Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Dịch tễ học các bệnh không truyền nhiễm - Quy trình tổ chức điều tra vụ dịch

Nội dung text: Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Dịch tễ học các bệnh không truyền nhiễm - Quy trình tổ chức điều tra vụ dịch

1. QUI TRiNH TO CHUC DIEU TRA VV DICH Ml}C TmU: Sau khi hoc xong bai hoc nay sinh vien co khd nang 1. Trinh bay dugc cac khai niem: dich, vu dich, chum ca benh, di~u tra vu dich, dinh nghla ca b~nh 2. MO.tit dllgc y nghia, tfun quan trong cua viec td chirc di~u tra vu dich, : :3; Trinhbay ~ugc nQi dung cac biroc co ban ti~n hanh di~u tra vu dich. N(nDUNG . 1.MOT so KHAI NISM 1.1; Djeh, V\l djch, chum ca bfnh - Dich: Dich IAstr xuAt hien sa tnrong hop m~c met benh nao do nhieu hem binh tlnrong trong mQt khu V\lC, m9t nhom nguoi, m9t khoang thai gian xac dinh; noi.caeh khac do IA su gia l~ moi m~c benh virot qua ngirong binh thirong , tang tY , von co trong mQt gioi han khong gian, thoi gian, a mQt cQng dong dan cu xac dinh. , V~.dich: VI,! dich lA chi cac truang hQP b~nh co lien quan v6'i nhau va co cimg mQt nguyen nhan. - Chiun ca b~nh: ChUm ca b~nh chi m~t dQ t?p trung b~t thuang cac truang hgp b~nh a.ID9t dia ph~emg xac dinh, trong mQt khoang thai gian xac dinh rna khoiig ph\! thuQ~ vAo tdng s6 truang hgp b~nh co tang b~t thuang hay khong. 1.2. S\l'.lan tmy@n djch . ., - Dich thuang b~t ngudn til m9t ngu6n lay dAu tien, sau do cac ca th~ cam nhiSrn co th~ ti~p xuc vm rnQt hay nhi~u ngu6n lay khac nhau, til do djch Ian rQng. - s6 ca ~nh trong V\l dich ph\! thuQc vAo cac y~u t6 gay b~nh, phuemg thuc lay truy~n, kich cO'vA lo~i hinh dan cu phoi nhiSm, dia difun, thm gian do do co nhiing b~nh co t6c dQ lay Ian ~t nhanh, co b~nh lay Ian ch?m. - Cac giai do~ Clla V\l dich: M9t V\l dich thong thuang co 3 giai do~n • Giai do~ ti~n dich: Qua trinh phoi nhi€m1ti~p xuc vm ngu6n b~nh tang. • Giai do~ phat dich: S6 ca b~nh m~c mo; tang len nhanh chong, ph~ vi va quy rno dich rna rQng • Giai do~ sau dich: Dich lui ddn, muc phat ~nh tra l~i binh thuang (dich co th~ chk dirt ho~c chuy~n thAnh b~nh luu hAnh dia phuemg). 1.3. Djch va bfnh hm hanh - B~nh luu IAb~nh t6n ~i trong quAn th~ dan cu m9t vung dia ly nh~t hAnh a ' dinh. B~nh co tY l~ hi~n rn~c vA mm m~c tuemg ddi cao so vm nhom dan a m9t vimg dia ly/ dan cu khac. - N~u di~u ki~n thay ddi (ho~c v~t chu, ho~c moi truang) m9t b~nh luu hAnh co th~ tra l~i ThAnhdich. 78
2. 1.4. Di~u tra djch - Di~u tra dichva each t6 chirc va ti~n hanh thu th~p ddy du nhfrng thong tin dich t~ h9C c~n thiet ve cuong dQ va SlJ phan b6 benh trong cong d6ng, fI.2~m dat diroc muc tieu cua dich t~ hoc trong mQt chuang trinh da hoach dinh, - Muc tieu di~u tra dich: • Xac dinh su t6n tai mQt V1} dich hay mQt vfut d€ sire khoe cQng d6ng. • Phat hien va xU tri cac ca benh bi bo sot chua diroc ghi nhan, • T~p hQ'Pnhfrng thong tin va mdu benh phAm d~ xac dinh chAn doan, • Phat hien ngu6n truyen nhi~m ho~c nguyen nhan cua dich • Mo ta su lan truyen benh va dan sAnguy CCl • Ltra chon cac hoat dQng can thi~p thich hgp d~ ki~m smit va khBng ch€ V1} dich. • Tang cuang cae ho~t dQng d\l phong d~ tninh dich b~nh bimg phat tra I~i trong tuang laL Tom l~i m1,lcdich Clla dieu tra dich la d~ giam sat, ki~m soat va phong chAng dich. 2·.Y NGHlA vA TAM QUAN TRONG CUA DIEU TRA PICH ::. . 