Tài liệu ôn tập môn kiến thức chung - Tuyển dụng công chức viên chức 2011

Nội dung text: Tài liệu ôn tập môn kiến thức chung - Tuyển dụng công chức viên chức 2011

1. TUYỂN DỤNG CCVC 2011 Tài liệu ôn tập môn Kiến thức chung TÀI LIỆU ÔN TẬP MÔN KIẾN THỨC CHUNG CHUYÊN ĐỀ 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY (Người soạn: Nguyễn Lương Thuỷ – Trường Chính trị tỉnh Kon Tum) I. QUAN NIỆM CHUNG VỀ HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ 1. Khái niệm Hệ thống chính trị (HTCT) được hiểu là hệ thống các tổ chức, các thiết chế chính trị - xã hội và mối quan hệ giữa chúng với nhau hợp thành cơ chế chính trị của một chế độ xã hội. Cơ chế đó bảo đảm thực hiện quyền lực chính trị của giai cấp thống trị trong quan hệ với các giai cấp, tầng lớp và các nhóm xã hội khác. 2. Đặc trưng của hệ thống chính trị HTCT có những đặc trưng : - Bao gồm các tổ chức, các thiết chế với tư cách là chủ thể của các quyết định chính trị, nghĩa là các chủ thể có tính vật chất, có bộ máy. - Bao gồm các tổ chức, các thiết chế hợp pháp, có nghĩa là được Hiến pháp, pháp luật quy định, được nhà nước thừa nhận. - Bao gồm các tổ chức, các thiết chế có mục đích, có chức năng thực hiện hoặc tham gia thực hiện quyền lực chính trị. - Đó là một hệ thống, một chỉnh thể bao gồm các bộ phận cấu thành, có quan hệ mật thiết với nhau nhưng có vị trí, vai trò khác nhau trong sự vận hành của các quá trình chính trị. - Cấu trúc HTCT rất đa dạng, ở mỗi quốc gia lại có đặc thù khác nhau, nhưng cơ bản bao gồm: các chính đảng, nhà nước, các tổ chức chính trị. Trong xã hội có giai cấp, đấu tranh vì quyền lực giữa các giai cấp, giữa các lực lượng xã hội đến một trình độ nhất định sẽ làm xuất hiện đảng chính trị. Cuộc đấu tranh giành quyền lực ấy lại biểu hiện tập trung ở cuộc đấu tranh giữa các đảng chính trị. Khi đảng giành được quyền lực chính trị thì trở thành đảng cầm quyền, giữ vai trò lãnh đạo toàn bộ HTCT, cơ bản là lãnh đạo nhà nước. Đảng cầm quyền sẽ cử người của mình nắm giữ những vị trí quan trọng của nhà nước để thực hiện mục tiêu của giai cấp thống trị. HTCT biểu hiện và thực hiện đường lối chính trị của giai cấp cầm quyền, do đó nó mang bản chất giai cấp của giai cấp cầm quyền. Khi một giai cấp thống trị mới lên cầm quyền, một chế độ mới ra đời thì một HTCT mới cũng ra đời thay thế HTCT cũ. Mỗi chế độ xã hội có giai cấp có một HTCT tương ứng với chế độ xã hội đó. II. HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 1. Sự ra đời của hệ thống chính trị ở Việt Nam HTCT ở nước ta được hình thành trong tiến trình cách mạng và thực sự ra đời 1
2. TUYỂN DỤNG CCVC 2011 Tài liệu ôn tập môn Kiến thức chung từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 với sự ra đời của Nhà nước Việt Nam Dân chủ cộng hoà, nay là Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. HTCT XHCN ở nước ta là một tổng thể các thiết chế, các quyền lực chính trị - xã hội liên hệ chặt chẽ với nhau dưới sự lãnh đạo thống nhất của Đảng Cộng sản Việt Nam, cùng thực hiện quyền lực chính trị của nhân dân, quản lý và lãnh đạo XHCN vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Như vậy, HTCT XHCN Việt Nam bảo đảm tính thống nhất cao, các bộ phận hợp thành HTCT có sự tác động qua lại mật thiết với nhau dưới sự lãnh đạo thống nhất của Đảng cộng sản Việt Nam để đạt mục đích chung là xây dựng xã hội Việt Nam giàu mạnh, dân chủ, công bằng và văn minh. Nguyên tắc quyền lực thuộc về nhân dân là nguyên tắc tối cao trong tổ chức và hoạt động của HTCT nói chung và của tất cả các tổ chức trong HTCT XHCN Việt Nam nói riêng. 