vi cO h~ chosuc-Jmoe ho~c hBnhvigay b~nh rihu ,_. ,.: -._ - - . .' ," . . h.ut thuBc la, uBng rugu dB giai sAu. Cam xuc fun t(nh (tr~m 'cam,,10 l!ng, ihli .~. ~ . -. - -, '. -, .-" . . - _- , ,.dich) d8 dlIa. dSn mQt to?! b~nh tam. thB. (b~I1h11J?ehVaM, hen, vieI11 kh6p~ 10et d{l day tei ti1fug.:.). *(;ac yiu t6 hanh vi va /(f{s6ng: Prom vi va h~i sAng tua 'm~i.carih§n hay _ :, . . . . "' . •• . _ . :, - ' ; . . '.-' , . , . -. - eQIlg dong ,gop phan t?O nell_SUe ·khoetotho~c .·gay b~nh a yaC' nhom pguai "'. ",-' :,'-_'_-: :,-,_.- :. -,.:- '_ •• \ :. ,_':-,-:'-_'-.': ," '. - c _._- " . ,
3. thuoc cac lira tu6i khac nhau s6ng trong cac cong d6ng, xii hOi khac nhau va co th@gop phan bao v~ hay pha hoai moi tnrong sinh thai. Nurre ta hien nay, cung voi tilllg iruQng kinh tS hi qua trinh do thi hoa chong, hai qua trinh nay ben canh ta~, con gop ph:1nhinh thanh mot s6 hanh vi 16i s6ng tac dQng manh dSn sire khoe ca nhan va sire khoe cong d6ng. Ngheo tUng khien cho ngiroi ta khong co diSu kien d@thuc hien duoc cac hanh vi va 16i s6ng lanh manh, m~c du ngiroi ta vdn biSt ro cac hanh vi va 16i s6ng do la co 19i cho sire khoe. Them vao do, ngiroi ngheo lai dS co cac hanh vi co hai cho sire khoe nhu hut thuoc la va nghien nrou cao hon so voi ngiroi giAu,thay vi di tim cac thu vui choi lanh manh. Tinh trang ngheo nan hay sung tuc ciing chi ph6i 16i s6ng, cac m6i quan h~ gia dinh, cQng d6ng, xii hOi, tlr do anh hUOngdSn suc khoe ca nhan va cong dang. - Cac ySu t6 hanh vi: hanh vi cua con nguai(§)aSn thuc, thai do, thvc hanh va niSm tin ~M6i hanh vi la sv i@uhi~n cua t~t ca cac ySu t6 do ~. nh~h~dQng cu th@.~ hanh vi nguai co lien quan dSn vi~c bao· v~ va nang cao suc khoe ho~c lien quan dSn mot v~n dS suc khoe nh~t dinh. C6 nhiing h8nh vi tang ~g cho suc khoe nhu rna tay truoc khi an, t~p th8 dl:lC thuemg xuyen. Hay~~i cho suc khoe cho ca nhan va cQng dang nhu an u6ng qua dQ, quan h~.tinh dl)c bira biii, hut thu6c la a nai cong cOng. Ren lur~Ild8 thich {mg, co th@la tich cvc nhu t~p mQt vai dong tac thS d~c sau mot bu6i lao dong tri oc (d6i ph6 tich cvc vai m~t moi) hay d6i pho tieu cvc nhu hut mot diSu thu6c la. ~ nhu hut thu6c la, u6ng rugu. Hfuih vi ci:ilIIhnanh, nhu cho con bu binh hay bu sua m~ hoan toano H8nh vi-tim kiSm sye kOOe nhu an it rna, ren luy~n than thS. ~{ian suc kh6e-do la nhiing hanh vi suc khoe dii dugc thiSt l~p mot cach bSn viing va duQ'cthvc hi~n mot cach tv dong, ngoai y thuc. Th6i quen hay t~p quan dugc coi nhu ban nang thu hai cua con nguai nen r~t kh6 thay d6i. - L6i s6ng: 16is6ng cua m6i ca nhan la do: + Cac hanh-vf'Vllth6i quen nh~t dinh cua m6i ca rthan nhfun dap {mg voi cac diSu ki~n hoan canh C\l thS. '\j ~ l v~o /t~~q ~I;;'rlq r m(JG cdc· () U 27