2.1. Tam quan trqng - Di~u tra dich la mQt cong vi~c quan trQng trong y hQc d\l phong, la CClsa khoa hQc d~ ch~'1lg minh ngu6n lay va mc nhan gay dich, phuang thuc lay truyen dich, S\l pha "lbA dich thea thm gi~ dia di~rn va coxi ngubi Til doiga ·chQn bi~n phap can thi~p hQ'Ply, hi~u qua nhAt dinh: - T~i sao phcii tien hanh dieu tra V\l dich: • Do yeu cAu Clla cQng-d6ng, nm xay ra .clich. • Di€u tra dich la rnQt CClhQi tAt'cho llghien CUuva dao ~o: Dieu tra dich la ., ." .~ A '" ~.l _ t. 1 ' 'it- ~. ,: " " _-A ", ." == rte-1n€tl=breHhem=ve ·~lhl uten=vt=me~~th~.erut~~ nhien" doi hoi phcii dugc phan tich, khai iliac, tim hi~u rnQt cach Wch quan, khoa hQC va cmnh no cling la CClhQi duy nhAt d~ nghien CUu S11 phat tri~n.1\f nhien Clla b~nh. Dieu tra V1} dich doi hoi tu duy logic, khci nang gicii quyet vAn de, kbci nang x~t doan va hi~u bi~t ve dich t~ hQc • Bi€u tra dich d~ can nh~c de xudt va tri~n khai th\lc hi~n cac ch~ang trinh, xac dinh cae vfut de ltU tien cho chien luge pMt tri~n suc khoe: MQt V1} dich rna chuang trinh y te quan tam co th~ la bi~u hi~n nhuQ'c'di~rn Clla chuang trinh, la CCl hQi d~ thay d6i, ccii thi~n chuang trinh. Thong qua dieu tra V1} dich co th~ pMt hi~n S\l thAt b~i Clla chien luge d\l phong : • Bieu tra dich, trong nhieu trltcrng hQ'P ciing con co.trach nhi~mphap Iy,la nhilng Iy do chinh tri 79
3. 2.2. Cac ,Iy do ti~n hanh di~u tra vy. dich - Khi nh~ duQ'c bao cap. v6 mQt vu nghi hi dich do benh dn khai bao khAn cAp. . , - Khi phan tich dinh ICY cac s6 li~u giam sat dich t€ phat hien co S\I gia tang tY l~ moi m~c, tang s6 tnrong hop tl:r vong mQt each bAt thirong. ,-. .-" . . ' . . : Khi nha lam sang bao cao cho co quan y t~ v6 S\I xuAt hien bdt thirong cua nhiing tnrong hop benh tai benh vi~n hay phong kham. - .Khi cQng d6ng phat hien cac tnrong hop tl:r vong, mac benh khong d~n .'. I' kham co sa y teo • - .C~ .hi~n .nrong tl:r vong khong ro nguyen nhan hoac nguyen nhan bAt thuong. 3. cxcmroc T~N HANH DIEU TRA MOT vu D1CH 3.1. Chuin b] cho cuqc di~u tra th\l"~dja ii.i. Y2u call: Yeu cAuCO' ban leiW6ubi~t khoa hQCva dAydu phuang ti~n 3,.lj. Nhl(mg c6ng vijc ~8n lam ngay - 1'hao 1$vOi nguOi co kinh nghi~m va hieu biet (xin y kien chuyen gia). - ~em l~i y van va ~p hqp cac tai li~ti co ich (bai bao, m§.u cau hoi ) .,. ~ kMo. cac phong thi nghi~in de chufuJ,hi dAy du dl,lI1g Cl,l,thi~t bi cAn tPi~tcho cong tAc chuyen mon (May tinh, may ghi am ) - Cac chufut bi hanh chinh (thu tl,lc giAy to lien h~, gidy cong tac ) - Xac djnh vi tri, vai tro Clla minh trong cUQCdi6u tra va xac dinh ai 1a ngum minh .cAng~p Cong mc chufut bi co lien quan