2. Cấu trúc của hệ thống chính trị ở Việt Nam HTCT XHCN ở nước ta hiện nay bao gồm Đảng Cộng sản Việt Nam, Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân như: Tổng liên đoàn lao động Việt Nam, Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh, Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam, Hội nông dân Việt Nam, Hội cựu chiến binh Việt Nam. 2.1. Đảng cộng sản Việt Nam là đội tiên phong của giai cấp công nhân, đồng thời là đội tiên phong của nhân dân lao động và của dân tộc Việt Nam, đại biểu trung thành lợi ích của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân tộc, Đảng lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng tư tưởng, kim chỉ nam cho hành động, lấy tập trung dân chủ làm nguyên tắc tổ chức cơ bản. Đảng vừa là bộ phận hợp thành hệ thống chính trị, vừa là lực lượng lãnh đạo hệ thống chính trị. Vị trí, vai trò, trách nhiệm lãnh đạo của Đảng đối với HTCT xuất phát từ sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân, từ sự thống nhất cơ bản lợi ích giữa giai cấp công nhân, nhân dân lao động và dân tộc. Sự lãnh đạo của Đảng đối với hệ thống chính trị là điều kiện cần thiết và tất yếu để đ ảm bảo cho hệ thống chính trị giữ được bản chất giai cấp công nhân, đảm bảo mọi quyền lực thuộc về nhân dân. Đảng không giữ được vai trò lãnh đạo HTCT thì chế độ xã hội sẽ thay đổi, HTCT không còn là HTCT XHCN và quyền lực chính trị không còn trong tay nhân dân. Thực hiện sự lãnh đạo, Đảng luôn đề phòng bệnh mất dân chủ, độc đoán, chuyên quyền hoặc bao biện làm thay, đồng thời phát huy vai trò chủ động sáng tạo của các tổ chức trong HTCT. Mặt khác, Đảng chú trọng xây dựng cho được một cơ chế hoạt động cho cả HTCT, làm rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và mối quan hệ đúng đắn giữa các tổ chức trong HTCT. Sự lãnh đạo của Đảng đối với HTCT là sự lãnh đạo toàn diện, không một tổ chức, một lĩnh vực nào trong xã hội mà Đảng không lãnh đạo, không chịu trách nhiệm. Đảng lãnh đạo bằng cương lĩnh, chiến lược, các định hướng về chính sách và chủ trương lớn; bằng công tác tuyên truyền, thuyết phục, vận động, tổ chức, kiểm tra, giám sát và bằng hành động gương mẫu của đảng viên. Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ, giới thiệu những đảng viên ưu tú có đủ năng lực và phẩm chất vào hoạt động trong các cơ quan lãnh đạo của hệ thống chính 2
3. TUYỂN DỤNG CCVC 2011 Tài liệu ôn tập môn Kiến thức chung trị. Đảng lãnh đạo thông qua tổ chức đảng và đảng viên hoạt động trong các tổ chức của hệ thống chính trị, tăng cường chế độ trách nhiệm cá nhân, nhất là người đứng đầu. Đảng thường xuyên nâng cao năng lực và hiệu quả lãnh đạo, đồng thời phát huy mạnh mẽ vai trò, tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm của các tổ chức khác trong hệ thống chính trị. 2.2. Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Quyền lực nhà nước là thống nhất; có sự phân công, phối hợp và kiểm soát giữa các cơ quan trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Nhà nước ban hành pháp luật; tổ chức, quản lý xã hội bằng pháp luật và k hông ngừng tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Nhà nước phục vụ nhân dân, gắn bó mật thiết với nhân dân, thực hiện đầy đủ quyền dân chủ của nhân dân, tôn trọng, lắng nghe ý kiến của nhân dân và chịu sự giám sát của nhân dân; có cơ chế và biện pháp kiểm s oát, ngăn ngừa và trừng trị tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, vô trách nhiệm, lạm quyền, xâm phạm quyền dân chủ của công dân; giữ nghiêm kỷ cương xã hội, nghiêm trị mọi hành động xâm phạm lợi ích của Tổ quốc và của nhân dân. Tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước theo nguyên tắc tập trung dân chủ, có sự phân công, phân cấp, đồng thời bảo đảm sự chỉ đạo thống nhất của Trung ương. Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là tổ chức trung tâm thực hiện quyền lực chính trị, là trụ cột của hệ thống chính trị, là bộ máy tổ chức quản lý kinh tế, văn hoá, xã hội, thực hiện chức năng đối nội và đối ngoại. 2.3. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các đoàn thể nhân dân có vai trò rất quan trọng trong sự nghiệp đại đoàn kết toàn dân tộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, chăm lo lợi ích của các đoàn viên, hội viên; thực hiện dân chủ và xây dựng xã hội lành mạnh; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước; giáo dục lý tưởng và đạo đức cách mạng, quyền và nghĩa vụ công dân, tăng cường mối liên hệ giữa nhân dân với Đảng, Nhà nước. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là tổ chức liên minh chính trị, liên hiệp tự nguyện của tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội và các cá nhân tiêu biểu trong các giai cấp, tầng lớp xã hội, các dân tộc, tôn giáo và người Việt Nam định cư ở nước ngoài. Mặt trận Tổ quốc Việt Nam là một bộ phận của hệ thống chính trị, là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân. Đảng Cộng sản Việt Nam vừa là thành viên vừa là người lãnh đạo Mặt trận. Mặt trận hoạt động theo nguyên tắc tự nguyện, hiệp thương dân chủ, phối hợp và thống nhất hành động giữa các thành viên. Các đoàn thể nhân dân tuỳ theo tính chất, tôn chỉ và mục đích đã được xác định, vận động, giáo dục đoàn viên, hội viên chấp hành luật p háp, chính sách; chăm lo, bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của đoàn viên, hội viên; giúp đoàn viên, hội viên nâng cao trình độ về mọi mặt và xây dựng cuộc sống mới; tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội. Đảng tôn trọng tính tự chủ, ủng hộ mọi hoạt động tự nguyện, tích cực, sáng tạo và chân thành lắng nghe ý kiến đóng góp của Mặt trận và các đoàn thể. Đảng, Nhà 3
4. TUYỂN DỤNG CCVC 2011 Tài liệu ôn tập môn Kiến thức chung nước có cơ chế, chính sách, tạo điều kiện để Mặt trận và các đoàn thể nhân dân hoạt động có hiệu quả, thực hiện vai trò giám sát và phản biện xã hội. 3. Đặc điểm của hệ thống chính trị ở Việt Nam Ra đời, phát triển trong điều kiện hoàn cảnh lịch sử của đất nước, HTCT ở nước ta có những đặc điểm: - Tính nhất nguyên và chỉ do một Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo. Tính nhất nguyên thể hiện ở chỗ, chủ nghĩa Mác- Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh là nền tảng tư tưởng chung của hệ thống; CNXH là mục tiêu chung; không chấp nhận các khuynh hướng chính trị trái với chủ nghĩa Mác-Lênin và tưởng Hồ Chí Minh, trái với mục tiêu XHCN. - Các thành viên của HTCT do Đảng Cộng sản Việt Nam lập ra có lịch sử đấu tranh vẻ vang, có vai trò to lớn trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ đất nước theo con đường XHCN. - HTCT mang tính nhân dân sâu sắc. Tính nhân dân của HTCT thể hiện: quyền lực thuộc về nhân dân, mục đích vì nhân dân, lực lượng do nhân dân. Ở nước ta tất cả các tổ chức trong HTCT đều gắn bó với nhân dân. - HTCT được tổ chức rộng khắp, chặt chẽ theo nguyên tắc tập trung dân chủ. Các tổ chức trong HTCT ở nước ta hiện nay được tổ chức theo hệ thống từ trên xuống dưới, có mặt ở mọi cấp từ trung ương đến cơ sở. Ở mỗi cấp, tất cả các tổ chức trong HTCT đều chịu sự lãnh đạo của tổ chức đảng. - Các thành viên của HTCT có vị trí pháp lý vững chắc. Vị trí, vai trò của mỗi tổ chức trong HTCT ở nước ta đều được Hiến pháp, pháp luật khẳng định. Xu hướng pháp luật hóa vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của các thành viên của HTCT ngày càng rõ. III. SỰ CẦN THIẾT PHẢI ĐỔI MỚI, KIỆN TOÀN HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY Ngày nay, khi bước vào thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, việc tiếp tục đổi mới, kiện toàn HTCT ở nước ta là một yêu cầu khách quan, điều đó xuất phát từ những lý do chủ yếu sau đây: 1. Yêu cầu xây dựng và phát triển nền kinh tế thị tr ường định hướng xã hội chủ nghĩa đòi hỏi phải có một HTCT phù hợp. Đổi mới và kiện toàn HTCT ở nước ta phải nhằm phục vụ có hiệu quả sự lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý và điều hành thông suốt nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, thúc đẩy phát triển văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng, với mục tiêu phấn đấu đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành nước công nghiệp theo hướng hiện đại; chính trị - xã hội ổn định, dân chủ, kỷ cương, đồng thuận; đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân được nâng lên rõ rệt; độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ được giữ vững; vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế tiếp tục được nâng lên; tạo tiền đề vững chắc để phát triển cao hơn trong giai đoạn sau. 2. Đổi mới, kiện toàn HTCT nhằm khắc phục những yếu kém trong tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị ở nước ta hiện nay. 4