4. '+ Cac nifun tin va gia trj cua ea nhfut, gbm cae gia triv~t~hAt va tinh thAn biBu. hien trlnh d ,-' " • ~ hOlkhi uQc,' eacl()~i.vi khuannfun lTI9~ , _-, ' " . _:. __, ' ,,", " . - () i1hi~m cae ngtiOn nuac: clo khfthai, nuac thai, rae thai tir, khu dfu(cu, '.kilt! cong nghi~p,:hln1"0 nhi~m cae nguaIl]~lfa9 m~t,·ngfun, Jam cho'ngu6n nuac :::.-,-", _':'.~ ;;:, -'::: ',-: "-:- "-, ;',~~-'::,::: ,: ,,::,: .- -""" ' - -~'-',-:':: .-':.- :,", _-' __'.'- _."': ' ':' " ,'~;:'-'- -"'- "-:'.-,',','" )": ,:-,:_-,~-., ,,, .bl nhle1l1 ea9 ~.chat dQC·.h.~i.:.•.chat.hiiu Cq, .•hoa.,chat ·.•dQc~.•ki11l.•· Io~i.·n~g, ••.•••.Vi.· sinA·.·,y~t, .'.k~ sinh yllng gay b~t1h,lam gia -tang.cac b~nhJien quan den'o nhi~1l1Illfac.' .: . ' " . " ' - - , : -, .' - '- '- .- -: ',', : - ':-:-: ,'. '-: ,'" " -! '. ,- ,., ,,: ,', " .' ,:', :; , ,-:.' ."'. ", ' '" -,": -' -. :, -~ -,;' ,,". ,, ,- •
5. -6 nhiem moi tnrong d~t: do mroc thai, rae thai tir khu dan cir, khu cong nghiep, do phan bon, cac hoa ch~t trir sau diet co, gay 0 nhiem nguon mroc, tich luy trong cac san pham nong nghiep, qua chu6i thirc an vao co thS, anh hirong x~u cho sire khoe. - Suy thoai moi tnrong, m~t can b~g sinh thai va da dang sinh hoc: do khai thac qua rmrc cac nguon tai nguyen thien nhien cho san xu~t va dai s6ng, lam C?Ilkiet tai nguyen. Trong 't\I nhien, co m6i quan h~ sinh t6n gitra con ngiroi va cac sinh v~t, khi mot s6 loai sinh v~t bi m~t di se gay m~t can bang sinh thai. Suy thoai moi tnrong gay biSn d6i khi h~u, thien tai tham hoa, anh huong true tiSp dSn diSu kien sinh t6n cua con nguoi va moi sinh v~t. 2.2.2(!)~iu (6 moi truirng xfi h9i *Dan s6. - Chinh sach dan s6, kS ho~ch hoa gia dinh co anh huemg m~nh dSn suc khoe, nhftt la ph\! nu va tre em. - Sv phan b6 dan cu a m6i vling khac nhau co 3.nh huemg nh~t dinh dSn suc khoe cua ca nhan va cQng d6ng: noi do thi m~t dQ dan cu qua cao, ch~t trQi, qua tai co sa h~ t~ng, vling sau, vling xa, giao thong kho khan, co sa h~ t~ng th~p, tiSp c~ dich V\). y tS kho khan. • - Tinh tr~g di dan 't\I do, diSu ki~n s6ng thay d6i, thiSu dich V\). dap Ung nhu c~u cua ca nhan va cQng d6ng. , , *Q.JUf1V' 1~teA Luh nuq]2lA A n~eh A llf:=zgp,.h' A vze"am:• A I' - M6i khu Vl.JCco phuong thuc san xu~t khac nhau va tac dQng nh~t dinh len suc khoe ngum dan nhu cuemg dQ lao dQng, thai gian lao dQng, moi truemg lao dQng, a khu Vl.JCnong thon khac khu Vl.JCdo thi. - Thu nh~p co anh huemg quan trQng d6i vai suc khoe vi no quySt dinh muc s6ng cua m6i ca nhan va gia dinh hQ, vi~c lam 6n dinh, thu nh~p tang thi tinh tr?Ilg suc khoe duqc cai thi~n. Vi~c lam khong 6n dinh, nghS nghi~p nhiSu rlii ro, thu nh~p th~p lam giam sut suc khoe, nh~t la ph\! nu va tre -em. - Khi xem xet m6i lien quan giua vi~c lam, thu nh~p, suc khoe c~n chu y tinh ch~t cong vi~c, chS dQ. hIm vi~c, nghi ngoi, cuemg dQ lao dQng, diSu ki~n lao dQng, nguy co tiSp xuc v6i dQc h~i, tai n~n lao dQng, phuong ti~n bao hQ, chS dQbao hi@m. 29