d~n 4 vdn d6 quan tn;mg sau day (g9i t~t 1a 4M thea til vi~t tAt ti~ng Anb) • Nhan h,rc (Man) . • Kinh phi/ti6n (Money) • V~t li~u/dl,lOgCl,l(Material) • Qufm 1y(Management): Di l~i, h~u cAn 3.1.3. N9i dung c6ng tdc chuan hi xuAng thvc dja gam - Thanh l~p dQi di6u tra, phan cong nhi~m V\l: Trao d6i v6 cac ml,lc tieu cua cUQCdi6u tra vOi nhan vien tuy~n xa va can bQ quan ly chuang trinh kiem soat b~nh cAn di6u tra, ch9n nguOi vao dQi di6u tra, quan tri~t nhi~m Vl,lde m9i nguOi hieu ro S\I lien quan gifra cUQcdi6u tra va vi~c 1\Ia ch9n ho~ dQng phong ch6ng nhfun giam thieu sd m~c va ch~t, lam ro vai tro, trach nhi~m cua tUng thanh vien trong dQi di6u tra. - ChuAn bj v~t dl,lOgcAn thi~t cho cUQcdi6u tra: Bao g6m mdu phi~u di6u tra, bang kiem, dl,lOgCl,lkham b~nh, 1dymdu b~nh phb, dl,lDgCl,lxet nghi~m, cac test - kit de chAn doan nhanh (n~u co), cac s6 sach ghi chep, may quay phim, chl,lp anh, 80
4. van phorrg pham, h6 so, tai lieu tham khao. Cac v~t dung nay d.n duoc chAnbi dAy du chi ti~t vi khi di thirc t~ se r§.tthieu thon, khong co di~u kien b6 sung kip thai. - L\Ia chon cac bien s5 hoac cac hQieh(rngi trieu chimg ehinh cAndi~u tra va t~p huan nhanh cho moi thanh vien cua dQid~ nb virng nhtmg thong tin cAnthi6t va each thu thap, ghi nhan nhang thong tin nay vao cac phieu, m§:ubieu theo trach nhiem cua tirng thrum vien: Bang ke danh sach d~ tom luge k~t qua phan tieh theo thai gian, khong gian va nhom nguoi, dirong cong dich te, ban d6 di~m cham (spot map), bang phan tich v~ y6u t5 nguy co nhu tu6i, gioi, ngh~, nguon mroc va thuc phAmsu dung, tinh trang tiem chimg. - ChuAn bi cac phuong tien di l~i (di tm dia di~m xay ra dieh, di l~i gifra cae diSm di~u tra, di khoi nrn di~u tra), ehuAnbi nrn an, a nghi ngrn va vi tri lam vi~e cho cac thanh vien ClladQitrong suBtqua trinh ho~t dQng~i th\lCdia. - Chucln bi cho cQng d6ng duge di~u tra: Thong bao truac eho cQng dQng duQ'cdi~u tra, neu ro m\lc dich, y nghia di~u tra va d~ nghi S\l h6 trg, hgp taco 3.2. Xac minh chin doan M6i tfUang hgp b~nh duQ'c bao cao truac h6t cAn hoi kY b~nh nhan ho~c nguOi nhe.b~nh nhan, d6ng thai ki~m tra kY b~nh ~ d~ khfuig dinh ~ng ngdjch.· Vi~c phat hi~n ~nh nhan khong cirl th\lC hi~n {y cac cO'sa y t6.mi!.ca a cQng d6ng. Xae dinh cac khu V\!c~o nguy cO'la nrn rna nhUng ilgucribi ~nh d~ s~ng, lam vi~c, hQc t~p ho~c di -l~i. Thao l~ vo; nhiing ngUb-i"cung cApthong-tm trong khu VlJC d6 co th~ t~p hgp nhUng thong tin cAnthi€t cho vi~c mo ta muc dQ va quy mo V\l dich. 81
5. 3.3. Khing c1jnh s\I' t6n t,i cua vI} djch Vi~c xac dinh st,rt6nt?i cua mQt vu dich c6 the dira vao bao cao ill h~ thong giam sat cua co so y t€ hoac dna tren ket' qua phan tich s6 lieu ill h~ thong giam sat, dtra racac 'bfutg clnmg chiro sutang len bAt thuong, c6 y nghia cua cac ca benh duqc bao cao, . Vl,l dich co the diroc xac dinh bang each so sach s6 tnrong hop m~c moi voi s6 ca b~nh eta xuAt hi~n trong thoi gian tnroc d6 (1mQt cQng d6ng hoac mQt khu virc nhAt dinh, trong nhtrng khoang thoi gian nhAt dinh, Thuong thi mQt vu dich co niQt nguyen nhan chung, nhung ciing c6 khi chi la nhttng ca b~nh rOi r~ckhong lien quan deli nhau, vi v~y C§n xac dinh s6 ky V9ng 1ft bao nhieu d€ xacdinhnh6m;ca b~nh c6 pMi 1ft V\l dich khong. cAn chu y r~g khi s6 ca ~nh vugt qua nguO'ng xay ra dich ho!