5. TUYỂN DỤNG CCVC 2011 Tài liệu ôn tập môn Kiến thức chung Qua 25 năm thực hiện công cuộc đổi mới, HTCT nước ta đã từng bước được đổi mới, kiện toàn, đạt được những kết quả tích cực như Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã khẳn g định: - Công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng được tăng cường, đạt được những kết quả tích cực trên tất cả các mặt: chính trị, tư tưởng, tổ chức. - Việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa được đẩy mạnh, hiệu lực và hiệu quả hoạt động được nâng lê n. - Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân phát huy tốt hơn vai trò tập hợp, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc. - Dân chủ xã hội chủ nghĩa có tiến bộ, sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc được củng cố. Tuy nhiên, bên cạnh đó HTCT nước ta cũng bộc lộ nhiều yếu kém, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng chỉ rõ: - Công tác xây dựng Đảng còn nhiều hạn chế, yếu kém, chậm được khắc phục, cụ thể: + Công tác nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn chưa làm sáng tỏ được một số vấn đề về đảng cầm quyền, về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta. + Tính chiến đấu, tính thuyết phục, hiệu quả của công tác tư tưởng còn hạn chế. + Tình trạng suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên và tình trạng tham nhũng, lãng phí, quan liêu, chưa được ngăn chặn, đẩy lùi mà còn tiếp tục diễn biến phức tạp. + Tổ chức của một số cơ quan đảng chưa thực sự tinh gọn, hiệu quả; chức năng, nhiệm vụ, mối quan hệ chưa rõ ràng. + Việc đổi mới công tác cán bộ còn chậm. + Năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của không ít tổ chức đảng còn thấp; + Nhiều cấp uỷ, tổ chức đảng chưa làm tốt công tác kiểm tra, giám sát và thi hành kỷ luật đảng, chất lượng và hiệu quả kiểm tra, giám sát chưa cao + Phương thức lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể chính trị - xã hội trên một số nội dung chưa rõ, chậm đổi mới. - Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa chưa theo kịp yêu cầu phát triển kinh tế và quản lý đất nước, cụ thể : + Năng lực xây dựng thể chế, quản lý, điều hành, tổ chức thực thi pháp luật còn yếu. + Tổ chức bộ máy ở nhiều cơ quan còn chưa hợp lý, biên chế cán bộ, công chức tăng thêm. + Chức năng, nhiệm vụ của một số cơ quan chưa đủ rõ, còn chồng chéo. + Chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ 5
6. TUYỂN DỤNG CCVC 2011 Tài liệu ôn tập môn Kiến thức chung trong tình hình mới của đất nước. + Cải cách hành chính chưa đạt yêu cầu đề ra + Công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí chưa đạt được yêu cầu đề ra. Quan liêu, tham nhũng, lãng phí vẫn còn nghiêm trọng. - Đổi mới, nâng cao chất lượng hoạt động của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể nhân dân chuyển biến chậm. - Nền dân chủ xã hội chủ nghĩa và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc chưa được phát huy đầy đủ. 3. Các thế lực phản động và thù địch đang thục hiện những âm mưu và thủ đoạn thâm độc chống phá nước ta. Các thế lực phản động và thù địch đang thục hiện những âm mưu và thủ đoạn đặc biệt là âm mưu “Diễn biến hoàn bình”, “Bạo loạn lật đổ” nhằm xoá bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng, xoá bỏ chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Vì vậy, phải đổi mới, kiện toàn HTCT nhằm khắc phục những yếu kém, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, hiệu lực, hiệu quả quản lý của Nhà nước, phát huy vai trò của Mặt trận và các đoàn thể nhân dân trong sự nghiệp đại đoàn kết toàn dân tộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; ngăn chặn những tu tưởng và hành động sai trái, tiêu cực; đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu, hành động chống phá của các thế lực thù địch. IV. PHƯƠNG HƯỚNG ĐỔI MỚI, KIỆN TOÀN HỆ THỐNG CHÍNH TRỊ Ở NƯỚC TA Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng đã vạch ra phương hướng đổi mới, kiện toàn HTCT ở nước ta trong những năm tới như sau: 1. Tiếp tục đổi mới chỉnh đốn Đảng, xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu c ủa Đảng. - Tăng cường xây dựng Đảng về chính trị. - Nâng cao chất lượng và hiệu quả công tác tư tưởng, lý luận. - Cán bộ, đảng viên phải thường xuyên rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân. - Tiếp