6. ,*Ch6 a.~co anh hu6ng r~t 16n dSn sire khpe con nguoi tiI khi sinh ra cho ," d8n khi ch81, d6 la moi tnrong tnrc tiSp bao v~ sue khoe mBi ca nhan v8 ca ba " ",',.m~t thS ch~t tinh thful va xii hQi, Nguai ngheo a trong .Can nha ch~t hep, diBu 'c ki~n v~ sinh x~u, 0 nhiSm, thiSu mrcc sach, khong xu 1:9phan rae, dS m~c cac ,"' , _' , - ""'" . .,' " . .' benh truyen nhiem, deb] cac ,cang thang, khong co dieu ki~n duQ'c cham soc. ". M9t v-fin dS nghiem trong nua 1ft. ·khong co chB a, nhdt 1ft. khi hi th~t nghi~p, khong duqc xii h9i hB trq; lam'chotinh tr~gsBng lang thang giatafig fro thanh . . .' . . . .' . . .' '.:*Citcyiu t6 van h6a: . ',,' . " . . '. , . ' . , , , . ;" ,. . .':;' '-Trinh'dQ hQc van,iinh huang d~n hieu biet, thai dQ, thvc hanh doivai suc, , ;khoe va vi~c bao v~ suc khoe cua ca nhan va cQng d6ng. " - Phong 't\lc t~p quan: mBi nai co phong tl,lc t~p quan rieng, nh~t la nguai ." . ' , : .dan1Qc thi~u sB co th~ rum huang dSn kha nang dBi phovOi cac.v~ dS suc khoe . .t:nhu co thai quen anh hUOng tBt cho sue khoe, co thoi quen aI~hhuang x~u d8n . ,.' *An sinh xiih9i va gia ilinh: sghB trq xii hQi va cac mBi quanh~ g§n gUi, , ,·than thi~n co tac d\lng bao v~ suc khoe cho mBi ca nhan, gia dInh va cQng d6ng , Nguqc l~i cac mau thufut trong gia dinh, cQng d6ng, xii,h9i bao giaciing gay ra' , suc khoe tam than. 2.2.3~Hi thang cham soc sue khoe, dick VI} y ti :. , *Mgng luGit6chuc y ti.' -S\l phan: bB cac co sa y t8, cae Can PQ Y18 va nhan vien y tS (J cac vung, ,nong' thon'va do thi co anh huang r~t Ian dSn suc, khoe cua eu dan trong vling.,
7. chon tuy kha nang. Tuy nhien h~ thong nay c~n duoc dinh huang phuc vu cham soc sire khoe toan dien chir kh6ng chi vi Ioi nhuan, *Kha nang tiip cdn voi cdc dich v¥ Y ti: nguoi ngheo thirong kh6ng biSt khai thac cac dich vu y tS slin co dS dap irng nhirng nhu c~u cham soc t5i thieu cua ho, thiSu tiSn va phuong tien ca nhan dS tiSp can dich vu y tS khi c~p bach, dich vu y tS ch~t hrong cao, ho kh6ng co diSu kien Iva chon dich vu thea y muon. VS kinh tS Vi~t Nam trong nhiing nam g~n day dii co buoc tiSn 100 (cy l~ doi ngheo giam ill 30% nam 1992 xuong con dum 10% vao nam 2014). Tuy v~y, su hirong thu lei ich kh6ng d6ng dSu giua cac t~ng lap dan cu. Muc dQ sir d\lllg dich V\l b~nh vi~n, dich V\l y tS ch~t luqng cao cua nhiing nguai kha gia cao han nhiSu so vai nhfrng nguai ngheo. Nguyen nhan chinh khi@n nguai ngheo it duqc sir d\lllg dich V\l b~nh vi~n la do cac rao can vS tai chinh (chi phi cho dich V\l y tS lan, kha nang chi tra cua nguai ngheo th~p), rao can dia ly (nguai ngheo a miSn nlii, vling sau, vling xa) va th~m chi ca cac rao can vS van hoa, phong Wc t~p quan. a 2.2.4. Caeyiu ta di truyJn, bam sinh Co cac b~nh di truYSn tu cha m~ sang con cai nhu b~nh ua chay mau, c~ thi