}.cs6 trubng hgp m~c b~nh cao hon mirc binh thuemg' truac d6 nhung khi ket lu~n Ia dich phai xem xct m9t cach th~ trQng, khach quan xem xct S\I gia tang s6 trubng hgp b~nh nay c6 phan Anh dUng tinh tr~g gia tang tY l~ m6i m~c tht,rc hay khong, vi s6 m6i m~c.c6 the tang-len do nhieu nguyen nhan khac nhau. Vi dl,l: ~ S\I tang cUOng ho~t d9ng giam sat pMt hi~n ca b~nh nhieu hon. - S\I thay dbi thll 1\lcbolo cao b~nh cUa dia phuong. - Nhfrng thay dbi ve tieu chufut cfut doan ca b~nh. -.Thay dbi ve, Icy th~t chAn doan, sir dl,lllg quy trinh cMn doan m6i rna tru6c day chua timg dugc ap dl,lllg ,,;,,~\I d9t bien ve dan. s6:, Tinh tr~g di bien d9ng dan do thanh l~p cac khu cong nghi~p', giiii trio " 3.4. Binh nghia ea b~nh Dinh nghla m9t truang hgp b~nh truyen nhi€m phai din cu va cac tieu chAn ve lam sang, dich t€ va tieu chu§.n xct nghi~ vi sinh. Tuy thea timg lo~i b~nh khac nhau rna ngum ta dua ra nhUng "chu§n vang" (gold standard) d€ xac dinh ch~c cMu ca b~nh. Tuy nhien, trong thvc t€" c6 the tht,rc hi~n vi~c xac dinh ca b~nh trong nhfrng dieu ki~n va mirc d9 nh§t dinh sau day. - Ca b~nh dugc chfut doan ca ve lam sang va ve xct nghi~m. - Ca b~nh co tri~u chUng lam sang dien hinh nhung khong ho~c chua c6 chAn doan xac dinh b~g xct nghi~m. - C6 the chfut doan t?m thm ca b~nh trong hIc chOi ket qua xct nghi~m - Trong tht,rc harm giam sat, dieu tra Vl,l dich thubng ap d\mg 2 muc d9 dinh nghlacab~: + Ca b~nh nghi ngo-:Ca b~nh c6 tri~u chUng lam sang va y€u t6 dich t~ lien quan v6i b~nh dieu tra. + Ca b~nh XGC ilinh: Ca ~nh nghi nga va c6 them xct nghi~m din nguyen vi sinh duong tinh. 82
6. 3.5. Ti~n hsnh mf til vl} djch theo 3 y~u tAthiri gian, dja di~m va con nguiri Viec mo ta vu dich tlnrong t~p trung tra Uri cac cau hoi co ban sau day: - Benh gi aa gay ra dich? - Nguon lay nhiem la gi? - Phuong thirc lay truyen nhu th~ nao? - C6 th~ giai thich v~ vu dich nhu th~ nao? Ddi voi giam sat thirong Icy, thong thuong cac s6 li~u phan tich la nhtmg s6 li~u tAng hQ'P. Tuy nhien, trong cac vu dich nhtmg s6 li~u ca nhan ding cdn duoc phan tich mQt each thirong xuyen, tY mi. Cac s6 li~u vS vu dich thirong duoc pharr tich nhieu Idn (co thS hang ngay) my thea tinh sfut co cua s6 li~u moi duoc c~p nhat, Sau khi thu th~p cac s6 lieu, dieu' tra vien se mo ta V\l djch thea 3 y€u t6 cO'ban: - Thai gian - Khi nao? - Dia diem - d dau? - Nh6m nguo; - Ai m~c b~nh? Sau do dung phuong phap dich t~ hQc phdn. tich de ki.em dinh gia thuy~t. 3~5.1.M6 ta v¥ dich theo thiri gian - MQt V\l dich co the co ngu6nlay chung: Co s1,lti~p xuc dAng tho; C1.1a nhi~u nguai cam nhi~m v6i mQt mc nhiingay b~nh (dich lay truySn thea