tục đổi mới, kiện toàn tổ chức, b ộ máy của Đảng. - Kiện toàn tổ chức cơ sở đảng và nâng cao chất lượng đảng viên. - Đổi mới công tác cán bộ, coi trọng công tác bảo vệ chính trị nội bộ. - Đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát. - Tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng. 2. Đẩy mạnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. - Nâng cao nhận thức về xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. - Tiếp tục đổi mới tổ chức, hoạt động của bộ máy nhà nước: Đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội; tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính; Đẩy mạnh việc thực hiện Chiến lược cải cách tư pháp; Tiếp tục đổi mới tổ chức hoạt động của chính 6
7. TUYỂN DỤNG CCVC 2011 Tài liệu ôn tập môn Kiến thức chung quyền địa phương. - Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức trong sạch, có năng lực đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới. - Tích cực thực hành tiết kiệm, phòng ngừa và kiên quyết chống tham nhũng, lãng phí. 3. Tiếp tục đổi mới tổ chức, hoạt động của Mặt trận Tổ quốc và các đoàn thể nhân dân. - Tiếp tục tăng cường tổ chức, đổi mới nội dung, phương thức hoạt động, khắc phục tình trạng hành chính hoá, phát huy vai trò nòng cốt tập hợp, đoàn kết nhân dân xây dựng cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân. - Thực hiện dân chủ, giám sát và phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước trong sạch, vững mạnh; - Tổ chức các phong trào thi đua yêu nước, vận động các tầng lớp nhân dân thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại 4. Phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa và sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc. a. Phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa. - Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, bảo đảm tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. - Nâng cao ý thức về quyền và nghĩa vụ công dân, năng lực làm chủ, tham gia quản lý xã hội của nhân dân. - Có cơ chế cụ thể để nhân dân thực hiện trên thực tế quyền làm chủ trực tiếp. Thực hiện tốt hơn Quy chế dân chủ ở cơ sở và Pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn. - Phê phán và nghiêm trị những hành vi vi phạm quyền làm chủ của nhân dân, những hành vi lợi dụng dân chủ để làm mất an ninh, trật tự, an toàn xã hội; chống tập trung quan liêu, khắc phục dân chủ hình thức b. Phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc. - Nâng cao nhận thức, trách nhiệm của toàn Đảng, toàn dân về phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc trong bối cảnh mới. - Lấy mục tiêu xây dựng một nước Việt Nam hoà bình, độc lập, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh làm điểm tương đồng để tập hợp, đoàn kết mọi người vào mặt trận chung, tăng cường đồng thuận xã hội . - Đại đoàn kết toàn dân tộc phải dựa trên cơ sở giải quyết hài hoà quan hệ lợi ích giữa các thành viên trong xã hội. - Đoàn kết trong Đảng là hạt nhân, là cơ sở vững chắc để xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc. 7
8. TUYỂN DỤNG CCVC 2011 Tài liệu ôn tập môn Kiến thức chung TÀI LIỆU THAM KHẢO CHUYÊN ĐỀ 1 1. Học viện Hành chính quốc gia, Tài liệu bồi dưỡng quản lý hành chính nhà nước (Chương trình chuyên viên) phần I, Nhà xuất bản khoa học và kỹ thuật, 2010. 2. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nhà xuất bản chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, 2011. 3. Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001). 8