n~g, co cac di t~t bAm sinh nhu sUt m6i h& ham, thua ngon chan, ngon tay, li~t ill chi. Cha m~ bi b~nh t~t se co nguy co cao sinh ra con cai bi b~nh t~t. Hi~n t~~cae giai pha12 tac dong tructiSp len b§.J}l~Y ditruYSn d8 sua chua cac sai lac tren gen, phong traoo cac b~nh di truYSn con r~t h~ chS va t5n kern. Tuy nhien, nguai ta co thS chu dQng phong tranh cac ySu t5 tac h~i trong qua trinh mang thai dS h~ chS cac di t~t bAm sinh. 3. M8i lien quan gifra cac y~u ta moi truOng vOi suc khoe 3.1. Nhung yiu ta moi trulrng giiy nguy htJieho sue khoe MQi bi@ndAi cua m6i wang dSu tac dQng tm suc khoe. Co nhiSu bi@nd6i m6i wang tac dQng khong t5t tm suc· khoe, gay nguy h~i eho -suc khoe; Theo nguyen nhan xii hQi, ngum ta co thS chia cac ySu t5 moi wang thanh hai nhom chinh: - Nhom cac y@u t5 truYSn th5ng, do la cac ySu t5 do ngheo nan, l~c h~u, ch~tp phat triSn, thiSu co sa h~ tkg t5i thiSu nhu: + ThiSu ngu6n nuac s~ch. 31
8. ~ , , + Nucc thai, rae thai khong dUQ'cthu gom, xU; 1Y. .'.+ o nhi~m khong khi trong nha, "+Th\lc phfun bi 0 nhi~m do vi sinh v~t. '.+ Lao dQng n~g nhoc trong di~u ki~nt6i tan, lac h~u; 0 nhi~m. , :+ Cac tham hoa thien nhien 'nhu 11111)t;han han , '.' .- Nhem cac y~u t6 hi~n ~, d61A ca.c y~u tB'do phattri~n khong b~n viing, . .• ,t:hi~uquantfun cua xa hQi,thUO'ngg?P acae mroc b~t d~u cong nghi~p hoC).,gam: ; '" ,"'" ',' .' , - ,', , .: :' - ,'. ,"', ,.: :. . + 0 nhielIl khong khi do khi thai cong nghi~p, do giao thong, 0 nhiem . , " '. ' ,,' - " . -', ': . " + 0nhiem dat, 0 nhiem eac nguon nuac do nuoc thai, rac thai cOIlg nghi~p. , +.Ta~ n~ giao thong, tai n~ do lao' c1Qngsan xutt, do sinh hQ~t. + <) nhi~m moi truOng. do cac lo~i hoa chtt cong nghi~p, thuAc tro sau . dung trong nong nghi~p. , , - , I + Th\lc pharo bi 0 nhiem do cac hoa chat dQc dUng trong san xuat, bao quan, ch~ bi~n. + N~ pha rUng, khai thac tai nguyen c~ ki~t, gay BUY thmii moi truOng, '. him giam da d~g sinh h9C, gay ti~t chUng bi~n mtt nhieu loai dQng th\lC v~t. '.+ Gaythay dAi khi h~u nhtt mua acid, 161hung t~g <)zon,hi~u teng nha ' ki$ Jam tang nhi~tdQ trai d&t, bi~n dBi kuf h~u,:gay cac tham h9a thien nhien nhu lwnhan, 11111)t. + LBrsBng khong Umh m~ cOOgdang la mQt y~u tA moi tru6ng gayanh hUOng rtt 160 d~n suc khoe cQng dang, nhttla (y cac do thi hi~n nay do an uAng . . " , khong hQ'P1y, uAng nhiSubia ruQ'U,hut ~u6c hi, an nhiSu tlri.t,ma, da ng9t, lam ' vi~c cang th~g; itv~ dQrtg,hut thu&c1a,sir d1)Ogrna my, tinh d\lc khong an toano