dUOng nu&c va th1,lC phfim). - Dich ngu6n di~m rna rQng: Lien t\lc co nguo; ti€p xuc v&i nguAn ~nh trong mQt thai gian dai (khm dAu dQt ngQt, nhung s6 m~c mm se Ian trong thm gian dai hon Ub~nh,vi d\l dich ly'). Til cac s6 li~u, cac m!u biSu bao cao ca b~nh de xdy d1,lllg.d6 ·thi theo doi di~n bi~n dich (tUng ca b~nh duQ'c bieu di~n tren d6 thj thea ngay khm phat). Tuy theo s6 lugng ca b~nh va giai do~ Clla dich ma cq the· bie~' thi cac truOng hgp ~ tneo ngay ho~ctlleo=fiiin. . ==ck' . - Thai gian lay truySn Clla dich ~nh ph\l thuQc vao: • Thai gian u ~nh, u b~nh cang dai thi cang co khuynh huang xuAt hi~n ca ~nh nli rac. • M~t dQ dan cu va muc dQ quan h~, ti~p xuc gifra ngum vm nguo; trong qUdn th~. • Do vec to' truy€n, tho; giah mdm b~nh phat trien trong vec to' va nhUng weu ki~n th$ 19i clio vec to' phat trien se mc dQng 'm~ d~n dich. C6 the trinh bay di~n bi~n Clla V\l (Iich 'b~g biSu dA·ducmg cong bi~u thi cac ca b~nh mm ~c thea ngay, tudn. DuOng cong dich cho biet nhi€u thong tin v€ V\l dich nhu: dich dang a tho; diSm naa, di~n bi~n tiep thea Clla dich se ra sao? Thong thuOng dUOng cong dich nguo; ta biSu di~n tn,Ic hoimh biSu thi ~th&igian 83
7. va true tung bi~u thi ca benh. - Hinh dang duong cong dich c6 th~ cho bi€t mo hinh dich: . • DU9'ng len c6 dO d6c cao, duong xuong thoai: C6 th~ do cac ca benh bi phoi nhi8m cung mQt ngu6n lay trong thoi gian ngAn va thoi ky u benh dai. • N€u thoi .gian phoi nhiSm dai, dirong cong dich se c6 hinh cao nguyen. • Duong cong dich c6 hinh dich c1Acbi~u thi su gian doan nguon lay, thoi gian phoi nhi8m, s6 ngiroi phoi nhi8m. • Dich lay truy~n til ngiroi sang ngiroi thi duong cong dich se co nhieu dinh lien ti€p cao thAp khac nhau. - Ngiroi ta c6 th~ sft dung cac miii ten d~ lam n6i b~t cac su kien quan trong, c6 y nghia tren d6 thi, vi du (xem hinh 1): • Ngay khoi phat cua tnrong hop mac dAu tien. • Ngay tru<mg hgp dAu tien d€n co sa y t€. • Ngay b~t dAu di6u tra dich. • Ngay b~t dAu thl,lc hi~n cac bi~n phap can thi~p. Catienh '. 35 ,.-~ . . .-. . - - . 2.5 + ' I-ll :_. . . . .__ _ _ _.__. 20 + H-If h __ __.,,,__ 15 ~ - - . 10 + . 1-+1 1 1++++1 ' .- . _ 5 I o -+) I, I 1 7 13 19 25 31 37 43 49 TU3n IDnh 1. Sa tnrimg hQ'p mAc b~nh thuO'Dg him theo tuln 3.5.2. Mo tei v¥ djch theo ilja diem - Mo tit dich theo dia di~rn d~ bi€t: • Ph~ vi rna rQng cm dich theo dia danh. • DO ~p trung cm cac ca b~nh va mo hinh dich • B~nh nhan s6ng, lam vi~c va co th6 bi phai nhi8m a dau 84
8. IS vi tri nguon lay (cling dn nam m9t s6 y~u t6 khac nhu phan b6 dan s6, vi du 70% dan huyen s6ng a thi trfut, nhung ca benh lai it t~p trung a day, chirng to benh chu y~u mac a nang than). . - Ngiroi ta sir dung thong tin v~ dia iem cu tni tren m~u bieu bao cao ca benh hoac bang ke danh sach de viSlen ban d6 eo d5i lich benh thee khong gian. N~u c6 au S6 lieu v~ dan s6 thi the hien tY l~ m~c " tren ban d6 vung. C6 the sir dung cac bieu nrong, Icy hi~u khac nhau de rna ta cac : c diem dia ly khu dan