9. TUYỂN DỤNG CCVC 2011 Tài liệu ôn tập môn Kiến thức chung CHUYÊN ĐỀ 2 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ NHÀ NƯỚC CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM I. BẢN CHẤT CỦA NHÀ NƯỚC CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Sau cách mạng tháng Tám thành công, Nhà nước Vi ệt Nam dân chủ cộng hòa ra đời. Đó là Nhà nước kiểu mới về bản chất, khác hẳn với các kiểu Nhà nước từng có trong lịch sử. Nhà nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa trước đây và Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay, tuy tên gọi có khác nhau nhưng về bản chất thì không thay đổi, Nhà nước ta mang bản chất giai cấp công nhân, đồng thời mang tính nhân dân sâu sắc. 1. Bản chất giai cấp công nhân của Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam - Nhà nước ta đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt N am - đội tiên phong của giai cấp công nhân; - Từ pháp luật, cơ chế, chính sách đến tổ chức và hoạt động của Nhà nước luôn quán triệt tư tưởng, quan điểm của giai cấp công nhân mà cụ thể là quán triệt chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh được thể hiện trong đường lối, chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam. 2. Tính nhân dân của Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam Bản chất bao trùm chi phối mọi lĩnh vực tổ chức và hoạt động của đời sống Nhà nước là tính nhân dân của Nhà nước . Điều 2, Hiến pháp 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) xác định: "Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minh giữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức”. Bản chất Nhà nước của dân, do dân và vì dân được thể hiện bằng những đặc trưng sau: a. Nhân dân là chủ thể tối cao của quyền lực Nhà nước Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân ta đã tiến hành đấu tranh cá ch mạng, trải qua bao hy sinh gian khổ làm nên thắng lợi của cuộc cách mạng tháng Tám năm 1945, nhân dân tự mình lập nên Nhà nước. Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam ngày nay là sự tiếp nối sự nghiệp của Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, là Nhà nước do nhân dân mà nòng cốt là liên minh công - nông - trí thức dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam tự tổ chức thành, tự mình định đoạt quyền lực Nhà nước. Nhân dân với tư cách là chủ thể tối cao của quyền lực Nhà nước thực hiện quyền lực Nhà nước với nhiều hình thức khác nhau. Hình thức cơ bản nhất là nhân dân thông qua bầu cử lập ra các cơ quan đại diện quyền lực của mình. Điều 6, Hiến 9
10. TUYỂN DỤNG CCVC 2011 Tài liệu ôn tập môn Kiến thức chung pháp 1992 quy định : "Nhân dân sử dụng quyền lực Nhà nước thông qua Quốc hội và Hội đồng nhân dân các cấp là những cơ quan đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân, do nhân dân bầu ra và chịu trách nhiệm trước nhân dân” ; tham gia góp ý kiến xây dựng chính sách, pháp luật của Nhà nước, tham gia biểu quyết khi Nhà nước trưng cầu ý dân; kiểm tra, giám sát hoạt động của các cơ quan, công chức Nhà nước b. Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước của tất cả các dân tộc trên lãnh thổ Việt Nam, là biểu hiện tập trung của khối đại đoàn kết dân tộc Tính dân tộc của Nhà nước Việt Nam vừa là bản chất, vừ a là truyền thống, vừa là nguồn gốc sức mạnh của Nhà nước. Ngày nay, tính dân tộc ấy lại được tăng cường và nâng cao nhờ khả năng kết hợp giữa tính giai cấp, tính nhân dân, tính dân tộc và tính thời đại. Điều 5, Hiến pháp 1992 khẳng định: "Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước thống nhất của các dân tộc cùng sinh sống trên đất nước Việt Nam. Nhà nước thực hiện chính sách bình đẳng, đoàn kết, tương trợ giữa các dân tộc, nghiêm cấm mọi hành vi kỳ thị, chia rẽ dân tộc. Các dân tộc có quyền dùng tiếng nói, chữ viết, giữ gìn bản sắc dân tộc và phát huy những phong tục, tập quán, truyền thống và văn hóa tốt đẹp của mình" c. Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam được tổ chức và hoạt động trên cơ sở nguyên tắc bình đẳng trong mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân. Trước đây trong các kiểu Nhà nước cũ, quan hệ giữa Nhà nước và công dân là mối quan hệ lệ thuộc, người dân bị lệ thuộc vào Nhà nước, các quyền tự do dân chủ bị hạn chế. Ngày nay, khi quyền lực Nhà nước thuộc về nhân dân thì quan hệ giữa Nhà nước và công dân đã thay đổi, công dân có quyền tự do dân chủ trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, đồng thời làm tròn nghĩa vụ trước Nhà nước. Pháp luật bảo đảm thực hiện trách nhiệm hai chiều giữa Nhà nước và công dân; quyền của công dân là nghĩa vụ, trách nhiệm của Nhà nước, nghĩa vụ của công dân là quyền của Nhà nước. d. Tính chất dân chủ rộng rãi của Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Dân