Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Dịch tễ học các bệnh không truyền nhiễm - Giám sát dịch tễ học

Nội dung text: Tài liệu ôn thi vị trí bác sĩ Y học dự phòng - Dịch tễ học các bệnh không truyền nhiễm - Giám sát dịch tễ học

1. GIAM SAT DJCH Tt HQC Ml)C TItU: Sau khi hoc xong bai hoc nay sinh vien co khd nang • "L Trlilh bay dugc dinh nghia , muc tieu va chrrc bang cua giarn sat dich te hoc. z. M6 ta dugc "cac phirong phap giarn sat va ngu6n thu thap thong tin phuc VlJ. "cong tac giam sat dich te hoc. ~. "Li~t ke dugc cac nhiem VlJ. va nQidung hoat dong co ban cua h~ thong giam sat dich te hoc. NOI DUNG, ' " 1. Bfob ngbia Giam satdich te hoc la mQtqua trinh thea doi, khao sat ty mi, lien tuc d~ danh gia dugc ban"~hôt ~ll~benh cung voi nhiing nguyen nhan xuat hien, luu hãanb va Ian nan ella"benh do; Tic do tim ra dugc nhiing bien phap khong che, ngan chan co hieu qua doi vm benh do. Noi mot each khac: "Giam sat ia cong vi~c thu thcjpcac du ki~n dick tl~l /u}nhd~ng". " " 2. M\lc tieu va cbuc nang clla giam satdfch t~b(_)C 2.1. "Muc . , tieu " * Xac dinh qui.IIio clla b~nh: Vi~c thea doi lien tv.c,thucrngxuyen ve b~nh vm cac tY l~ c~ thiet va nhiing yeu to clla mOi trllang xung quanh, nhOOgdien bien wang ling ella chung, nh!m xac diM qui mO Ian tran clla ~nh tqmg khao sat. Sl! thea do.i'n~ydugc th\rc hi~n dum 3 goc nhin clla dich te hQc: " - B~nh xAyra lJ qu~ th~ nao, t:Y l~ mAcho~c chet nhu the nao thea tudi, gim, nghe nghi~p - BÂnh xay ra a dau. - BÂnh xay ra tic bao gicr. * Danh gia hi~u quACllacac bi~n phap can thi~p t~ khu Vl!C giam sat: Vi~c thea doi ty l~ tang, giam Clla bÂnh, song song vm cae bi~n phap da ap d\lng, nh!m danh gia hi~u qua clla cac bi~n phap do. 2.2. Chac niing clla giam stUdjch tl hfJc - Thu th~p mQtcach co h~ thong cac dii'ki~n dich te cful thiet doi vm mQtquful th~ dan chung nhat diM: Tinh, huy~n - T~p hgp, dien giiii, xep d~t, trlnh bay cac dii' ki~n thu th~p dugc thanh cac bang phful phOi,bi~u dO,ban do co y nghia. - Xu 19, phful tich cac dii' ki~n thea phuang phap thong ke, d~ co th~ tra lai dugc hang lo~t cac cau hoi co th~ d~t ra dum cac goc nhin clla dich te h9C va xem xet vm cac gia thuyet dugc dua ra. - Thong bao ket qua: Sau khi thu th~p, phan tich va nh~ dinh cac dfr ki~n d6, c~ phai viet bao cao d~ gi'ritm mQingure va co quan co trach nhi~m d~ giai quyet. 72