cu, song su6i, h6 ao, rimg, d6ng ruong, cho, tnrong hoc - DUngban d6 cMm (spot map) la phuong phap don gi de rna ta dia diem: mnh 2. Cdeeabinh djch h'leh (flJie Lie (gid djnh) - Tuy thee benh va s6 li~u thu ~p dugc, ta chQn cac bi€n s6 thich hgp nhu tu6i, gi6i, dan tQc,tinh tr~g han nhan, tinh tr~g pherinhi~m (ngh~ nghi~p, sir d\lIlg thu6c, hut thu6c la, u6ng rugu). - NhUng ~ diem nay di~u co Anh huang d€n tinh ~g. dun .nhi~m Clla co • Cae y~u t6 ca nhan (y ngum nhuchling tQc;dan tQe,tuAi,gim, mi~n dich. • Kh5i cam th\! ~c bi~t (~y cam) nhu trt em; ph\! nu co thai, rigum thi~u h\!t mi~n dich. • Phan tich tuAi, giOi,nghe nghi~p de cung cAp~c diein ngu6n lay, vi d\!: a tre em, ngu6n co the a ngay truemg hQC,ngum IOnthi ngu6n lay co the t~i neri lam vi~c. • Sv phan b5 dan s6, m~t d9 dan cu. 85
9. - Xay dung cac bang s6 li~u·v~ s6 hrong va tY l~ cac ca m~c moi theo tu6i, gioi, ngh~ nghiep, tinh trang tiem chung, tinh trang phoi nhiem voi y~u t6 nguy co, sau d6 tinh toan va so sanh tY l~ tAn cong gitra cac nh6m c6 va khong c6 phoi nhiem vi du cac nhom c6 an va khong an m(lt loai thuc phfun nao d6. Til 06 cac s6 lieu nen tinh cac tY suAt hi vong ca benh, - Vi~c phan tich cac thong tin v~ con nguoi rAt cAn thiet cho l~p k~ hoach dap (mg dich.vu vi n6 mo fA chinh xac nh6m dan s6 c6 nguy ca. Vi du, n~u tY l~ m~c soi cao nhAt a tre em til Ld~n 9 tu6i thi cAn thuc hien tiem chung cho tre diroi 10 tu6i. : - Nhtrng k~t qua phan tich theo con ngum ciing rAt b6 feh cho vi~c xac dinh cac bi~n ph.ap can thi~p hgp ly va hi~u qua. Vi d\l, dich sm xily ra v6i S1,ltich liiy cac truang hgp tre khong dUQc tiem chUng va vi~c giam tY l~ bao phu v~c. xin trong nhfrngriam qua can th1,lchi~n t6tcong Uic tiem chUng rna r(lng a c(lng d6ng. 3 6. ~aydyng gil. tbuy~t vf din nguyen va cac y~u ta nguy cO' Sau khi 'di~u tra cac d~c di6m Clla .Vl,l dich v.~thai gian, khong gian va con ngum, '~6th6 hirih thanh gia thuy~t v~ dich theo cac n(li dung chinh sau day: ~Ngu6n lay va mc nhan - Phuong thtrc/duemg lay truy~n - Y~u t6 trung giatJ.truy~n nhi€m ho~c vec to' - S1,lphai nhiem ' I tl ':'C ac yeu 0 nguy ca. Tr€n ca. sa khai mc til b~nh nhan, ngum nha b~nh nhan va trao d6i v6i y t~ dia phuong d6 c6 them cac thong tin b6 sung v~ tinli hlnh dich b~nh t~i dia phuong trong nhiing nam qua, phong t\lc ~p quan, cac bi~n d6i v~ dan cu trong vimg Cac thong tin nay se giup fch cho vi~c hinh Thanh giil thuych v~ nguyen nhan Vl,l dich. 3.7. Banb gia va ki@m djnh gia thuy~t - Tren cO' sa k~t qua nghien cUu mo fA v~ dich va giil thuy~t da: dUQ'chinh thanh c6 th~ ~t ra nhiing cau hoi, vi d\l: • N~u duang cong dich chi ra thm Icy phai nhi€m ngim thi nhiing S1,lki~n gi xay ra trong thm gian Ay? • T~i sao nhiing ngum s6ng trong vimg nay l~ c6 tY l~ m~c cao? • T~i sao m(lt s6 nh6m tu6i, gi6i, ho~c nh6m ngum l~i c6 y~u t6 nguy cO'cao hon nh6m khac? - Vi~c ki6m dinh &ia thuy~t c6 th6 ti~n hanh b~g 2 cach: • So sanh gifta gia thuy~t v6i tinh 1rI.Ulgth\lc Clla b~nh: N~u c6 bftng chUng v~ lam sang, xet nghi~m, moi truang, dich te r5 rang thi khong phai thu l~i giil thuy~t. • Do luang m6i lien quan: N~u bftng chUng khong r5 rang thi cAn phili dimg nh6m so sanh d6 do luang m6i lien quan gifta phO'i nhi~m va b~nh, va ki~m tra giil 86