chủ hóa đời sống Nhà nước và xã hội không chỉ là nhu cầu bức thiết của thời đại, mà còn là một đòi hỏi có tính nguyên tắc, nảy sinh từ bản chất dân chủ của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Thực chất của dân chủ XHCN là thu hút những người lao động tham gia một cách bình đẳng và ngày càng rộng rãi vào quản lý công việc của Nhà nước v à của xã hội. Vì vậy, quá trình xây dựng Nhà nước phải là quá trình dân chủ tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước, đồng thời phải cụ thể hóa tư tưởng dân chủ thành các quyền của công dân, quyền dân sự, chính trị cũng như quyền kinh tế, xã hội và văn hóa. Phát huy được quyền dân chủ của nhân dânh ngày càng rộng rãi là nguồn sức mạnh vô hạn của Nhà nước. 10
11. TUYỂN DỤNG CCVC 2011 Tài liệu ôn tập môn Kiến thức chung 3. Tính thời đại Xu thế chung hiện nay trên chính trường quốc tế là hòa bình, hữu nghị, hợp tác cùng nhau tiến bộ và hội nhập. Vì vậy, Nhà nước Việt Nam thực hiện chính sách hòa bình, hữu nghị mở rộng hợp tác, giao lưu với tất cả các nước trên thế giới, không phân biệt chế độ chính trị - xã hội khác nhau trên cơ sở tôn trọng độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng, các bên cùng có lợi; tích cực ủng hộ và góp phần vào cuộc đấu tranh chung của nhân dân thế giới vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội. II. BỘ MÁY NHÀ NƯỚC CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM 1. Quốc hội Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. (Điều 83, Hiến pháp 1992 (Sửa đổi, bổ sung năm 2001) . a. Chức năng - Quốc hội là cơ quan duy nhất có quyền lập hiến và lập pháp. - Quốc hội quyết định những chính sách cơ bản về đối nội và đối ngoại, nhiệm vụ kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh của đất nước, những nguyên tắc chủ yếu về tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước, về quan hệ xã hội và hoạt động của công dân. - Quốc hội thực hiện quyền giám sát tối cao đối với toàn bộ hoạt động của Nhà nước. (Điều 83 của Hiến pháp 1992) b. Nhiệm vụ và quyền hạn Nhiệm vụ và quyền hạn của Quốc hội được quy định tại điều 84, Hiến pháp 1992. c. Cơ cấu tổ chức của Quốc hội Cơ cấu tổ chức của Quốc hội gồm Ủy ban thường vụ Quốc hội, Hội đồng dân tộc, các Ủy Ban Quốc hội, đoàn đại biểu Quốc hội và đại biểu Quốc hội. d. Hình thức hoạt động của Quốc hội - Hoạt động của Quốc hội được thể hiện bằng nhiều hình thức: hoạt động của các cơ quan của Quốc hội, đại biểu Quốc hội, các đoàn đại biểu Quốc hội. Nhưng hình thức hoạt động chủ yếu của Quốc hội là kỳ họp Quốc hội. Kết quả các hoạt động của các hình thức khác được thể hiện tập trung tại các kỳ họp của Quốc hội. - Quốc hội họp mỗi năm hai kỳ. Trong trường hợp cần thiết, theo yêu cầu của Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ hoặc ít nhất một phần ba số đại biểu Quốc hội, Quốc hội có thể tiến hành kỳ họp bất thường. 2. Chủ tịch nước - Chủ tịch nước là người đứng đầu Nhà nước, thay mặt nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam về đối nội và đối ngoại. (Điều 101, Hiến pháp 1992) 11
12. TUYỂN DỤNG CCVC 2011 Tài liệu ôn tập môn Kiến thức chung - Chủ tịch nước do Quốc hội bầu trong số đại biểu Quốc hội. Chủ tịch nước chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước Quốc hội. - Nhiệm vụ, quyền hạn: Quy định tại điều 103, Hiến pháp 1992. 3. Chính phủ Chính phủ là cơ quan chấp hành của Quốc hội, cơ quan hành chính Nhà nước cao nhất của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Điều 109, Hiến pháp 1992). Chính phủ chịu trách nhiệm trước Quốc hội và báo cáo công tác với Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước. a. Chức năng Chính phủ thống nhất quản lý việc thực hiện các nhiệm vụ chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội, quốc phòng an ninh và đối ngoại của Nhà nước; bảo đảm hiệu lực của bộ máy Nhà nước từ trung ương đến cơ sở; bảo đảm v iệc tôn trọng và chấp hành Hiến pháp và pháp luật; phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm ổn định và nâng cao đời sống vật chất và văn hoá của nhân dân. (Điều 109, Hiến pháp 1992). b. Nhiệm vụ, quyền hạn: quy định