9. nang nS nhir nhiem dQc nghe nghiep, ung thu, tang dirong huyet, tang huyet ap, suy nhuoc than kinh 3.2. Nhiing yiu ta moi truong truy~n thang pha biin hi?n nay co iinh huiing ttin sue khoe 3.2.1. Thiiu marc sach va v? sinh moi truang kem Thieu mroc sach va v~ sinh moi tnrong kern la nguyen nhan tnrc tiSp cua nhieu benh, nhat la cac benh duong tieu hoa, Cac nghien ciru clnrng minh r~ng co dSn 88% tnrong hop tieu chay la do thieu mroc sach va v~ sinh moi tnrong kern. Tai cac vung nong thon d6ng bang, nhiSu noi co toi 80% hoc sinh tiSu hoc bi nhiem giun, cac benh mlit hot, viem nhiem ngoai da, viem nhiem dirong sinh due cua phl) nu tang cao. 3.2.2. 6 nhiim kh6ng khi trong nha a 6 nhiSm khong khi trong nha Ia ysu t6 nguy h~i cho cac nuac dang phat triSn va Ia v§.n dS 100 t~i cac vling nong thon. Nguyen nhan chinh Ia do dun n§.u b@pbkg dian cui khong duQ'c thong khi t6t, nha cua khong thong thoang, Am th§.p, g§.n chu6ng gia suc. Phl) nu, tre em va nguai gia Ia nhUng nguai chiu anh huemg nhiSu nh§.t do thai gian a va lam vi~c t~i nha nhiSu nh§.t. Theo WHO nam 2001 0 nhiSm khong khi trong nha la nguyen nhan cua 35,7% truOng hgp viem duemg ho h§.pduai, 22% cac b~nh ph6i m~n tinh tren th@giOi. ~11 6 nhiim adt. nuac do nuac thai, rac thai kh6ng auac thu gom xu Iy Lugng nuac thai, rac thai ngay cang tang cling vOi S\1 gia tang dan s6 va muc s6ng. Nuac thai, rac thai tu cac hQ gia dinh, cong sa, chq luon mang theo mQt lugng 100 cac ch§.t 0 nhiSm, cac m§.m b~nh ill phan, ch§.tthai cua nguai va gia suc, lam 0 nhiSm d§.t,nuac, thuc an, lam gia tang cac b~nh duemg tieu hoa, da, mlit, viem nhiSm duemg sinh dl)c phl) nu. 6 nhiSm cac ngu6n nuac con lam gia tang cac b~nh do mu6i truYSn nhu s6t xu§.t huy@t,giun chi, viem nao Nh~t Ban, s6t ret. 3.3. Nhii'ng yiu ta moi truung hiin dfJi co anh huung din sue khoe 3.3.1. 6 nhiim m6i fruOng adt, cac ngu6n 'nuac do hoa chdt dQc Cac hoa ch§.t dQc co trong nuac thai, rac thai cong nghi~p, cac hoa ch§.ttru sau di~t co, dUQ'cthai vao moi truemg chua qua xu ly ngay cang tang vS s6 lUQl1g 33
10. va chung, loai, dang la nguy co 160 gay 0 nhi~m moj .truffilg. 86 ca nhiSm dQc thuBc bao v~ thuc v~t hang nam khong 'giam. Cac .hoachdt Ilay til moi .tnrong . ., ,,, x~ nh~pvao co thetich luy gay c4ctonthuangt~i te bao,ton thuoogb¢ may di truyen, gay nhi~m dQc" ung thu (tre em nh~y cam voi hoa chM gdp 10 lfuI ngu(yil6n),'dBI~i h~u qualau dai '3.3.2. 6 nhiim khong khi ngoai trai Hien tai moi tnrong khong khi v~ dang bi 0 nhi8m bei cac yeu 1B gay o' - " . ~ '. '. ., -_ . , nhiem truyen thong nhir .dun nau, kh6i bui.; dii duoc bo sung them eac 'nguon gay 0 nhi8m moi, nhAt Ia 0 cac do thi, khu cong n~~p, cac lang nghS. Nguyen nhan ~hinh cua sv 0 nhi~m khang khi nay lit do: Phat triBn cac khu cong nghi~p, cac khu do thj. Khoi b'vi, hoi khi dQc tir ,cac nha may xi nghi~p, Clla khu cong'nghi~, do thi khong dUQ'cxu Iy, gay 0 nhi8m cho khu vvc dan cu xung quanh. - Cac hOOkhi dQc nhu khi CO, CO2, N02, chi, khoi b\1i do cac phlIangti~n " .giao thong v~ tai thai ra gay ,0 nhi~m. - D~c bi~t ~i cac lang nghS, nguyen li~u dAu vao thuang la cac lo~i phe li~u thu gom til mQi ngu6n khong dugc lam