10. thuyet v~ m6i quan h~ "nhan - qua". Ti~n hanh cac nghien ciru benh chirng, nghien ciru thuan t~p d~ kiem tra gia dinh. 3.7.1. Nghien ceu b~nh ctumg (Case - Control Study) Nghien ciru benh chirng hi mot nghien ciru doc, h6i ciru. Can cir vao gia thuyet nhan qua diroc hinh thanh, tim S\l khac bi~t gina nhom benh va nhom khong benh (nhom chimg) trong m6i lien h~ voi y~u t6 nguy co, til do xac dinh tY s6 chenh (Odds Ratio - OR) d~ danh gia m6i lien quan gitta phoi nhi~m va benh. Thai gian t- . Hirong di~u tra:. _ B!tdAu voi .___p_h_a_i_nh_i_~m__ __Ir nl Nh6m benh ,, ~ I Nhtrng nguoi , ,, c6 b~nh ,, Khong phai nhifun rnJ Phai nhi~m 1. : I I Nh6mch(rng ! ~ ~-~ Nhtmg nguei '. Kh6ng phai nhi~m I. j khong co b~nh IDnh 3. SI1 dJ thilt kl nghien cu-ublnh chUng - Cach chQn nhom d6i ch(rng: Nhom d6i chtmg pMi 1a nhom nguai kh6ng m~c~nh trong quari tliEaan cu coaich xay ra. NOfcachKMc, MOIll iI&ctt"ungpffin tuang tlJ nhu nhom da m!c b~nh ve nhfrng chi tieu, ca.ban·.nhu tuAi, gi6i, dan tQc, ngh~ nghi~p, vUng dia 1y, dan cu chi khac 1akh6ng bi mAc b~nh. - Phan tich nhom d6i ch(rng: • Phong vdn ca ~nh va.ca chtmg de xac dinh ngu6n ~nh nghi nga. • Pharr tich nhom ca ~nh va ca chtmg de tinh tY 1~m6i nhom c6 ti~p xuc voi ngu6n b~nh . • Xac dinh s\!,khac bi~t c6 y nghia th6ng ke hay kh6ng. 3.7.2. Nghiin cu-uthuan tiP (Cohort Study). '. Nghien Clru thuAn ~p 1amQt nghien cUu dQc, tUdng lai, con gOi 1anghien CUll m!c mm. Ml,lc dich coo nghien cUu 1ade kiem dinh gill thuy~t, bit dAu tu hi~n tugng co ho~c kh6ng phai nhi~m v6i y~u t6 nghi ngha 1a nguy ca Clla b~nh, r6i theo doi 87
11. / ti~p di€n trong nrong lai de ghi nhan S1,1'xuAt hien cua benh. Sau d6 tinh nguy co nrong dBi (Relative Risk - RR) de xac dinh rnBi lien quan gitra phoi nhi€m va benh, ThOi gian Huang diSu tra :.1 B~nh 1 ~ Phai nhiern r"'" . . Nh6rnch(rng r L J L·I Khong ~nh I Nhfrng nguoi , , .'. . khong c6 benh . , .!,_ - Khong phoi ;, 1. B~nh nhi€m -~ L- __.I ~.IKhong b~nh 1 Htnh 4. Sa dJ thiit kl nghien cuu thulin tQ.p 3 7.2. Sir dfing bang "i x 2" trong nghien cku phdn tich: (Nghien cuu binh 'chdnglnghien cu-uthufm tQ.p) TInh trang b~nh .TInh trang phoi nhi~m CQng Co b~nh Khong b~nh C6 phoi nhi€rn a b a+b Khong phoi nhi€rn . c d c+d I CQng a+c b+d I a+ b+ c+d OR = ad/be; RR = IJIo = (ala +b)/ (c/c +d) 3.8. Hoan thi~n gia thuyet va th1}'chi~n nghien Ctfu b6 sung Sau khi th1,1'Chien cac nghien ciru nghien ctru dich t€ (nghien ciru me ta de hinh thanh gia thuy~t, nghien CUu phan tich de kiem dinh gia thuy~t) dn kip thm t6ng hQ'Pk~t qua de dua ra gia thuy~t v~ dich v6i cac diem quan tr<;mgvS ngu6n lay va tac nhan gay dich, cac phuong thuc lay truySn, nh6rn nguy co cao, quy rno va xu huang phat trien Clla dich. Thong thuOng thi gili thuy~t nay khong the hom thi~n ngay rna se c6 rAt nhiSu cau hoi duqc d?t ra chua c6 cau tra 1m thoa dang ho~c nguOi chi ti~t nghi vAn cdn duqc xem xet lam ro them. Do d6, cdn thi~t ti~n hanh cac nghien c(ru b6 sung, ke ca nghien cUu trong phong thi nghi~m va nghien cUu t?i hi~n wOng. 88