tại điều 112, Hiến pháp 1992 c. Cơ cấu thành viên của Chính phủ: gồm Thủ tướng Chính phủ, các Phó Thủ tướng, Bộ trưởng, Thủ trưởng các cơ quan ngang Bộ là thành viên Chính phủ. Thủ tướng là người đứng đầu Chính phủ. Thủ tướng chịu trách nhiệm trước Quốc hội và báo cáo công tác với Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội, Chủ tịch nước. Hình thức hoạt động của tập thể Chính phủ là phiên họp Chính phủ: Chính phủ họp thường kỳ mỗi tháng một lần. Thủ tướng triệu tập phiên họp bất thường của Chính phủ theo quyết định của mình hoặc theo yêu cầu của ít nhất một phần ba tổng số thành viên Chính phủ. d. Cơ cấu tổ chức của Chính phủ: Bộ và cơ quan ngang Bộ. Bộ, cơ quan ngang bộ là cơ quan của Chính phủ, thực hiện chức năng quản lý Nhà nước đối với ngành hoặc lĩnh vực công tác trong phạm vi cả nước; quản lý Nhà nước các dịch vụ công thuộc ngành, lĩnh vực; thực hiện đại diện chủ sở hữu phần vốn của Nhà nước tại doanh nghiệp có vốn Nhà nước theo quy định của pháp luật. 4. Cơ quan chính quyền địa phương Chính quyền địa phương được tổ chức ở ba cấp: cấp tỉnh, cấp huyện và cấp xã, bao gồm Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân. a. Hội đồng nhân dân - Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân, do nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương và cơ quan Nhà nước cấp trên. (Điều 119, Hiến pháp 1992) 12
13. TUYỂN DỤNG CCVC 2011 Tài liệu ôn tập môn Kiến thức chung - Căn cứ vào Hiến pháp, luật, văn bản của cơ quan Nhà n ước cấp trên, Hội đồng nhân dân ra nghị quyết về các biện pháp bảo đảm thi hành nghiêm chỉnh Hiến pháp và pháp luật ở địa phương; về kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và ngân sách; về quốc phòng, an ninh ở địa phương; về biện pháp ổn định và nâng cao đời sống của nhân dân, hoàn thành mọi nhiệm vụ mà cấp trên giao cho, làm tròn nghĩa vụ đối với cả nước. (Điều 120, Hiến pháp 1992). - Nhiệm vụ và quyền hạn của Hội đồng nhân dân: được quy định cụ thể trong Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân năm 2003 - Về cơ cấu tổ chức: Hội đồng nhân dân các cấp có thường trực Hội đồng nhân dân, cấp tỉnh, cấp huyện có các ban của Hội đồng nhân dân - Hiệu quả hoạt động của Hội đồng nhân dân được bảo đảm bằng hiệu quả của các kỳ họp Hội đồng nhân dân, hiệu quả hoạt động của Thường trực Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân, các Ban của Hội đồng nhân dân và của các đại biểu Hội đồng nhân dân. b. Uỷ ban nhân dân - Ủy ban nhân dân do Hội đồng nhân dân cùng cấp bầu ra, là cơ quan chấp hành của Hội đồng nhân dân, cơ quan hành chính Nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm chấp hành Hiến pháp, luật, các văn bản của các cơ quan Nhà nước cấp trên và nghị quyết của Hội đồng nhân dân. (Điều 123, Hiến pháp 1992) - Uỷ ban nhân dân chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước Hội đồng nhân dân cùng cấp và Uỷ ban nhân dân cấp trên trực tiếp. Uỷ b an nhân dân cấp tỉnh chịu trách nhiệm và báo cáo công tác trước Hội đồng nhân dân cùng cấp và Chính phủ. - Nhiệm vụ, quyền hạn của Uỷ ban nhân dân: được quy định cụ thể trong Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân năm 2003. - Cơ cấu thành viên của Uỷ ban nhân dân: Gồm có Chủ tịch, các Phó Chủ tịch và các Uỷ viên. - Hiệu quả hoạt động của Uỷ ban nhân dân được bảo đảm bằng hiệu quả hoạt động của tập thể Uỷ ban nhân dân, Chủ tịch Uỷ ban nhân dân, các thành viên khác của Uỷ ban nhân dân và của các cơ quan chuyên môn thuộc Uỷ ban nhân dân. 5. Tòa án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân Toà án nhân dân và Viện kiểm sát nhân dân nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, trong phạm vi chức năng của mình, có nhiệm vụ bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa và quyền làm chủ của nhân dân, bảo vệ tài sản của Nhà nước, của tập thể, bảo vệ tính mạng, tài sản, tự do, danh dự và nhân phẩm của công dân. a. Tòa án nhân dân - Toà án nhân dân tối cao, các Toà án nhân dân địa phương, các Toà án quân sự và các Toà án khác do luật định là những cơ quan xét xử của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. (Điều 127, Hiến pháp 1992) 13