s~ch, cong ngh~ ttH che thuemg thu cong, I~c h~u, nOOsan xuftt thuang ch~t hyp khong dugc quy ho~ch ngay t~i hQ 'gia dlnh (hOOSan xuAt cling d6ng thm la nhit 0), chftt thai, khi thai khong dugc thu gom 2CU If gay 0 nhi8rn n~g n8 eho khu V\fC dan cl1laog ngh8. ~u:qua clia onhl&n khOng khL~ cac do thi, khu cong nghi~p; lang ngh8 lam tang cac ~nh lienquan a nhi~m nhu cacb~nhphbi, phe quan,tic nghen, di (mg 3.3,3. Ng9 d9Cthvcpham NgQ dQc thvc phfun dang Iii mBi quan tam cuatoan xa hQi, nhAt la nhfrng .nam g§.n day. DB dap ling MU cAuthvc phfun ngay cfulg tang cua:toan xii hQi, . .ngllm' san xuAtda su d\ll1g ngity cang nhi8u .~achoa cll~ttIir s~u di~~ co, phan bon hoa hQc,~cacchAtkich thich tang tru&ng cho cay tr6ngv~tnuQt H~u qua la s6 V\1 IlgQdQc tP.vc phfun do moi wOng hi 0 nhi~m boi. cacJo~' IllAm~l~h,cae -. ,". . - ,._ ,', ._. ,':; . ,':: _N: .,.- '_ ,_"_' "," -'.:-'.,' -. '. lo~ihoa chat dQcv§n'ugay cang gia tang.
11. 3.3.4. Tai nan thuong tich Tai nan thirong tich da tro thanh mot hien nrong ph6 bien trong xa hQi hien dai va dang gay ra nhtrng h~u qua rAt IOn cho sire khoe cong d6ng. Tai nan xAy ra chu y~u hi do cac y~u t6 moi tnrong nhu: - Tai nan thuang tich trong nha: do b~p, do di~n, do lira - Tai nan trong cac nha may xi nghiep cong nong tnrong do san xuat, do chay n6, s~p h§.m 10 - Tai nan thuang tich ngoai dirong: do giao thong (day la nguyen nhan gay thiet hai 100 nh§.t hien nay), do set danh, do d6 cay, d6 nrong Tai nan do tfun song, su6i, biSn, do Iii lut, di rirng, - Tai nan trong cac dot thien tai, tham hoa, 3.3.5. Biin a9ng khi hdu thai tiit do moi trutmg suy thodi Khai thac tai nguyen moi tnrong can kiet, ch~t pha rirng, lam thay d6i moi tnrong sinh thai, suy giam da d~g sinh hQc, ti~t chung nhi@uloai dQng th\Ic V?t. Sv suy giam tfing ozon, hi~u tcng nha kinh, thllm hQa thien nhien dang ngay cang anh hUOng IOnt6i suc khoe cQng d6ng, lam tang tY l~ cac b~nh ung thu da, cac b~nh do tham hQa. S6 nguai ch~t do thien tai & nu6c ta vfu1co xu huang gia tang hang nam. Theo u6c tinh khoang 70% dan s6 nu6c ta bi lli de dQa, nguy co cang tang khi pha rUng vfu1dang ti~p 1\lc v6i t6c dQ200.000 hecta m6i nam (cu d~ nay thi 20 nam mia rirngVi~t Nam se eo banEha xons. Bao, llil\1t, 1&qfit_ cling la tac nhan gay 0 nhiSm moi truOng, d~c bi~t moi tfUOngnu6c, lam hu h~i cac cong trinh v~ sinh, keo thea cac b~nh dich nhu tieu chay, ta, Iy',thuang han, s6t xu§.t huy~t, s6t ret va cling la nguyen nhan gay doi ngheo, lam suy giam suc khoe dan cu. 3.3.6. L6i s6ng kh6ng limh mgnh L6i s6ng khong lanh m~ dang la mQt nguy co 100 cho suc khoe cQng d6ng hi~n nay do b~nh i?t do 16i s6ng khong lanh m~ nhu cac b~nh tim m~ch, tang dUOnghuy~t, suy nhugc th§.nkinh dang chi~m vi tri hang d§.utrong danh m\lc b~nh i?t ~i cQngd6ng, nhfit hi ~i 'cac do thi dang thay th~ d§.ncac b~nh nhiSm trimg. - Hut thu6c la: la v§.n d@suc khoe mang tinh toan c§.u, la y~u t6 nguy co Ian nhfit gay nen cac b~nh ac tinh, kS ca ung thu. 35