12. Can chu y r~ng, d6ng thai voi viec hoan thien gia thuyet va thtrc hien cac nghien ciru b6 sung c~ ap dung ngay nhimg bien phap phong ngira va kiem soat dich. 3.9. Ap dung cac bi~n phap phong ngira va kiim soat Ba viec quan trong trong phong chong dich: TAn cong nguon lay, ngan chan dirong truyen va bao ve nguoi cam nhiem, cu th~: • Tin cong nguAn lay Ngan ch,n 41lCmgtruy~n Bao v~ ngum cam nhi~m - Di~u tri, cham s6c ngiroi - V~ sinh mei tnrong - Gay mien dich chu dQng benh, ngiroi mang mfun Xu Iy mroc, phan, &t (tiem v~c xin) b~nh (ngoai canh) - . Cach Iy nguon lay, ti~t -v~sinh ca nhan - Dir phong b~g h6a chfit , , trung, tay ue - Gicim sat ca nghi nga - Ki~m soat vec ta (di~t - Bao v~ ca th~, tranh ti~p trung gian truY€h b~nh) xuc ngu6n lay - Ki~m soat 6 chua dQng I4n ch~ giao lUll dan s5 - Tang cuang dinh duemg, v~t v~ sinh :ca nMn , , - Thong bao ca b~nh " - Nang c~o hi~ubiet ' Tren day la nhUng bi~n phap co tinh nguyen cic ca ban, trong th\fc t~ ruy thea nhUng di~h b~nh C\l th~, dieu ki~n hoan canh C\l th~ rna dua ra nhUng bi~n phap C\l th~, hi~u qua va kha thi. 3.10. Thong bao k~t qua tliiu tra vI}.dich , - Bao cao ket q~ di~u tra 'V\l dich giri cho co so y t~ cae efip e6 tt.ach nhi~i11 bao g6m cae nQi dung ehinh sau day: ' . " . ' • Nguyen nhaii 'gay dieh va du&ng ,truy8n nghi nga , • Mo ta dieh va d~e die:m ehinh cae ea'b~nh • Gifii thichl)ldo gi¥ dich • Cac bi~n phap ki~m soat d§ th\fe hi~n • Cac ki~n nghi d~ phong ngira dich xay ra ti~p theo' -v~hinh thue e6 th~th\fe hi~n thea 2 each: • Bao eao mi~ng vqi cae nha ehirc,trach yt~ dia phudng va'nhtfug nguCrl chill trach nhi~m kiem soat, phong ngira . '. ',., • Bao cao b~g van ban thea trlnh t\f Clla mQt bao cao khoa hQc too ca quan cftp tren. 89
13. Cdc thong tin v€dich Xac dinh dung vy dich? Chan doan ca b~nh (LS, XN) Cach ly va diJu tri ca benh . M6tadich Tan ~ong ngu6n lay, atdrng lay . Hinhthanh va }d€m d{,!hgiiz thuyit , BCIO'V? kh6i cam nhilm T&nghop thong tin Bdo cae diJu tra va B.P. Theo doi tiip 'vydich phong ch6nglki€m sod: dicb Girl bdo cdo din nai lien quan Innh 5. Sa aJ iliiu tra va kiJm sod: mpt djch V(l Ghi nho: - Chuan bi tM cho cUQcdieu tra thuc dia khi nh~ thong bao dich nham thu th~p dAydu, chinh xac cac thong tin ve dich, - Xac minh chan doan va kMng dinh su t6n tai cua vu dich. - Thu th~p va phan tich cac s6 lieu ve benh va phoi nhi~m theo thoi gian, dia diem va con nguoi de xac diM nguyen nhan V1) dich (ngu6n lay, tac nhan va phuong thuc lay truyen). - Ti€n hanh cae bi~n phap phong ch6ng dich thich hqp ngay sau khi co nhiing k€t qua dieu tra ddu tien. - Bao cao k€t qua dieu trd V\1dich len tuy€n tren. 90