2. 3. Cac plnrong phap giam sat dich te hoc - Giam sat thu dong hay bao cao bitt buoc: Loai kinh dien nhat la giam sat su xuat l1i~nt "" 1-oennA\ + truyen~ nllieffiLã A ial" LUongL qua L"uao cao b~at 1-ouocA cua"II cac, can, LA"'"uy y te o cac CCi so y te nhir phong kham, benh vien, phong xet nghiem, - Giam sat chu dong: H~ thong giam sat thea doi mot each chu dong nhtmg van d~ srrc khoe, bao gom chan thirong, di dang bfun sinh, benh man tinh, benh nhiem trung, va nhfmg hanh vi sue khoe. Giam sat chu dong c6 the dugc chia thanh cac loai sau: + Di~u tra ngang l~p lai nhieu l~: Nhitng s6 lieu v~ giam sat c6 the thu thap diroc bang nhitng nghien CUllcitt ngang (cling con gQi la nhitng nghien cUu v~ ty l~ hi~n mitc), duqc nhitc l~ thea tUng dqt thea thm gian. Di~u tra citt ngang la nghien CUu sl! v~ tlnh hinh ~nh t~t hay nhitng sl! ki~n lien quan den suc khoe xiiy ra a mQt quAn th~ mQt dan cu nh~t dinh a mQt thm gian d~c bi~t. Vi dl;1,giam sat hanh vi mv, giam sat 16ng ghep cac chi s6 hanh vi va sinh hQc + Giam sat trQng di6m: Giam sat trQng di6m, la di~u tra citt ngang duqc l~p l~i nqi~u Ian a mQt so nh6m ngum chQn IQc (trQng di6m) va a mQt s6 vi tri chQn lQc (trQng diem). - Giam sat dlJa tren soli~u thu c~p: H~ ~hong mm,flay dl!a tren vi~c phan dch nhitng so li~u thu c~p d6 IA nhung s6li~u da duqc thu th~p VI nhiing nwc dich khac. Vi d1:l, mQt h~ thong giam sat sir dvng nhi~u ngu6n so liÂu, nhu s6 li~u di~u tn~ dan so, so li~u sir dl;1ngdich Vl;1 y te, so li~u ra vi~n, va nhieu cUQc dieu tra khu V\Tc.cling nhu quoc gia da duqc tien hanh vi nhi~u ml;1cdich khac. . - Nghien CUu ty l~ mm mitc (Incidence): La' nghien CUll thea doi nhitng "cath~ c6 nguy CCi mite b~nh rna t~ thm diem bitt dAu nghien CUll,ngum d6 chua' tirng bi ~nh. Nhfrng ca the nay duqc thea doi nhi~u thang' hay nhi~u nam v~ ,~inh f.r~g b~nh va cac hanh vi nguy co ~ua hQ. Nghien CUunay dbi hoi co' s~ d6ng ,9't~~ gia cua ngum nghiencUlJ Nghien CUunay'la nghien CUut6t nh~t cung c~ cac thong tin v~ ty l~ mm mitc ~a xac dinh cae, yeu' t6 Ilguy co gay ~nh: Tuy ,nhieIl' lo~ nghien CUlln~y it duqc thl!c hien VI r~t t6n kern. va phac t~p. " 4. Nguon g6c thu th~p du ki~n phyc vy cho cong tic 'giam sat 4.1. Tj l~chet: Dl!a vao s6 ghi til vong. Nhuqc diem: Nguyen nhAn tir vong ghi it chfuh ~ac ho~c c6' th~ "chi' ghi tri~u chUng tmac khi chet. 4.2. Tj ~ mac: DlJa vao bao cao mitc ~nh truyen nhi~m. - {fu diem: cac bao cao d6 thuđg duqc thAy thu6c chAn doan chinh xac b~nh, c6 th~ c6 xet nghi~m xac nh~. - Nhuqc di~m: + Nhi~u ~nh do virut khong c6 trong danh sach bao cao. 73
3. .+ Chan doan it. chinh xac (khong co ket qua cac xet nghiern), dac biet la cac benh do virut. .+ Bao cao kh6ng kip thoi, khong dung ky ~~I1 nen thuong lam tang thoi gian • cua dich, ' . 4.3. Bdo cdo dich - .Doi vm :cac benh rna da so cac twang hop benh IIIdien hlnh thl de hon. o _ Cac benh, nhat Ul cac benh do virut rna cac Wang hop nhiem khuan phan Ian l:J the nhe hoac khong trieu chimg hoac co dqt dich xay ra tren nen y te chua hoan thien va khong co phong xet nghiem se kho khan hon. 4.4. CJt41id_oan xet' nghifm . Tnt met vai benh chi c~ trieu chung lam sang cling du. Con dai 'da so cac benh phai ch~ doanxac .dinh bang xet nghiem: Phan l~p tac nhan gay benh, xet ng}riÂm huyet thanh, 0 • 4.5. lJilu Ir~ ~act~lIbng hf!p b~nh cin d~c biÂt chu y den cac trir~g hgp bÂnh nguy hiem, nhAt la nhiing neri chua tUng Co ~nh ba~ gi~. . . 4.6. lJilu Ira dich t{lithl/c. dia Khi tQay co sq gia tang ty lÂ, mclc bÂnh ho~c cllet, can thanb l~p m(>t dQi di~u t:r:adiÂh g6rp.: 0 nha, dich tt ht;>c,vi sinh v~t hQC de thu th~p va chuyen bÂnh pham, d6ng th~ ~P d~ng caC;:,kythu~t chan doan nh~h: ELISA, thir nghiÂm tr~n da, de chan doan t:rl!c'tiep tac nhan gay bÂflh tl;ti,thqc dia. . . , ~. .' ' " . " 4~_7.Djfl!, Ira ~h"(1ngxuyen COthe dieu tra cac bÂnh nhitm khuan theo chi so dich te: - Uch to ho~c lam mau (+) doi vm sot ret. - Test ngom da doi vm lao. - Test khang nguy~n HBsAg. 4.8. Nghien Clm cae d chua suc v~ va Sl/phdn b6 vectl1trung gian truyln b~nh dl giam sat cac bfnh til suc v~ truyln sang ngllOi. Theo doi qu~ the dQng v~t IIImQt ph~ quan trQng cua h th6ng giam sat d6i vm mQt so bÂnh, bao g6m vi~c phat hiÂn va do luang: - Ty l mclc bÂnh va tir vong l:J dQng v~t do nhiing bÂnh co the truy~n tit dQng v~t sang ngum. - Sq xuat hiÂn mÂr tac nhAn bÂnh l:J dÂng v~t nu6i va hoang da: (vi d\l nhu di~u tra 10m g~ nhAm trong bÂnh dich h;;tch, di~u tra g3!vit trong b~nh cum gia cam N H5Nl). - Nhiing thay dOi ve s6 lugng va phan bo cua nhiing 0 chua dQng v~t va vec to truyen bÂnh (nhu thea doi chi s6 mu6i trong bÂnh sot xuat huyet, bQ chtSt trong bÂnh dich h;;tch ). 74
4. 3.9. Sit dung cae sinh v~t phdm va thuoc men . Khong chi n6i nen tinh trang mien dich rna con cho nhiing thong tin b6 sung vt viec ghi nhan nhiing V1:l dich hoac nhiing van de d~c biet khac, Vi du: Trung tam kiem soat benh t~t (CDC) giarn sat viec sir dung nhiing che pham sinh hoc va thuoc (nhu khang dÂc to botulist, khang dÂe to bach hau, thuoc • pentamidine dieu tri benh viem ph6i do pneumoeystis carinii). T hong qua theo doi nhiing che phfut sinh hoc nay, ho da phat hien c6 st;rtang dÂt bien nhu cau thuoc pentamidine vao nam 1981. Qua do ho da nhanh chong dua ra ket luan vt s11 xuat hien mot benh dich moi rna sau nay duoc goi 1ahei clnmg suy giam mien dich mac phai (AIDS). 4.10. Ctu: dft kien vi' quan thl va moi truang - Cac du kiÂn ve quan th& Tu6i, gim, dfuJ.tÂc, kinh te d~ gim trinh xu the eua bÂnh. - cae du kiÂn ve moi truemg: 1mh tr~g v sinh tht;rcphAm, cung c~p nucrc, nha (1, dinh duemg, con trung - cae du kiÂn b6 sung: . + Thong ke cua bÂnh viÂn va cham s6c y te ve cae ~nh, cae truang hgp bien chling, so ngay nlim viÂn, cae ketqua xet nghlÂm, s6 dieu tti ngo~ trU, s6 kham thay thuoe tu la thong tin b6 sung kha nh~y bert cho mÂt 5.6V1:l dich. + BaD CaD eua cae phong xet nghiÂm .y te .cong eÂng: Cung c~p. ruiiing .chAn • doan doi vOi tat ea bÂnh truyen nhiem, d~c biÂt 1a cae ~ilh do Virui: + Thong tin ve nghi viÂe va nghi h c:co th~ eung c~p nhiing thong tin 's:athqp d~ nghi den nhiing V1:l dieh xay ra. 5. Mum nhi~m V\l thuimg xuyen ella h~ thong gbim sat dfch t~ . ' 5.1. Xtic dinh m,!-c tieu C,!-thl cua m6i CU9Cgitim sat 5.2.JD.p hw cae dfr /den thu tMP' dlldC - S~p xep thea cae d~e tnrng: Con ngum, khOnggian~ thm gian. - Tinh cae ty 1Â,ty su~t eful thiet eho m1;letieu eua euÂe giam sat. - Trinh bay cae khia e~h tlm duge dum d~g cae bang s6, cae bi~u d6, die ,16 thi, ban do dieh te r6 rang, d~e hiÂu. 5.3. Xu Ij so li~u 5.4. Pluin tich, phren gitii ctic dfr ~n theo m~c tieu gitim sat Rhdm:.ã. . . - Xac dinh nh6m quful th~ e6 nguy co eao d6i vm bÂnh ~6 trong' khu vt;regiam sat. - Xae dinh mac dQ phat tri~n ho~e, Ian tran eua ~nh bang each so sanh d6i chieu d~ t1m ra s11khae biÂt e6 y nghia. 75
5. 5.5. Phdc hoa m9t gill thuyer nhan - qua v~ s\l xuat hien, hru hanh hoac Ian trim cua benh voi nhflng ye'u t6 nguy co cu the giam sat dugc trong khu vue, 5.6.I(il.m dinh gill thuyer vaa mUi hinh thanh qua cdc buac - Thiet lap d~ an kiern dinh gia thuyet, "'TO chirc tien hanh nghien CUu kiem dinh . - Danh gia kel qua kiern dinh: Neu gia thuyet bi bac bo, cful phai hlnh thanh mot gia thuy'et khac va kiern dinh 1~. 5.7. De'xudt cdc gidi phap khong che hfru h~u 5.8. Danh giQ.hi~u qua Cacbi~n phap dti ap dung 5.9. Lam boo c~~ vtcu9cgiQ.m sat m9tcach tidy du va gi'ri di theo h th6ng to chirc giam sat vanhtmg nha clnrc trach, nhiing co quan co trach nhiÂm. 5.10. Danh giQ.h~ thong giam sat - Nh:U'ng dO'kiÂn ghirn sat: xern co chinh xac, d~y du, dung thm gian khOng . IIiÂuã qua. th\lC. te cua cac dO'kiÂn giarn sat dugc co sat hqp va co hiÂu qua th\lC te khOng. - M\lctieu giarn sat co d~t dugc khOng, co phu hgp, co feh 19i th\lc te khOng. . .-Nhi1'ng yeu c4u rnOi sau cuÂc giarn sat c~ bO sung nhu the nao, co nhiing yeu c~u g~phai d~t ra. 6. NQidung bo~t dQng ctia giam sat 6.1. Thu tJu?pnhiing dit kifn ve'dieu ~n moi truUng, hoan cdnh ben ngodi - Co cau dan cu kbu wc giam sat. - Trinh d phat trien kinh te', xii h(>i. - Di~u kiÂn dia ly, khi h~u, thm tiet. ~ . -0 chua t\l nhien trong suc v~t, vecto truy~n bÂnh. - Giam sat bÂnh do suc v~t truy~n sang nglIm. - V sinh rnOi truemg. - cac thOng tin v~ cOng nghiÂp hoa. - cac thOng tin v~ co cau to chuc rnang lum y te'. 6.2. Thu tJu?pnhiing so.li~u thich h(1pdt giam sat b~nh - Bao cao nhiing V\l dich va v~ phat hiÂn nhiing V\l dich. - Nhi1'ng thOng bao v~ giam sat dich t<!hQCd~c biÂt, do la nhiing bÂnh truyen nhi<!m nguy hiern: Ta, s6t xuat huyet Dengue, viern niio Nh~t Ban - Nhiing bao cao tY 1ÂmAc bÂnh vao viÂn. - Nhiing bao cao v~ ho~t dOng suc khoe khac. + BÂnh nhan ngo~ tru. + Nhorn ph6i hgp cua cac th~y thu6c. 76
6. + Bao cao cac phong thf nghiern y te cong cong. + Bao cao qua bao chi, dai truyen thanh, truyen hlnh. + Yang m~t l:J noi lam viec, tnrong hoc.' - Ghi chep ve nghi om va ve nghi huu sam - Ghi chep ve ti:rvong. 6.3. Giam sat djch ti hoc tren th1!cdja - D~ quan sat day du tlnh hlnh phat tri~n cua benh dich hien tai hoac tien hrong no trong nrong lai d~ co bien phap phong chong tfch C\{C, nha dich tt hoc can phai ppoi hop voi cac thay thuoc khac: Vi sinh v~t hoc, v~ sinh hoc, thong ke hoc, thu y hoc, khi nrong hoc - Giup cho kiem tra lai chful doan ve: nguon truyen nhiern, duang truyen nhiem va tinh trang mien dich t~p the trong dan cu. 6.4. Giam sat trong phong thi nghi~m - Phan l*p va dinh lo~i nhUng tac nhful g~y b~nh. - Xet nghi~m nhUng v~t phfun sinh hQC: Mau nuac, th\{c phdm d~ dieu tra duang lc1y. - Phat hi~n s\{bien dOi kh~ng nguyen cua mÂt lo~ vi sinh v~t nh~t dinh. - Dieu tra trong phong thi nghi~m nhUng tfnh ch~t sinh hQc khac cua mc nhan gay b~nh: Khang khang sinh va cac ch~t tq liÂu - Giam sat ve sinh thai hQc mÂt so vi sinh v~t gay b~nh co 6 nhitm khuful tl! nhien: Theo d6i S\{ xu~t hiÂn ~nh nhitm khuful a 6 chua suc v~t va vect<1. - Xet nghi~m huyet thanh hQc cuat~p,th~ dan cU ho~c quan th~ suc v~t. . - Nghien cUu mitn dich t1! nhien va mitn dich nhful t~Q eua ,ea th~ ,trorig'mÂt t*p th~ da duqc llJa ehQn. 6.5. Nghien Cltu sinh thai hlJc . , Nghiful C)lU qnan be mOi tnr@g !Juan 1&n, ~en ~t ea cae thanh phan ,eua 6 ., _.' . . - - '. :::::::= ,:-,-,_, .• - -. nhitm khuan t\l nhien. + Ngu6n lay - 6 chua me nhful a sue v~t. + Vect<1truyen ~nh song, dieu ki~n m6i trUCmgsong 6.6. Gitim slit cong !rinh nghien Cltu 6.7. Giam sat dT!bao D\{bao xuat hiÂn eua ~nh nhitm khuful hay mÂt ~ dieh. 6.8. Giam sat phong b~nh Phong ngira s\{ nay sinh eua mÂt ~nh truyen nhitm h~y mÂt dq, djch neu co day du dfr liÂu dieh tt. 6.9. Sa d~ng ket qua gidm slit dich Ii hlJc41phong chOng cae b~nh nhilm khudn. 6.10. Trinh bay dT!an khong che'va phong b~nh. 77