12. ~Uong bia nrou, tieu thu bia nrou gililliSn voi tit nhieu benh ~t va cac.van d8 xii hQi nhu xo gan, ung thir gan, benhtim mach, thAn kinh tam thAn, bao 19c / .trong gia dinh, xii hQi, tai nan thuong tich (d~c bi~t tai nan giao thong), uoc tinh mra s6 vu bao hrc trong gia dinh do lam dung nrou. Nghien ciru tai thrum ph6 Ha Chi Minh cho thdy 80% s6 vu cufmg dam tre em co lien quan dSn nrou . ,Ma tuy: ,suc khoe cQng dang luon bi thach thirc boi cac hanh vi nguy .v. .ihi8m cua nghien hut. Nghien hut da tra thanh v§n dS nghiem trong, ~c bi~t tai cac .• thanh ph6100 va cac tinh bien gioi. Tac dQng'tieu eire do sir dung rna tuy d6i voi -'. Qgumnghi~n la rdt'n~g nS vS suc kh6e nhu nhiSm IDV/AIDS, viem gan virus, _.b~o hIC thuang nch gay h~u qua n~g nS cho gia dinh va xii hQi. S6 ngum nghi~n . hang nam vfuI tang dAn va tY 1~nhiSm mv/AIDS a ngum tiem chich ding tang ttmg nam, ~c bi~t dang tang len a lua tu8i hQc duemg. Dang hanh voo rna tuy ngoai I-llV/AIDS la cac b~nh Hiyqua duemg tinh d\lc, t~ n~ m~ dam, tQiphliUll. Dinh dUO'ng:chS dQ an u6ng v~ sinh, dAy du chdt dinh duOng, can d6i, ly la nSn tang cho suc kh6e cQng da~g. Thgc tS dinh dUOng t~i Vi~t Nam :-dang a hai thai cgc: thiSu dinh dUOng a nhiSu vimg sinh thai, nhdt la cac vilng ,kh6 khan, d~c.bi~t a tre em duai 5 tu8i va phi) nft mang thai va thua dinh dUOng mQt bQ ph~ dan cu, nhdt la t~i cac do thj 100, a ca tre em va nguai Ian. .~ Th8 d\lc th8 thao: ~p luy~n thuang xuyen ~o nen mQt 16i s6ng lanh ~, , .'. '-' , , , tfulg cuqng suc. k46e, dg phang b~nh ~t khi tiep xUc vai cac yeu t6 nguy ccr.Ngay cang'co nhiSll bing chUng v8 m6i quan h~ nhan qua gifta vi~c it v~ dQng va cac 00.00tim 'm~ch, beo phi, tang huyS! ap, ho hdp, cac ~. xucrngkh&p m~.tinh. ~ Hoa nh~p voo xii hQi: sg thich nghi, hoa nh~p vai moi truang luon thay -d.6i h~g ngay c6 tac. dQng quan trQng too.suc kh6e ca nhan va cQng dang. Mo· hinh tu gia dinh 100 thanh cac gia dinh nh6 hon, tU hQp tac xii nong nghi~p too k1nh tShQ gia dinh tg h~ch tom,' quatrinh do thj.h6a nhanhch6Ilg,-tUkinhtSt~p trungk8 ho~ch §ang kinh tS mq thi truang, tUtu duy t~p th8 d8n phat huy y tu{mgya nh§n .• d8l,l anhhuang·dSn tinhtr~g b~nh t~t lienquantOO cacstress .-_,_C,' _:~::'.,-:-< ,""_: ," ,,': , ~.-:;.-.:.' .,~,-" :,',: -:., r"-'._ '_', , ',-: '_'," taro,ly, s\t h9~ nb~p, cachily cua moica nhan voo cQng dong. CAU HOI ~lJ"QNG GIA. M~tAC~Y~1l t~anhhll(njgd~Jl)s{tc)ldt6e ella cQJlgdBJlg . L •• .P}1aptfc.hm6i lien.q'Qangiii:a()a¢ya1.J-t~llloitiUemg-VOi s(rc.,khoec;Qngdang ;- ,. -; _' "' '. " •. ,.~ -", .: -",' .- , -' . .': . .' ", _ ""'- ":" ;, " _ _', -. .' - " " '. : ','- :; ',' ,' :" '" :. . ' . -'.~' ',- " __ .,,'_ . . ,', c: